روزی به نام روز ملی چوپان

غلامرضا هادربادی، مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری:

بیش از نیمی از مساحت کشور ایران را مراتع تشکیل می‌دهد. مرتع به‌عنوان یکی از بسترهای تحول اقتصادی و اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده، زیرا منبع تولید گوشت، لبنیات، پشم و سایر فرآورده‌های دامی است. همچنین بخشی از گیاهان صنعتی و دارویی از این منبع خدادادی به‌دست می‌آید. آنچه به‌صورت تاریخ مستدل و قابل اعتماد وجود دارد، این است که هفت‌هزار سال پیش اجداد ما در سرزمین سرسبز ایران مشغول دامداری بوده‌اند و حرفه دامداری از گذشته‌های بسیار دور یکی از حرفه‌های مهم ایرانیان بوده و رمه و رمه‌گردانی در سرتاسر ایران رواج داشته است.

حرکت اقوام کوچ رو از نواحی سردسیر به ایران، عمدتاً برای به‌دست آوردن چراگاه‌های سرسبز و خرم بوده است، هرچند از آن زمان تاکنون نظام دامداری و مرتعداری دستخوش تغییرات زیادی شده است، اما به احتمال بسیار زیاد مسئله ییلاق و قشلاق و کوچ نیز برای به‌دست آوردن علوفه‌های مناسب تابستانه و زمستانه در ایران به شدت رواج داشته است. در دامداری سنتی در مراتع، بخشی از مدیریت دام و مرتع به عهده چوپانان بی‌ادعا و پرتلاش است، در حالی که معمولاً توجهی به این موضوع مهم نمی‌شود و در برنامه‌ریزی‌ها این امر مهم مغفول واقع می‌ماند. سیستم چرا از مهم‌ترین عرصه‌هایی است که یک چوپان می‌تواند در آن تأثیرگذار باشد،

بحث‌هایی مانند مسیر تردد دام، محل اطراق و استراحت شبانه دام، دلایل تعویض یا عدم تعویض محل اطراق شبانه و پراکنش صحیح دام در مرتع می‌تواند توسط چوپان مدیریت شود. اگر تعداد دام وارد شده به مرتع، مدت چرا ‌و نوع چرا به‌گونه‌ای باشد که گیاه بتواند آنچه با چرای دام از دست داده است جبران و تداوم بقای خود را حفظ کند مشکلی پیش نخواهد آمد، اما اگر تعداد دام زیاد باشد یا مدت و نوع چرا به‌گونه‌ای باشد که از مرتع بی‌رویه بهره‌برداری شود وضعیت نامناسبی پیش خواهد آمد. در نتیجه، دام گیاهان خوشخوراک را چرا می‌کند و از بین می‌برد و گیاهانی باقی می‌مانند که مورد علاقه دام نیستند؛ این گیاهان مجال رشد و توسعه بیشتری می‌یابند و در آن جامعه به‌صورت گیاه غالب درمی‌آیند. هنگامی که چرای بی‌رویه چند سال ادامه یابد گیاهان یک‌ساله جانشین گیاهان چندساله می‌شوند. در نتیجه،‌ جامعه گیاهی دستخوش تغییر و تحول زیادی می‌شود و بازده آن از نظر کمی و کیفی پایین می‌آید. کم شدن پوشش گیاهی و سخت شدن خاک، باعث فرسایش بیشتر خاک خواهد شد؛ لذا چوپانان به‌عنوان قشری تأثیرگذار و کم‌توقع می‌توانند ضمن کمک به تحقق امنیت غذایی و نیز اقتصاد مقاومتی (از طریق کاهش وابستگی به واردات گوشت)، با اعمال مدیریت صحیح چرای دام و نیز گزارش تخلفات صورت‌گرفته در عرصه‌های منابع طبیعی (تخریب و تصرف، آتش‌سوزی و...) نقش مهمی را در حفظ منابع طبیعی، این سرمایه ملی داشته باشند.

چوپانی به‌عنوان شغل مقدس پیامبران، آن‌گونه که باید در جامعه مورد توجه قرار نگرفته و متأسفانه به‌دلیل عدم تبیین نقش این تلاشگران بی ادعا، در افکار عمومی از جایگاه درخوری برخوردار نیست؛ لذا ایجاد تشکل چوپانان در هر استان و نیز به نتیجه رساندن موضوع کددار کردن شغل چوپانی (به‌منظور استفاده چوپانان از مزایای مربوطه نظیر بیمه و بازنشستگی) می‌تواند در ساماندهی و بهره‌گیری از این پتانسیل ارزشمند در حفظ و احیای مراتع کشور مثمر ثمر باشد.

در این باره، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور همه‌ساله در هفته منابع طبیعی و آبخیزداری (15 تا 21 اسفندماه) از چوپانان نمونه کشور تقدیر به‌عمل آورده و ایجاد تشکل چوپانان و کددار کردن شغل چوپانی را در دستور کار سازمان قرار دارد. خوشبختانه در اردیبهشت‌ماه سال 95 نخستین گردهمایی ملی چوپانان نمونه کشور در شهرستان شبستر آذربایجان شرقی با همت گروه زیست‌محیطی یاشیل میشوی شبستر و همکاری سازمان جنگل‌ها برگزار شد. امیدواریم به پاس تقدیر از تلاش‌های چوپانان، این قشر گمنام اما مؤثر در تولید ملی، روزی بنام روز ملی چوپان در تقویم ملی کشور ثبت شود./