برای مقابله با یک بحران ملی

حسین شهرستانی - کارشناس ارشد کشاورزی

اشاره :

با توجه به برنامه‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده تا سال ۱۴۰۰، جمعیت کشور به ۱۲۰میلیون نفر خواهد رسید که نیاز غذایی این جمعیت حداقل ۱۲۰ میلیون تن در سال است و اگر بخواهیم با توجه به وضعیت فعلی استفاده از آب، این مقدار را تأمین کنیم، حداقل به ۱۶۵ میلیارد مترمکعب آب نیاز داریم، اما پتانسیل آب قابل استحصال کشور حداکثر ۱۳۰ میلیارد مکعب است. (شاپوری تهرانی، شاپور؛ خرداد 84. ماهنامه سرزمین سبز)

به تناسب جمعیت و نیازهای حیاتی، اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی از نظر منابع آب در ایران در تنگنا هستیم.

سرزمین و زیست‌بوم ما جزء مناطق خشک و نیمه‌خشک کره زمین است، مصرف نسنجیده و مدیریت نامناسب منابع آب و مزید بر آن خشکسالی سال‌های اخیر و پیش‌بینی ادامه آن در سال‌های آتی، در این امر مهم وضعیت کشور را بحرانی کرده است.

متوسط نزولات آسمانی در کشور حدود ۲۵۰ میلیمتر در سال است که یک‌سوم متوسط بارش جهانی محسوب می‌شود. همچنین به جهت وضعیت اقلیمی، میزان تبخیر سه‌برابر میانگین تبخیر در جهان است. ۷۰ درصد از حجم ۴۱۷ میلیارد مترمکعب بارش سالانه دفعتاً به‌صورت تبخیر هدر می‌رود و تنها ۱۲۵ میلیارد مترمکعب از کل بارش جزء منابع آب تجدیدشونده به دو صورت سطحی و زیرزمینی قابل استفاده است. (مرکز تحقیقات راهبردی غذا و کشاورزی دانشگاه تهران؛ جهان‌نیوز 20 مهر ۱۳۹۳)

مصرف آب در کشور ما ۹۶ میلیارد مترمکعب است این در مقایسه با ۱۲۰ میلیارد مترمکعب کل آب تجدیدشونده کشور نشان‌دهنده این است که ما حداقل ۸۰ درصد از منابع آب کشورمان را مصرف می‌کنیم، یعنی ۲۰ درصد هم بیشتر از آنچه که در دنیا ارزیابی شده آب مصرف می‌کنیم. (چیت‌چیان، حمیدرضا؛ واحد مرکزی خبر. 19 مهر 1393)

بر اساس استانداردهای بین‌المللی فقط حق برداشت 40 تا 50 درصد از آب شیرین قابل استحصال کشور را داریم. (قره‌یاضی، بهزاد؛ ایانا. مهر 1393)، اما در حال حاضر در کشور ما حدود 80 درصد از این منابع مصرف می‌شود که این امر یک ضایعه غیرقابل جبران است. (طبایی، احمد؛ خبرگزاری علم و فرهنگ. مرداد 1393)

وزیر اسبق کشاورزی این رقم رابیش از این می داند : میزان مصرف آب در ایران چندین برابر استانداردهای جهانی و کشورهای توسعه یافته است به طوری که ایرانیان سالانه 85 درصد آبهای تجدیدشونده خود را مصرف می کنند.
این رقم در آمریکا 21 درصد، اسپانیا 25 درصد، هند 33 درصد، مصر 46 درصد و چین 29 درصد است، این در حالی است که در برخی مناطق کشور، 140 درصد آب های تجدیدشونده مورد مصرف قرار می گیرند و این امر از مه ترین موانع توسعه کشور است.(کلانتری، عیسی؛ ایرنا. شهریور1393 : کنگره ملی خاک و محیط زیست) وی عقیده دارد: اگر تخریب سریع و شگفت‌­آور منابع آب زیرزمینی با روند کنونی ادامه یابد، ایران با تاریخ هفت‌­هزارساله‌­اش تا 20 سال دیگر غیرقابل سکونت خواهد بود. (کلانتری، عیسی ؛ مشرق.. مهر1393 )

در کشور ما بخش کشاورزی، مصرف کننده اصلی آب است و بیش از 90 درصد آب کشور را استفاده می‌کند. (مرگن، لیلا ؛ ایانا. 2 مهر 1393 )

اقلیم آب و هوایی در ایران متنوع بوده و در نقاط مختلف آب و هوایی متفاوت دارد به طوری که در نقاط خشک و گرم (که وسعت زیادی از کشور را تشکیل می دهد) در فصل تابستان درجه حرارت از 34 تا 50 درجه سانتیگراد (93 تا 122 درجه فارنهایت) متغیر است و بارندگی ها نیز در قسمت اعظم کشور که جزو مناطق خشک و نیمه خشک است، محدود به دوره کوتاه زمستان و اوایل بهار آن هم به میزان کم است.

در کشور ما تقریباً سه اقلیم آب و هوایی غالب وجود دارد که قسمت اعظم آن به وسعت 74 درصد یعنی سه چهارم مساحت آن دارای ویژگی های آب و هوایی خشک و نیمه خشک با بارندگی کمتر از 250 میلیمتر و قسمت دیگر به وسعت 17 درصد دارای بارندگی نسبتاً متوسط بین 250 تا 500 میلی متر جزو مناطق معتدل است و بقیه مساحت آن حدود 9 درصد با بارندگی بیش از 500 میلی متر جزو مناطق مرطوب محسوب می شود. ( شرکت سهامی آب منطقه ای مازندران و گلستان، روابط عمومی ؛ ایانا. شهریور1393)

به اعتقاد رئیس انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات، مشکل ایران خشکسالی نیست بلکه خشکی است و با پدیده خشکی می‌توان از طریق بهره‌گیری از فن‌آوری‌های روز دنیا، کنار آمد. (قره یاضی، بهزاد ؛ ایانا. مهر 1393 )

تشکل های غیردولتی ازجمله تشکل های زیست محیطی توانایی خودرادر جلب حضور مردم برای کمک به دولت در بحران های زیست محیطی نشان داده اند.انجمن های علمی زیادی در بخش آب وکشاورزی وجود دارند که علاقه خود را برای ورود به عرصه مقابله با بحران کم آبی ابراز داشته اند.

در این مقاله برآنیم تا توان سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی را که یک سازمان تخصصی غیردولتی است، برای این امر عرضه کنیم. سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی به عنوان یک سازمان گسترده صنفی و تخصصی از مزیت عضویت 11792 عضو متخصص در رشته آبیاری در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری برخوردار است. (سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی؛ گزارش سالانه 1393) ومی تواند به اتکا ء این پشتوانه عظیم از نیروی انسانی متخصص، و همچنین حضور مؤثر در بخش کشاورزی، سهم بزرگی در مدیریت بحران آب درکشور داشته باشد.

بهره برداری از منابع آبی برای تولید محصولات کشاورزی به شیوه های مدرن چون کشت گلخانه ای، استفاده از شیوه های مختلف آبیاری تحت فشار و بالا بردن متوسط راندمان آبیاری در ایران*، تشویق کشاورزان مناطق مختلف کشور به انتخاب محصولات مناسب با پتانسیل آبی همان منطقه(الگوی کشت)، ترویج گونه های گیاهی مقاوم به خشکی وشوری، و... هزاران راه نرفته دیگر که می تواند کشور را درمقابل با این بحران یاری کند و همچنین جایگاه این سازمان تخصصی را در اذهان کشاورزان و برنامه ریزان کشور تبیین کند.

لذا پیشنهاد می شود، برنامه مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی با کمک کارشناسان خبره این بخش تنظیم شده و به عنوان استراتژی سازمان انتخاب گردد و با مساعدت قوای مقننه و مجریه و قضاییه کشور اجرا شده و با استفاده از پتانسیل پنهان این سازمان، امکان گذر از این بحران باخسارت کمتر برای کشور فراهم گردد.

ضرورت :

1- مشکل جهانی

کمبود آب موضوعی جهانی است، در سال 1411م (1390ه.ش) سرانه مصرف هر نفر 2000 مترمکعب بود که در سال 2025م (2004 ه.ش) به816 مترمکعب خواهد رسید. (قهرودی، منیژه؛ خبرگزاری دانا. مرداد93)

بحران آب به این معنی است که یا در حال حاضر منابع آبی کافی برای مصرف کشور در اختیار نداریم و یا در آینده نخواهیم داشت. ( زارع، مهدی ؛ مرداد 1393. خبرگزاری علم وفرهنگ )

97 درصد منابع آب جهان شور است و از 3 درصد آب شیرین جهان هم بخش عمده آن در قطب ها و یخچال های طبیعی زمین ذخیره شده است.(ایرج، رضایی؛ ایانا.شهریور93 )

مساله کمبود آب به تنهایی مطرح نیست بلکه این موضوع مشکلاتی چون مهاجرت، ناهنجاری های اجتماعی، جنگ و پیامدهای زیست محیطی را هم به همراه می آورد. ( زارع، مهدی ؛ مرداد 1393.خبرگزاری علم وفرهنگ )

2- اقلیم خشک ایران

ایران کشوری خشک و در برخی مناطق آن کوهستانی است. این منطقه دوره هایی داشته که در آن یخچال های طبیعی بسیاری به وجود آمده اند و آخرین این دوره ها به 12000 سال پیش بر می گردد. بسیاری از منابع آب های زیرزمینی ما از همین دوره ها به جا مانده اند.(قهرودی، منیژه؛ خبرگزاری دانا. مرداد93)

اگر نقشه شهرهای قدیمی ایران را با نقشه یخچال ها تطبیق دهیم می بینیم که همه این شهرها در پای این یخچال ها به وجود آمده اند. ما تمام ذخایری که در طول 12000 سال جمع شده است را در این چند سال مصرف کرده ایم.

بیش از 20 درصد منابع آب شیرین دنیا در منطقه آمریکای شمالی وجود دارد و آن ها از این بابت نگرانی ندارند (کبیری جهان آبادی، علی؛ خبرگزاری علم و فرهنگ. مرداد 1393)، اما در ایران به دلیل کمبود منابع آب شیرین، باید ارزش آب بسیار بالا باشد که اینطور نیست.

کشور ما در منطقه ای خشک واقع شده. 85 درصد کشور ما شرایط اقلیمی خشک دارد و تنها در 15 درصد آن شرایط طبیعی است. (قهرودی، منیژه ؛ خبرگزاری دانا. مرداد93)

3- وضعیت آبی ایران درحال حاضر

بحث تغییر اقلیم در کشور باعث شده که 50 سال پیش در ایستگاه ارومیه بیش از 400 میلی متر بارش داشتیم در حالی که الان این عدد به بیش از 200 میلی متر رسیده است. البته در مقابل میزان بارش در تهران چند میلی متر زیادتر شده است. (میرزایی، مهدی؛ ایانا. شهریور93)

ایران 13 سال است که درگیر خشکسالی است. (قهرودی، منیژه ؛ خبرگزاری دانا. مرداد93)

در سال 93 مصرف آب کشور برابر کل آب قابل استحصال آن است و در سال 1400 این مصرف معادل کل آب تجدیدشونده خواهد بود. (ایرج، رضایی؛ ایانا. شهریور93)

بیلان منفی کشور 10 تا 12 میلیارد متر مکعب آب است وامکان استحصال آب بیشتر در ایران وجود ندارد. (قره یاضی بهزاد؛مهر1393. ایانا )

کمبود منابع آب شیرین یکی از مشکلات بزرگ کشور است. در ایران طی سال های گذشته فشار زیادی به منابع آب شیرین وارد شده و تنها راه ما این است که این فشار را کاهش دهیم. (ایرج، رضایی؛ ایانا. شهریور93)

استان سیستان و بلوچستان دارای کمترین سرانه آب مصرفی است و پس از این استان، استان تهران قرار دارد که دلیل آن جمعیت بسیار زیاد ساکن در تهران است. (میرزایی- مهدی؛ ایانا شهریور93)

تاکنون سالانه 85 تا 90 میلیارد متر مکعب آب برای تولید محصول در بخش کشاورزی مصرف می‌شد که مسوولان وزارت نیرو اعلام کردند از سال زراعی امسال(مهر ماه 1393) مصرف آب در بخش کشاورزی به50 میلیارد متر مکعب محدود خواهد شد.( شریعتمدار، سیدمحمدحسن؛ ایانا. شهریور 1393)

4- مشکل سد سازی

مشکل بزرگ دیگر ما توسعه بی رویه سدسازی در کشور طی سال های اخیر است.

به روایت کمیسیون جهانی سدها، شش چالش سدسازی چنین ذکر شده است:

1- هزینه های خانمان برانداز سدها

2- افزایش انتشار گازهای گلخانه ای توسط سدها

3- عملکرد اقتصادی ضعیف آنها

4- ناکامی در تحقق منافع پیش‌بینی شده

5- تعصب ورزی نسبت به سدهای بزرگ

6- قایل نشدن اهمیت یکسان برای راه حل های دیگری که وجود دارد.

70 میلیون انسان در جهان به دلیل سدسازی، سکونت گاه خود را از دست داده اند و ایران به دلیل اینکه سومین کشور سدساز دنیاست، پس تخریب سکونت گاه های انسانی در آن باید بیشتر از متوسط جهانی باشد.

آمارها می گوید از یک سد بزرگ پس از 20 سال، 7.5 میلیارد تن دی اکسید کربن بیشتر از زمانی که آن سد وجود نداشته، منتشر شده است. (درویش، محمد ؛ ایانا. شهریور93)

سیاست وزارت نیرو در سال های قبل مهارآب های سطحی از طریق احداث بی رویه سدها و شروع کردن سدهای تازه با وجود کمبود اعتبار بوده است، با این استدلال که اگر کار شروع شود، دولت در سال های بعد مجبور خواهد شد که تخصیص مناسبی برای پایان آن صورت دهد.

این پرسش ازبرنامه ریزان کشور مطرح است که چرا به جای توسعه سدسازی به سمت گسترش آبخوان داری نرفته ایم که به مراتب بهتر و کم هزینه تر از آن است. (درویش، محمد ؛ ایانا. شهریور93)

5- مدیریت منابع آب

مشکلاتی همچون افزایش مصرف به دلیل افزایش جمعیت، افزایش سطح زیرکشت، عدم کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی و عدم وجود مدیریت مناسب آب از مشکلات منابع آب در ایران است.

در ایران چیزی به نام استراتژی آب نداریم، این در حالی است که همسایگان ما چون افغانستان استراتژی آب دارند. (میرزایی، مهدی؛ ایانا. شهریور93)

در دانشگاه ها هرکس که هیدرولوژی می خواند، وقتی چرخه هیدرولوژی برایش ترسیم می شود، هیچ گاه گفته نمی شود مقداری از آب که آلوده شد دیگر از چرخه خارج می شود.درصورتیکه ما برنامه ای برای تصفیه وبازچرخانی این آبهانداریم. (میرزایی، مهدی؛ ایانا شهریور93)

در بخش هایی از تهران از جمله جنوب شرقی و غرب و شمال غربی و حتی جنوب غربی تهران، مردم آبی می خورند که به لحاظ تعریف مهندسی"فاضلاب" است. طبق تعریف آبی که نیترات و فسفات داشته باشد، اسمش فاضلاب است، حتی اگر این آب زلال باشد، تمیز باشد، بی بو و بی رنگ باشد.. (میرزایی، مهدی؛ ایانا شهریور93)

در گذشته یک خط کش می گذاشتند بین دو استان و آب را تقسیم می کردند، در حالی که ارزش آب برای دو استان یکسان نیست. (کبیری جهان آبادی- علی؛ مرداد 1393.خبرگزاری علم وفرهنگ )

مدیریت تطبیقی منابع آب این امکان را می دهد که در حوزه بزرگ تری بحران آب را کنترل کنیم. روش های غیرسازه ای کاهش ریسک سدها یکی از این روش های مدیریتی است.

برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین کشور، استفاده از منابع آب شور ضرورت دارد که برای عملی شدن آن نیز باید موارد زیر بررسی شود:

1- چگونگی دستیابی به حجم مورد نیاز از آب شور جهت انتقال

2- نحوه و چگونگی انجام انتقال

3- چگونگی بهره گیری از آب شور و تعیین پتانسیل های مصرف آب شور در جهت تولید و رشد اقتصادی

4- بررسی اثرات متقابل زیست محیطی در روند انتقال و مصرف آب. (ایرج، رضایی؛ ایانا شهریور93)

6- مصرف آب در بخش کشاورزی

اگر تا 40 درصد از منابع آبی تجدیدشونده درکشوری مصرف شود اشکالی ندارد. در صورتی که حداکثر برداشت مجاز از منابع آبی تجدیدشونده 60 درصد است هم اکنون کشور ما در حدود 80 درصد از این منابع خود را مصرف می کند که این امر نزدیک شدن یک فاجعه را خبر می دهد. (طبایی، احمد؛ خبرگزاری علم و فرهنگ. مرداد 1393)

بخش کشاورزی در کشور ما، مصرف کننده اصلی آب است، با توجه به کمبود منابع آبی در کشور، این پرسش مطرح می شود که آیا کشت هر محصولی برای ما یک مزیت است یا خیر؟ مطمئنا توجه به بحث آب مجازی می تواند در این زمینه بسیار کارگشا باشد. یعنی به جای آنکه منابع بسیار باارزش آبمان را صرف تولید محصولاتی چون هندوانه و خربزه کنیم، می توانیم آنها را از خارج وارد کنیم و در کنار آن به تولید محصولات استراتژیکی چون گندم و جو آن هم در سطح مشخصی بپردازیم. ( طبایی، احمد ؛ خبرگزاری علم و فرهنگ. مرداد 1393)

170 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد و 298دشت از مجموع 609 دشت ایران بیلان منفی دارند.مطابق آمارهای رسمی، متوسط راندمان آبیاری در ایران حدود 40 درصد است (طبایی، احمد ؛ خبرگزاری علم وفرهنگ. مرداد 1393 )

در حال حاضر به ازای هر متر مکعب آب در ایران 930 گرم تا یک کیلوگرم ماده خشک به دست می‌آید در حالی که (بطور متوسط) در دنیا با همین میزان آب 2.3 کیلوگرم ماده خشک تولید می‌کنند.(قره یاضی، بهزاد ؛ ایانا. مهر1393) به عبارت دیگر هم تلفات بسیار بالای آب داریم و هم بهره وری پایین.

از ابتدای اجرای طرح سیستم آبیاری تحت فشار که از سال 74 در کشور آغاز شد، یک میلیون 300 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور به این سیستم تجهیز شده است. (سجادی رحیم ؛. پایگاه اطلاع رسانی دولت ۱۳۹۱اسفند )

از حدود 8.7 میلیون مترمکعب اراضی آبی در کشور تاکنون فقط حدود 15 درصد آن به سیستم های آبیاری تحت فشار مجهز شده است.

در شرایط فعلی، پتانسیل اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار در کشور با تمام امکانات کمتر از 300 هزار هکتار در سال است، اما بالاترین سطح اجرا شده تاکنون برابر با 165 هزار هکتار در سال بوده است از حدود هشت میلیون و400هزار هکتار اراضی آبی موجود تنها 4.5 میلیون هکتار آن قابلیت تجهیز و امکان اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و قطره ای را دارد. (مرادی، علی اکبر ؛ایرنا.مرداد1393)

مطابق نظرآمار اداره کل آمار و اطلاعات وزارت نیرو در سال 89-90 بالغ بر 81.7 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف شده است. اگر این عددرا بر وسعت اراضی آبی کشورکه حدود 8.7 میلیون هکتار است تقسیم کنیم،میزان آب مصرفی هر هکتار به طور متوسط 9390 مترمکعب می شود.لذا می توان گفت که راندمان آبیاری در مزارع کشور به طور متوسط 49 درصد است. (جانباز، حمیدرضا ؛ خبرگزاری دانا. مهر ۱۳۹۳ )

برآورد دیگری نیز در این زمینه ارائه شده است (و برمبنای محاسبه هشت میلیون و400هزار هکتاری اراضی آبی کشوراست) که مدعی است در شرایط فعلی به طور متوسط راندمان آبیاری کشاورزی در مزارع کشور حدود 43 درصد است که با بهره گیری از روش آبیاری تحت فشار این راندمان می تواند به 75 تا 80 درصد برسد. (مرادی، علی اکبر ؛ مرداد1393ایرنا.)

7- مشکل بیکاری کشاورزان

مشکل بیکاری بالا در کشور، خود یکی از مهم ترین موانع در بحث ساماندهی مدیریت آب در بخش کشاورزی است، چراکه بخش کشاورزی حدود 23 درصد اشتغال کشور را به خود اختصاص داده و مسوولان نگرانند که در صورت تعطیلی چاه های غیرمجاز و واقعی کردن قیمت آب کشاورزی، بیکاری افزایش یابد. (طبایی- احمد ؛ خبرگزاری علم وفرهنگ. مرداد 1393)

تعریف:

بحران آب به این معنی است که یا در حال حاضر منابع آبی کافی برای مصرف کشور در اختیار نداریم و یا در آینده نخواهیم داشت. ( زارع، مهدی ؛ مرداد 1393. خبرگزاری علم وفرهنگ )

مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی

1- ارتقاء راندمان آبیاری بخش که درحال حاضر کمتراز 50 درصد است. (جانباز - حمیدرضا ؛ خبرگزاری دانا. ۰۲ مهر ۱۳۹۳) به حداقل شصت درصد(60%) در سال از طریق:

الف : اجرای عملیات زیربنایی آب و خاک از جمله طرحهای تجهیز و نوسازی، توسعه شبکه‌‌ها، زهکشها

ب : ترویج واجرای روشهای نوین آبیاری(ازجمله: اصلاح و تغییر روش های آبیاری سنتی به سیستم آبیاری تحت فشار(

ج : قطعه بندی و تسطیح اراضی و بهبود شیب اراضی کشاورزی با ماشین آلات و وسایل تسطیح. (شرکت سهامی آب منطقه ای مازندران و گلستان، روابط عمومی ؛ ایانا.شهریور1393)

د : اجرای عملیات به‌زراعی و به‌نژادی

2- تدوین برنامه و اجرای طرح جامع آموزش و ترویج کشاورزی با هدف گذاری برای افزایش تولید محصول به ازاء واحد حجم مصرفی.

3- ایجاد انگیزه در کشاورزان برای بالابردن بازدهی آبیاری.

4- ترغیب کشاورزان مناطق مختلف کشور به انتخاب محصولات مناسب با پتانسیل آب هوایی همان منطقه و

5- تحویل آب مورد نیاز کشاورزان به صورت حجمی براساس الگوی کشت هرمنطقه پس از انجام مراحل زیر:

الف- مشخص نمودن نیاز آبی گیاه در طی مراحل رشد و مشخص نمودن فواصل زمان آبیاری برای هرگیاه با توجه به آب و هوای هر منطقه.

ب- مشخص نمودن انواع گیاهان قابل کشت (الگوی کشت) در هر منطقه با توجه به شرایط اقلیمی و آب و خاک.

ج- تضمین خرید و فروش محصولاتی که با رعایت الگوی کشت توسط کشاورزان تولید شده، توسط ارگان های ذیربط دولتی

6- تهیه و تدوین برنامه گردش آب و اعمال مدیریت بهینه توزیع در بهره برداری از تأسیسات مربوطه. چون بر خلاف روش آبیاری تحت فشار، سیستم های آبیاری سطحی مستلزم یک کار مدیریتی و نظارت دقیق در توزیع صحیح است تا یک کار سرمایه گذاری. هرچند کشاورزان با این روش به تجربه آشنایی دارند، اما پیشرفت های علمی و انتقال دانش فنی در زمینه بالابردن بازدهی آبیاری به کشاورزان انتقال نیافته است. (شرکت سهامی آب منطقه ای مازندران و گلستان- روابط عمومی ؛ ایانا. شهریور 1393)

7- ترویج گونه های گیاهی زود رس ومقاوم به خشکی وشوری

8- تغییر فصل کشت،-فصل کاشت برخی محصولات را تغییر دهیم، به‌عنوان مثال چغندر را به جای آنکه در فصل بهار بکاریم، در پاییز این محصول کاشت شود که مصرف آب را 40تا 50درصد کاهش می‌دهد.

9- معرفی ارقام جدید بذر با عمر رشد کوتاه ؛ ارقام ذرت، گندم و چند محصول دیگر را به‌گونه‌ای کشت کنیم که مدت رشد آنها کمتر باشد.

10- در برنامه‌ای بلندمدت محصولات سبزی و صیفی در محیط گلخانه‌ای کشت شود. (کشاورز، عباس ؛ 20 مهر 1393. همشهری آنلاین.)

11- ایجاد تشکل‌های آب‌بران و انجام حمایت‌های مالی و فنی از آنها (وزارت جهاد کشاورزی)

12- خرید چاههای کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی(وزارت نیرو)

13- جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه

14- تقویت و استقرار گروه های گشت و بازرسی در سراسر کشور

15- تهیه و نصب کنتور حجمی و هوشمند آب و برق،اطلاع رسانی و ایجاد سامانه پایش و کنترل برداشت از چاهها

16- کنترل،‌ نظارت و مسلوب‌المنفعه نمودن چاههای فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی در دشت‌های فاقد پتانسیل

17- اجرای پروژه های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت‌های ممنوعه

18- مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی)

19- جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز (دارای پروانه بهره‌برداری) و تعدیل کلیه پروانه‌های چاه‌های کشاورزی مجاز توسط کمیسیون‌های صدور پروانه براساس پتانسیل آبی منطقه و تجهیز کلیه چاه‌ها براساس میزان حجم پروانه‌های تعدیل شده، به لوازم اندازه‌گیری هوشمند (ظرف دو سال)

20- تعیین و اعلام الگوی کشت بهینه و نیز روش بهبود شیوه‌های آبیاری را در کلیه دشت‌های کشور (وزارت جهادکشاورزی)

21- وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها) موظف است با توجه به ضرورت صیانت و حفاظت از منابع آب زیرزمینی ظرف مدت یک‌سال نسبت به انجام مطالعات فضای سبز در کلیه شهرهای کشور براساس سهمیه آب فضای سبز تعیین شده توسط وزارت نیرو اقدام و نسبت به تغییر فضای سبز موجود به الگوی فضای سبز کم آب طلب و اصلاح شیوه‌ی آبیاری اقدام نماید.

22- تعیین وابلاغ سرانه مناسب فضای سبز شهرها وروستاها باتوجه به اقلیم مناطق مختلف کشوربه وزارت کشور توسط وزارت راه و شهرسازی.

23- تهیه و ارایه پیش‌نویس لایحه تشدید برخورد و افزایش مجازات متجاوزین به منابع آب (وزارت نیرو).

24- صدور مجوز برای صنایع حداکثر در سقف سهمیه آب صنعتی تعیین شده توسط وزارت نیرو در هر محدوده منطقه و در صورت نیاز به آب بیشتر تأمین از طریق خرید چاه‌های کشاورزی، بازیافت آب مصرفی، استفاده از آبهای غیرمتعارف و نیز افزایش بهره‌وری مصرف آب بوسیله وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت ( وزارت نیرو،1393.پروژه‌های پیشنهادی برای احیاء و تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی)

25- و... هزاران راه نرفته دیگر(که در کمیسیون های تخصصی در هر منطقه متناسب با پتانسیل منطقه طراحی و پس از تصویب در شورای حفاظت منابع آب استان اجرا می شود.)

مزیت سازمان :

1- سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی بعنوان یک سازمان گسترده صنفی وتخصصی از مزیت عضویت 11792 عضومتخصص دررشته آبیاری درسطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکتری برخوردار است. (6 درصد اعضاء) (سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی. گزارش سالانه 1393)

سطح تحصیلات	مرد	زن	جمع
کارشناس آبیاری	6900	3422	10322
کارشناس ارشد	1123	251	1374
دکتری	90	6	96
جمع	8113	3679	11792

2- حضور نمایندگانی از وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو، علوم، تحقیقات وفناوری وسازمان محیط زیست درشورای مرکزی سازمان می تواند ارتباط بین این ارگانهای مهم دولتی رادراین امر فراهم کند.(قانون تأسیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران،ماده 6)

3- در قوانین مصوب مجلس مانند : قانون برنامه پنجم توسعه کشور، قانون افزایش بهره وری و قانون نظام جامع دامپروری کشور موادقابل توجهی برای مدیریت بهینه آب تصویب شده و اختیارات مناسبی برای کمک به مدیریت بخش کشاورزی به سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی داده شده است که می تواند دراین مهم بهره برداری شود.

ماده 143 قانون برنامه پنجم توسعه کشور

- به منظور حفظ ظرفیت تولید و نیل به خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی و دامی از جمله گندم، جو، ذرت، برنج، دانه‌های روغنی، چغندر قند و نیشکر، گوشت سفید، گوشت قرمز، شیر و تخم مرغ، اصلاح الگوی مصرف بر اساس استانداردهای تغذیه، گسترش کشاورزی صنعتی و دانش بنیان، فراهم‌نمودن زیر ساختهای امنیت غذایی و ارتقاء ارزش افزوده بخش کشاورزی بر مبنای ملاحظات توسعه پایدار سالانه به میزان هفت درصد(7%) نسبت به سال 1388 در طول برنامه اقدامات زیر انجام می‌شود:

الف- ارتقاء راندمان آبیاری بخش به حداقل چهل درصد(40%) در سال آخر برنامه از طریق اجرای عملیات زیربنایی آب و خاک از جمله طرحهای تجهیز و نوسازی، توسعه شبکه‌‌ها، زهکشها و روشهای نوین آبیاری و اجرای عملیات به‌زراعی و به‌نژادی

ب- تحویل آب مورد نیاز کشاورزان به صورت حجمی براساس الگوی کشت هرمنطقه و با استفاده از مشارکت بخش غیردولتی

ج- ارتقاء شاخص بهره‌وری مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش تولید محصول به ازاء واحد حجم مصرفی

استفاده از اختیارات سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در قانون نظام جامع دامپروری کشور مصوب مورخ 7/5/1388 مجلس شورای اسلامی برای الزام تشکل ها و مراکز خدمات دامپروری غیر دولتی به مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی:

ماده 15- به منظور ساماندهی امور مشاوره‌ای، ترویجی، فرهنگی، آموزشی، مطالعاتی، تحقیقاتی و امور خدماتی و نظارت بر نحوه عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی شاغل موضوع این قانون، وزارت جهاد کشاورزی مکلف است ترتیبی اتخاذ نماید تا از طریق سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، پروانة تأسیس تشکلها و مراکز خدمات دامپروری غیر دولتی، حداکثر ظرف یک ماه پس از ثبت درخواست متقاضی و تکمیل پرونده، صادر گردد. در صورت مخالفت سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور با صدور هریک از مجوزهای مذکور، باید مراتب به صورت کتبی و مستدل به متقاضی اعلام شود.

آیین‌نامه اجرایی این ماده حداکثر شش‌ماه پس از تصویب این قانون به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی و با مشارکت سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

ماده 16- از تاریخ تصویب این قانون، صدور هرگونه مجوز اعم از موافقت اصولی، پروانة تأسیس و پروانة بهره برداری آزمایشگاههای تجزیة خوراک دام، آزمایشگاههای تجزیة شیر خام، میادین دام، مراکز جمع آوری شیر، مراکز تولید مواد ژنتیکی (اسپرم، جنین، تخمک) و آزمایشگاههای مرتبط با تخصص‌های موضوع این قانون، بر عهدة سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور و بر اساس سیاست ها و نظارت وزارت جهادکشاورزی خواهد بود. دستورالعمل اجرایی این‌ماده ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون توسط وزیر جهادکشاورزی ابلاغ می‌شود. ( قانون نظام جامع دامپروری کشور، مصوب مورخ 7/5/1388 مجلس شورای اسلامی ماده 15و16)

استفاده از اختیارات سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، مصوب مجلس شورای اسلامی برای الزام تشکل ها و مراکز خدمات دامپروری غیر دولتی به مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی:

ماده2 ـ قانون افزایش بهره وری - به منظور:

الف ـ ارائه مشاوره فنی، اجرایی، ترویجی و مدیریتی برای بهبود شرایط و افزایش کمی و کیفی محصولات، اصلاح و بهبود شیوه‌های مصرف عوامل تولید و نهاده‌ها در محصولات و تولیدات کشاورزی و منابع طبیعی؛

ب ـ انجام فعالیتهای مهندسی و تأمین زمینه‌های افزایش ارزش افزوده و ارتقاء بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی؛

ج ـ تشخیص و درمان آفات و بیماری‌های گیاهی و دامی

سازمان‌های نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران موظفند حسب مورد و متناسب با استعدادها و شرایط بخش کشاورزی و منابع طبیعی هر منطقه و در قالب سیاست ها و ضوابط حاکمیتی اعلامی از سوی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان های حاکمیتی تابعة آن، مجوز تأسیس درمانگاه ها (کلینیک ها)، مجتمع‌های درمانی (پلی کلینیک ها)، آزمایشگاه ها، داروخانه‌ها، بیمارستان های دامی، مراکز تلقیح مصنوعی و مایه‌کوبی و شرکت های مهندسی و خدمات مشاوره فنی ـ اجرایی ـ مدیریتی ـ مالی و بیمه ـ اقتصادی ـ بازرگانی و کشاورزی را صادر و نظارت نمایند.

تبصره1ـ مراکز مذکور در این ماده به صورت غیردولتی اداره شده و براساس قوانین مربوطه در مراجع ذی‌صلاح قانونی ثبت و تحت نظارت سازمانهای نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران ارائه خدمت می‌نمایند.

تبصره4ـ مراکز موضوع این ماده موظف به رعایت سیاست های حاکمیتی و برنامه‌های ابلاغی از سوی وزارت جهاد کشاورزی و دستورالعمل های ابلاغی از سوی سازمان های نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران هستند. در غیر این صورت، وزارت جهاد کشاورزی موظف است در رابطه با ادامه فعالیت آنان اقدامات قانونی لازم را به عمل آورد.

تبصره5 ـ فروش نهاده‌های کشاورزی از قبیل انواع کود و سم و دارو توسط فرشندگان مجاز، تنها با دریافت نسخه‌های مرتبط که توسط مراکز موضوع ماده (2) این قانون صادر می‌شود قابل انجام است. پروانه فعالیت متخلفین از احکام این ماده، توسط مراجع ذی‌صلاح صادرکننده پروانه، لغو می‌شود.

تبصره6 ـ خریدهای تضمینی در محصولات غیراساسی منوط به پذیرش شرایط الگوی کشت از طرف کشاورزان و تولیدکنندگان می‌باشد.(قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی ومنابع طبیعی، مصوب 1مرداد1389 مجلس شورای اسلامی- ماده2)

عملیات اجرایی :

1- سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی به دلایل ذکر شده فوق و ویژگیهای اقلیمی کشوردر دوره چهارساله( 1393- 1397)استراتژی خودرا برای فعالیت اعضاء در بخش کشاورزی مصرف بهینه آب اعلام کند بطوریکه این مهم در تمام فعالیتهای اعضای سازمان در عرصه کشاورزی کشور تجلی پیدا کند.

2- فراخوان وسازماندهی متخصصان وخبرگان بخش کشاورزی بوسیله سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی کشور برای همکاری دراجرای طرح مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی کشور.

3- اجرای عملیات زیربنایی آب و خاک از جمله طرحهای تجهیز و نوسازی، توسعه شبکه‌‌ها، زهکش ها و روش های نوین آبیاری و اجرای عملیات به‌زراعی و به‌نژادی و بالا بردن متوسط راندمان آبیاری در ایران توسط وزارت جهادکشاورزی.

4- تحویل آب مورد نیاز کشاورزان بوسیله وزارت نیرو به صورت حجمی براساس الگوی کشت هرمنطقه

5 - ترویج گونه های گیاهی زودرس و مقاوم به خشکی وشوری بوسیله وزارت جهاد کشاورزی.

6- تعیین الگوی کشت هر منطقه بوسیله وزارت جهاد کشاورزی، براساس شرایط کم آبی و تشویق کشاورزان مناطق مختلف کشور به انتخاب محصولات مناسب با پتانسیل آب و هوایی همان منطقه

7- تجهیز30 درصد اراضی آبی کشور به سیستم آبیاری تحت فشار(تاکنون فقط حدود 15 درصداراضی آبی درکشور به سیستم های آبیاری تحت فشار مجهز شده است.) با کوشش وزارت جهاد کشاورزی

8- تغییر فصل کشت.( به‌عنوان مثال کاشت چغندردر فصل پاییز به جای فصل بهار، که مصرف آب را40 تا 50درصد کاهش می‌دهد.)بوسیله وزارت جهاد کشاورزی.

9- کشت محصولات سبزی و صیفی در محیط گلخانه‌ای (در برنامه‌ای بلندمدت). بوسیله وزارت جهاد کشاورزی.

10- معرفی ارقام جدید بذر با عمر رشد کوتاه.(ارقام ذرت، گندم و چند محصول دیگر را به‌ گونه‌ای کشت کنیم که مدت رشد آنها کمتر باشد.) به وسیله وزارت جهاد کشاورزی.

11- محدود شدن کشت برنج ودیگرمحصولات آب بر به شمال کشور؛ کشاورزان غیرازشمال کشورراقانع کنیم‌ تا به کشت برنج روی نیاورندومعرفی محصولات دیگرمناسب با پتانسیل منطقه. بوسیله وزارت جهاد کشاورزی

12- با توجه به ضرورت صیانت و حفاظت از منابع آب زیرزمینی، متناسب با اقلیم مناطق مختلف کشور وهمچنین سرانه موردنیاز فضای سبز ظرف مدت یک‌سال نسبت به انجام مطالعات فضای سبز در کلیه شهرهای کشور( براساس سهمیه آب فضای سبز تعیین شده توسط وزارت نیرو اقدام شده و) نسبت به تغییر فضای سبز موجود به الگوی فضای سبز کم آب طلب و اصلاح شیوه‌ی آبیاری اقدام شود. (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها- وزارت کشور)

13- ایجاد تشکل‌های آب‌بران و انجام حمایت‌های مالی و فنی از آنها (وزارت جهاد کشاورزی)

14- خرید چاههای کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی (وزارت نیرو)

15- جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه

16- تهیه و نصب کنتور حجمی و هوشمند آب و برق،اطلاع رسانی و ایجاد سامانه پایش و کنترل برداشت از چاهها

17- کنترل،‌ نظارت و مسلوب‌المنفعه نمودن چاههای فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی

19- اجرای پروژه های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت‌های ممنوعه

20- مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی)

21- صدور مجوز برای صنایع، حداکثر در سقف سهمیه آب صنعتی تعیین شده توسط وزارت نیرو در هر محدوده مطالعاتی، (و در صورت نیاز به آب بیشتر از طریق خرید چاه‌های کشاورزی، بازیافت آب مصرفی، استفاده از آبهای غیرمتعارف و نیز افزایش بهره‌وری مصرف آب، اقدام شود.) بوسیله وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت(موارد 12 تا21 وزارت نیرو؛1393. پروژه‌های پیشنهادی برای احیاء و تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی )

22- و... هزاران راه نرفته دیگرکه در کمیسیون های تخصصی طرح مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی در هر منطقه متناسب با پتانسیل منطقه طراحی و پس از تصویب درشورای حفاظت منابع آب استان اجرا خواهد شد.

سازمان کار:

برای مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی مدیریت عالی با دولت است و سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی بعنوان ناظر فنی عمل می کند ومجری طرح نیز متخصصان آبیاری کشور هستند.

مشارکت کنندگان در این طرح : 1- وزارت نیرو به عنوان ارگان تأمین کننده آب.

2- وزارت جهادکشاورزی (متولی بخش کشاورزی) مصرف کننده آب.

3- سازمان نظام مهندسی کشاورزی ومنابع طبیعی بعنوان مشاور وناظرفنی طرح.(البته انجمنها علمی رشته های آب وآبیاری نیز می توانندنقش نظام مهندسی رابعهده بگیرند. )

4- متخصصان بخش کشاورزی بعنوان مجریان طرح.

نتایج مورد انتظار دریک دوره 4ساله :

1- ارتقاء راندمان آبیاری بخش به حداقل شصت درصد(60درصد) در سال

2- افزایش تولید محصول به ازاء واحد حجم مصرفی به 2.5 کیلوگرم(مقدارمتوسط جهانی) به ازاء هرمتر مکعب آب

3- تغییر الگوی کشت به محصولاتی که نیاز کمتری به آب دارند وارزش اقتصادی جهانی آنها بیشتر است.

4- تغییر الگوی کشت به گیاهان شوری پسند درنقاطی که آب شیرین کمتر است.

5- تجهیز30 درصد اراضی آبی کشور به سیستم آبیاری تحت فشار.

6- کشت 50 درصد محصولات سبزی و صیفی در محیط گلخانه‌ای.

7- محدود شدن کشت برنج به استانهای شمالی ومتوقف شدن کشت برنج دردیگرمناطق.

8- ایجاد و استقرار 1200 بازار محلی آب در کشور

9- ایجاد 1200 مورد تشکل‌های آب‌بران و انجام حمایت‌های مالی و فنی از آنها (وزارت جهاد کشاورزی)

10- خرید چاههای کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی

11- ساماندهی شرکت‌های حفار و نصب 1300 دستگاه GPS بر روی دستگاههای حفاری

12- جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه

13- تقویت و استقرار 600 گروه گشت و بازرسی در سراسر کشور

14- تهیه و نصب 360000 کنتور حجمی و هوشمند آب و برق،اطلاع رسانی و ایجاد سامانه پایش و کنترل برداشت از چاهها

15- کنترل،‌ نظارت و مسلوب‌المنفعه نمودن چاههای فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی

16- اجرای 400 پروژه تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت‌های ممنوعه

17- مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی)

18- تعیین سهمیه مصارف شرب،‌ صنعت، کشاورزی و فضای سبز به تفکیک بوسیله وزارت نیرو

19- جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز (دارای پروانه بهره‌برداری)، و تعدیل کلیه پروانه‌های چاه‌های کشاورزی مجاز براساس سهمیه آب کشاورزی دشت‌های مختلف کشور، ظرف شش‌ماه توسط کمیسیون‌های صدور پروانه تعدیل وتجهیز کلیه چاه‌ها براساس میزان حجم پروانه‌های تعدیل شده، به لوازم اندازه‌گیری هوشمند ظرف دو سال(وزارت نیرو)

20- تعیین واعلام الگوی کشت بهینه و نیز روش بهبود شیوه‌های آبیاری براساس سهمیه آب کشاورزی، در کلیه دشت‌های کشور ظرف دو سال.(وزارت جهادکشاورزی)

21- انجام مطالعات فضای سبز در کلیه شهرهای کشور براساس سهمیه آب فضای سبز تعیین شده توسط وزارت نیرو با توجه به ضرورت صیانت و حفاظت از منابع آب زیرزمینی و تغییر فضای سبز موجود به الگوی فضای سبز کم آب طلب و اصلاح شیوه‌ی آبیاری. ظرف مدت یک‌سال (وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها)

22- صدور مجوز برای صنایع، حداکثر در سقف سهمیه آب صنعتی تعیین شده توسط وزارت نیرو در هر منطقه و تأمین آب بیشتر درصورت نیاز از طریق خرید چاه‌های کشاورزی، بازیافت آب مصرفی، استفاده از آبهای غیرمتعارف و نیز افزایش بهره‌وری مصرف آب.بوسیله وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت (وزارت نیرو، 1393.پروژه‌های پیشنهادی برای احیاء و تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی)

* درحال حاضر در کشور ما به ازای مصرف هر متر مکعب آب، حدود یک کیلوگرم محصول تولید می شود حال آنکه متوسط جهانی این عدد به ازای مصرف هر مترمکعب آب در حدود 2.5 کیلوگرم است.

منابع:

1- چیت‌چیان، حمیدرضا؛ وزیر نیرو (19مهر1393). واحد مرکزی خبر. : نشست علنی مجلس شورای اسلامی.

2- دانشگاه تهران، مرکزتحقیقات راهبردی غذا وکشاورزی(20مهر ۱۳۹۳). جهان نیوز

3- درویش، محمد ؛ مدیرکل آموزش همگانی سازمان حفاظت محیط زیست(شهریور1393). ایانا

4- رضایی، ایرج ؛ کارشناس ارشد شرکت مدیریت منابع آب(شهریور1393).ایانا

5- زارع، مهدی ؛ رییس کمیته مخاطرات طبیعی انجمن مخاطره شناسی ایران(مرداد 1393).خبرگزاری علم وفرهنگ: بررسی بحران آب در ایران

6- سجادی، رحیم ؛ معاون آب، خاک و صنایع وزارت جهاد کشاورزی(اسفند۱۳۹۱). پایگاه اطلاع رسانی دولت.

7- شاپوری تهرانی، شاپور(خرداد1384) ماهنامه سرزمین سبز شماره 26 ص 15:آبیاری تحت فشار را توسعه دهیم.

8- شرکت سهامی آب منطقه ای مازندران و گلستان روابط عمومی (31 شهریور 1393). ایانا : راه های افزایش بازدهی آبیاری در بخش کشاورزی.

9- شریعتمدار، سید محمدحسن؛ مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی (23 شهریور 1393). ایانا : در بحران دریاچه ارومیه گفتند کشاورزان کشت نکنند...

10- طبایی، احمد ؛ کارشناس ارشد مهندسی آبیاری و زهکشی. (مرداد1393). خبرگزاری علم وفرهنگ

11 - قره‌یاضی، بهزاد ؛ رییس انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات (مهر1393). ایانا

12- قهرودی، منیژه ؛ عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی(شهریور1393)خبرگزاری دانا.

13- کبیری جهان آبادی، علی؛کارشناس ارشدمهندسی ومدیریت منابع آب،جامعه مهندسان مشاورایران

(مرداد1393). خبرگزاری علم وفرهنگ

14- کشاورز، عباس (20 مهر 1393). همشهری آنلاین. 6راهکار برای کاهش مصرف ‌آب کشاورزی

15- کلانتری، عیسی(شهریور1393).ایرنا : کنگره ملی خاک و محیط زیست.

16- کلانتری، عیسی (مهر1393). مشرق: کم‌آبی و خشکسالی؛خطری‌بزرگتر از گسترش سلاح هسته‌ای

17- میرزایی، مهدی؛عضو هیات علمی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز (شهریور1393). ایانا.

18- مرگن، لیلا(2مهر 1393). ایانا:کشت محصولات آب بر متوقف می‌شود؟

19-وزارت نیرو(1393).پروژه‌های پیشنهادی برای احیاء و تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی.