گزارش روز بزرگداشت آب/ انتقاد از نبود مدیریت تقاضا و حکمرانی نامناسب آب کشور
شهروند| در هزاره سوم میلادی یکی از معضلات نوین کشورها، خشکسالی و کم‌آبی است. با توجه به تغییر الگوهای آب و هوایی خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز این خشکسالی جهانی قرار دارد. این درحالی است که بیشتر کشورهای این منطقه آب‌وهوایی کم‌وبیش گرم و خشک دارند و منابع آبی محدودی دراختیار دارند. میان این کشورها، ایران را می‌توان خوش‌شانس به حساب آورد زیرا علاوه بر دسترسی به آب دریا در داخل کشور نیز منابع آبی متعددی مانند رودها دراختیار دارد. با این وجود ١٥سالی است که ایران هم مانند بقیه کشورهای منطقه با خشکسالی سهمگینی دست‌وپنجه نرم می‌کند که به خشک‌شدن تالاب‌ها و رودهایش منجر شده است. این امر را نمی‌توان فقط نتیجه خشکسالی دانست، مدیریت نادرست آب، سدسازی بیش ازحد و چاه‌های غیرمجاز همگی به این روند دامن زده‌اند. درهمین راستا علاوه بر مطالعات، فعالیت‌ها و پژوهش و همایش‌های مختلفی برگزار می‌شود که یکی از آنها همایش بزرگداشت روز ملی آب است که توسط اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران برگزار شد.
برنامه‌های آب نیازمند مشارکت همه بخش‌ها
درهمین زمینه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری به همایش بزرگداشت روز ملی آب پیامی فرستاد. او در این پیام نوشت: بحران آب واقعیتی است که زندگی انسان معاصر را به‌ویژه در خاورمیانه و ازجمله ایران تحت‌تأثیر قرار داده است. بشر امروز در مواجهه با این عنصر حیات‌بخش، راه افراط پیموده و با نگرش‌های سطحی و خودخواهانه در این عرصه نگرانی‌هایی جدی به وجود آورده است.
در ادامه رئیس‌جمهوری به تلاش دولت یازدهم برای مدیریت بحران آب اشاره کرد که نمونه آن کمیته نجات دریاچه ارومیه بود. او دراین‌باره افزود: پس از آن دولت با فعال‌سازی شورایعالی آب تصمیم‌های اساسی برای حل مشکل آب‌های زیرزمینی و رفع کم‌آبی برخی از رودخانه‌های کشور ازجمله زاینده‌رود اتخاذ کرد. درهمین راستا ورود دولت به مسائلی همچون حفظ حقوق بین‌المللی آبی کشور و سرمایه‌گذاری در ماموریت فراموش شده مهار آب‌های مرزی، از نتایج ملموس توجه به امر مهار، ذخیره و مصرف آب به‌ویژه برای مناطق دورافتاده و کمتر توسعه‌یافته کشور است.
در راستای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، دولت همچنان با جدیت بهبود مدیریت مصرف آب درکشور را در دستورکار خود دارد و این اراده در مفاد لایحه برنامه ششم توسعه و اقدامات جاری دولت متجلی است.
به گفته روحانی، تحقق برنامه‌های دولت برای مدیریت بحران آب، به علت فرابخشی و فرازمانی بودن آن و نیز آثاری که بر پیکره اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست و حتی امنیت کشور دارد، نیازمند مشارکت همه بخش‌هاست.
درهمین راستا او خواستار آن شد که همه دستگاه‌های مسئول و بخش خصوصی ایده‌ها و راهکارهای خود را برای اجرای مناسب و موفق طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و ارتقای بهره‌وری آب ارایه کنند.
دیپلماسی آب مشهود نیست
در این مراسم محسن جلال‌پور رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران نیز سخنرانی کرد. او به توجه و اهمیت مسأله آب درکشور اشاره کرد و گفت: شاید یکی از دلایل اختصاص یک روز به آب بهانه‌ای برای تلنگر به مردم درخصوص اصلاح مصرف باشد. هنوز بسیاری از مردم از بحران آب مطلع نیستند. همچنین جلال‌پور درباره فعالیت‌های اتاق بازرگانی ایران درحوزه آب افزود: در سال‌های گذشته کارهای خوبی دراتاق بازرگانی ایران درحوزه آب انجام شده است. تحقیق درحوزه سفره‌های آب زیرزمینی، مسأله آب درکشورهای دیگر، هشدار نسبت به تنش‌های آبی حوزه زاینده‌رود، تهدیدات آب کشاورزی استان خوزستان و هشدار نسبت به اثرات ناگوار صدور پروانه‌های چاه‌های غیرمجاز و سوق دادن کشور به سمت بهره‌برداری بهینه از فعالیت‌های دفتر آب اتاق ایران به حساب می‌آید.
وی در ادامه به لزوم وجود دیپلماسی جدی آب ازسوی دولت اشاره کرد و افزود: «کشور با مشکلات ریزگرد و زیست‌محیطی روبه‌روست که به‌طور غیرمستقیم از آب ناشی شده است و باید به آنها توجه کرد». این درحالی است که اثری از فعال‌شدن دیپلماسی آب کشور در دولت جدید مشهود نیست و معلوم نیست چگونه و با چه مدلی به دنبال حل مسأله تأمین سهم زیست‌محیطی تالاب‌های انتهایی رودخانه‌های دجله و فرات خواهیم بود تا حداقل بخش اعظم مسأله ریزگردها کنترل شود.
رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران تصریح کرد: با وجود آن‌که گزارش‌های رسمی بخش آب کشور حاکی از کاهش ۵۰درصدی روان‌آب‌های کشور (آب‌های سطحی) است، پروژه‌های سدسازی کماکان ادامه دارد و اثری از اصلاح رویکردهایی که مکررا درمورد آب عنوان شده، مانند اصلاح رویکرد به سمت نرم‌افزاری و اصلاح ساختار آب نیست و اعمال مدیریت تقاضا و اعمال حکمرانی مناسب درصحنه آب کشور وجود ندارد. همچنین سیاست‌های مصرف آب در تولید انواع محصولات با بهره‌وری و بازدهی محصولات منطبق نیست و اثری هم از اصلاح این سیاست‌ها دیده نمی‌شود و حتی اجرای رویکرد سیاست آب مجازی در تولید محصولات با آب کمتر و حمایت از واردات محصولات آب‌بر در برنامه‌ها ملموس نیست.
در ادامه او به لزوم بازنگری پروژه‌های سدسازی اشاره کرد و خواستار در اولویت قرارگرفتن آنها شد. درهمین راستا او تأکید کرد: اصلاح رویکردها در ساختار آب، اعمال مدیریت تقاضا، استفاده از آب مجازی، حمایت از واردات محصولات کم‌آب، کمک گرفتن از ذینفعان در مسأله آب، کارهایی است که باید انجام شود.»
این مقام مسئول مانند بقیه کارشناسان درکنار پرداختن به موضوع سدسازی، به تعداد چاه‌های غیرمجاز اشاره کرد و گفت: «در ١١ماه گذشته ٧٢٠٠ حلقه چاه بسته شده که این خبر خوبی نیست و اگر بستن چاه‌های غیرمجاز با این سرعت پیش برود، زمان زیادی طول خواهد کشید تا تمام چاه‌های غیرمجاز بسته شود. ازسوی دیگر کنتورهای نصب‌شده روی چاه‌های مجاز دقت کافی ندارد.
مطالعات درباره آب فرصتی برای اشتغالزایی
ایران تنها کشوری نیست که گرفتار خشکسالی شده است. در شرق و غرب کره‌زمین پدیده تغییرات آب‌وهوایی، آلودگی و دلایل مختلف به مشکلاتی دراین خصوص منجر شده است. درهمین راستا این همایش در خارج از ایران نیز توجه مسئولان را به خود جلب کرده است. بندیتو براگا، رئیس شورای جهانی آب نیز در پیامی ویدیویی به اهمیت موضوع آب برای نسل‌های مختلف و سیاستمداران اشاره کرد و گفت: همان‌طور که می‌دانید، موضوع آب در هر زمان و برای هر نسلی اولویت بالای موضوعی جوامع و سیاستمداران است. اگر برنامه‌های زیادی روی مسائل سیاست‌گذاری آب تدوین شده، اما بعضی مواقع از اثرات جانبی آن غافل می‌شویم. برای مثال عامل بسیار مهمی برای توسعه و در نتیجه آن ایجاد اشتغال است.
به گفته براگا، با افزایش جمعیت، تقاضا و تغییر اقلیم روزانه بر میزان کمبود آن افزوده می‌شود. این درحالی است که در نقاط مختلف دنیا خشکسالی، خشکی و سیلاب‌های مختلفی ظهور می‌کند. برای مثال درکشور بزرگی مانند برزیل هم شاهد خشکی شدید در شمال‌شرقی و هم سیلاب شدید در جنوب این کشور هستیم و در تمام این موارد سایت‌های خبری آب را به‌عنوان یک چالش و مسأله مطرح کرده‌اند.
او در ادامه آب را عاملی مهم در ارتقای دنیا معرفی کرد و افزود: در سطح جهانی نشان داده شده که توسعه اقتصادی منجر به ارتقای دسترسی به انرژی، افزایش دسترسی به غذا، ارتقای سطح زندگی، دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت می‌شود.
به گفته براگا، برآوردها نشان می‌دهد جهان از هم‌اکنون تا ٢٠٣٠ میلادی به حدود٥٠٠ تا‌هزار‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد تا بتواند به مشکل بهداشت و آب آشامیدنی بهتر بپردازد. او دراین‌باره افزود: مطالعات اقتصادی در معتبرترین دانشگاه درکشور برزیل نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری ١٢میلیارد دلار روی بهداشت و آب شرب و سازه‌های مرتبط می‌تواند در مدت ٤٠سال ٢/١میلیون فرصت شغلی را در زنجیره تولید ایجاد کند که نشان‌دهنده اهمیت آن در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور به‌ویژه برای کشورهایی که درحال توسعه و از ساختار محدودتری برای آب و بهداشت برخوردارند، است. سوال آن است که چگونه می‌توان آن را انجام داد؟ مهم‌ترین شروع آن است که بپذیریم آب یک مسئولیت مشترک است و لازم است بپذیریم که آب یک موضوع مشترک است و همه درمقابل آن مسئول هستیم. تجربیات نشان می‌دهد بدون مشارکت بخش‌های مختلف انرژی، تولید غذا، سرویس‌های بهداشتی و بالای آنها بخش خصوصی نمی‌توانیم به پایداری مدیریت منابع آب دست پیدا کنیم.
ازسوی دیگر مطالعات اخیر نشان می‌دهد که امنیت آبی منجر به توسعه رشد اقتصادی جهانی درحدود ٥/٠درصد یا سالانه پنج‌میلیارد دلار و با حذف بحران‌های زیست‌محیطی می‌شود. همچنین به ازای هریک دلار سرمایه‌گذاری روی آب و بهداشت، منجر به ٤ تا ١٠دلار کاهش هزینه در بخش سلامت می‌شود که نشان‌دهنده ظرفیت‌های زیادی درعین اشتغال است.
٧٠درصد منابع آب جهان دراختیار کشاورزی
علاوه بر آن، رئیس شورای جهانی آب، سرج ناکوزی نماینده سازمان خواروبار جهانی (فائو) در ایران در این همایش حضور داشت. او به همکاری این سازمان با دولت جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: هرچند موفقیت‌های متعددی در قبال این همکاری به دست آمده، اما همواره سعی شده است تا با تقویت اثربخشی و پایداری همکاری‌های مشترک چالش‌های اکولوژیک در حفاظت از منابع طبیعی مورد توجه قرار گیرد.
ناکوزی با بیان این‌که امروز رفع چالش کمبود آب در ایران به یک اولویت ملی تبدیل شده است، تصریح کرد: رشد جمعیت، تغییر اقلیم، افزایش نیازهای آبی و کاهش تأمین آب ازجمله مواردی است که فشار وارده به منابع آب کشور را افزایش داده است. رویکرد فائو کمک به جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به امنیت پایدار غذایی و بهبود بهره‌وری بخش کشاروزی درکنار پرداختن به چالش کمبود آب و حفاظت از منابع طبیعی کشور است. نماینده فائو در ادامه به پیش‌بینی‌های منتشرشده توسط موسسه منابع آب اشاره کرد که براساس آن نیمی از کشورهای منطقه تا سال ٢٠٤٠ تنش‌های آبی بی‌شمار شدیدی را تجربه خواهند کرد. بخش کشاورزی ٧٠درصد منابع آب جهان و نزدیک به ٩٥درصد منابع آب بسیاری از کشورهای درحال توسعه را مصرف می‌کنند. او افزود: این درحالی است که روند رو به رشد وقوع خشکسالی‌ها و افزایش شدت آنها در یک‌دهه گذشته هشداری برای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقاست.
دیدگاه تان را بنویسید