افزایش دما، کم‌بارشی و فقر منابع آب
شاهرخ فاتح
شاهرخ فاتح
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور
دوره پایش‌های آبی و کشاورزی در ایران و بیشتر کشورهای جهان به ترتیب با عناوین پذیرفته‌شده سال آبی یا سال زراعی در همه پژوهش‌های مرتبط استفاده و به آنها استناد می‌شود. این دوره از ابتدای مهر هر سال آغاز می‌شود و در پایان شهریورماه سال بعد خاتمه می‌یابد. در این یادداشت برآنیم تا شرایط بارش‌ها و دمای کشور را از ابتدای مهر ٩٤ تا پایان اردیبهشت ٩٥ بررسی کنیم و مروری نیز بر پیش‌بینی شرایط مذکور در چهار ماه باقی‌مانده سال آبی جاری داشته باشیم.
١ - پاییز سال آبی جاری با بارش‌های خوبی همراه بود، به‌طوری‌که در مهر با وجود کم‌بارشی در بخش‌هایی از جنوب غرب و غرب کشور، کل کشور شاهد بارش ٤٦ درصدی بیش از نرمال بلندمدت در دوره مشابه بود. این پربارشی به برکت بارش‌های بسیارخوب آبان به ١٣٤ درصد در پایان آبان رسید و تغییرات بارشی در تمام استان‌ها نسبت به دوره مشابه بلندمدت مثبت شد. اما شرایط در آذر به‌تدریج تغییر کرد و با کم‌شدن بارش‌ها از میزان پربارشی کل کشور کاسته شد و استان یزد به‌عنوان اولین استان، کم‌بارشی ٤٤درصدی را به ثبت رساند. این روند در ماه دی نیز ادامه داشت و باعث شد پربارشی کل کشور از ١٣٤ درصد در آبان به ٢٧ درصد در پایان دی کاهش یابد و استان‌های خراسان جنوبی و رضوی هم به جمع استان‌های کم‌بارش بپیوندند. خشکی شدید ماه بهمن وضع را از این بدتر کرد و باعث شد ١٣ استان کشور شاهد بارش کمتر از نرمال باشند؛ به‌گونه‌ای‌که بارش کل کشور به حد یک درصد بالای نرمال رسید. با آنکه کشور در اسفندماه شاهد بارش‌هایی در برخی بخش‌ها بود، اما بارش کل کشور تا پایان اسفند به شش درصد کمتر از میانگین بلندمدت خود در این دوره سقوط کرد. در فروردین‌‌ماه ٩٥ به کمک بارش‌های بسیارخوبی که در کشور رخ داد، بخشی از کم‌بارشی جبران و میزان انحراف از میانگین بلندمدت بارش کل کشور مثبت شد و به حدود دو درصد بالاتر از نرمال رسید. در اردیبهشت، اما بارش‌ها کمتر از حد انتظار بود؛ به‌گونه‌ای که در مجموع جایگاه بارشی کشور را در مقایسه با میانگین بلندمدت با سه درصد نزول به حدود یک درصد کمتر از نرمال رساند.
٢ - در مهرماه تمامی استان‌ها شاهد افزایش دما نسبت به نرمال بلندمدت خود بودند؛ به‌طوری‌که دمای کل کشور به میزان ١,٢ درجه سلسیوس نسبت به شرایط طبیعی در دوره مشابه بیشتر بود. این روند در ماه‌های آبان و آذر تغییر کرد؛ به نحوی که در آبان در شرایط نرمال قرار گرفت و در آذرماه دمای کل کشور به ٠.٦ درجه سلسیوس کمتر از نرمال رسید. در مجموع میانگین دمای کشور در فصل پاییز در حد نرمال باقی ماند. اما در ادامه، زمستان چهره گرمی از خود نشان داد. میانگین دمای استان‌ها و کل کشور در ماه دی نسبت به حد نرمال در مدت مشابه افزایش یافت و در کشور، رقم ١.٨ درجه سلسیوس بالاتر از نرمال بلندمدت را به ثبت رساند. در بهمن اگرچه استان‌های جنوبی کشور دمای در حد نرمال داشتند، اما استان‌های زنجان، کردستان، مرکزی، البرز و قزوین دمای میانگین بیش از دو درجه سلسیوس بالای نرمال را تجربه کردند. در این ماه، دمای میانگین کل کشور نسبت به شرایط بلندمدت، یک درجه سلسیوس بیشتر بود. افزایش دما نسبت به نرمال در ماه اسفند به اوج خود رسید؛ ماه اسفند بسیار گرم بود...در این ماه، استان‌های کشور در مقایسه با بلندمدت، افزایش دمای بین ١,٥ درجه سلسیوس در هرمزگان تا ٤.٥ درجه سلسیوس در خراسان رضوی را تجربه کردند و دمای میانگین کل کشور در این ماه نسبت به دوره مشابه بلندمدت، ٣.٣ درجه سلسیوس رشد نشان داد. در مجموع برای کل کشور، زمستان ٩٤ با افزایش دمای دو درجه سلسیوس نسبت به نرمال، زمستان گرمی بود. در فروردین با فعالیت سامانه‌های جوی ورودی به کشور، روند افزایش دمای زمستان تغییر کرد و در اکثر استان‌ها شاهد خنک‌ترشدن شرایط دمایی در مقایسه با دماهای مورد انتظار فروردین بودیم. میانگین دمای فروردین کل کشور نیز حدود ٠.٢ درجه سلسیوس کمتر از میانگین بلندمدت دمای فروردین کل کشور به ثبت رسید. این وضعیت اما چندان تداوم نداشت به‌طوری‌که در اردیبهشت‌‌ماه ٩٥ همه استان‌ها دمای بالاتری از مقادیر میانگین بلندمدت دمای خود داشتند. کل کشور نیز حدود ١.٦ درجه سلسیوس گرم‌تر از شرایط طبیعی اردیبهشت بود.
٣- بر اساس پیش‌بینی فصلی صادرشده از پژوهشکده اقلیم‌شناسی، تا پایان شهریور ٩٥ به استثنای مناطق بسیار محدودی از جنوب شرق کشور که بارش‌های بیشتر از حد طبیعی خود خواهند داشت، مابقی مناطق کشور دریافت بارشی در حد نرمال و حتی در مناطق گسترده‌ای از نیمه شمالی کشور، کمتر از نرمال خواهند داشت. این پیش‌بینی فصلی درباره دمای هوا، تا پایان شهریور ٩٥ نیز حاکی از آن است که تا پایان شهریور ٩٥، دما در همه استان‌ها حدود نیم تا یک درجه بالاتر از نرمال خود خواهد بود.
٤- با توجه به شرایط بارشی موجود و پیش‌بینی فصلی صادرشده و همچنین با توجه به اینکه بیشتر نقاط کشور در تابستان بارش قابل‌توجهی دریافت نمی‌کنند، انتظار می‌رود تا پایان سال آبی جاری استان‌های یزد، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و اصفهان در برخی بخش‌های خود با کم‌بارشی بالای ٣٠ درصد روبه‌رو باشند.
٥- در نگاه کوتاه‌مدت که شامل حداکثر یک سال آبی است، خوشبختانه به استثنای تعدادی از استان‌ها، شرایط کلی کشور بد و نگران‌کننده نیست. بارش‌های کشور الان در مقایسه با بلندمدت در حول‌وحوش میانگین خود است. در مناطق غربی کشور، استان‌هایی را داریم که حتی تا ٦٠ یا ٧٠ درصد از میانگین بلندمدت خود جلو هستند که در جای خود محل شکرگزاری است، اما در وجه بلندمدت، کم‌بارشی‌های انباشته‌شده در بسیاری از مناطق کشور وجود دارد که از حافظه طبیعت پاک نشده است. نگاهی به نقشه‌های بلندمدت مبین آن است که حتی در استان‌هایی که در کوتاه‌مدت، "ترسال" هستند، دریافت بسیارکمی را در بلندمدت داشتیم و به‌نوعی با "کم‌بارشی بلندمدت" درگیر هستیم؛ این موجب بروز خشکسالی بلندمدت از نظر هواشناسی و اقلیم‌شناسی شده است که اثرش را بر منابع آب و دسترسی پایدار به منابع آبی خواهد گذاشت. در کنار این کم‌بارشی و فقر منابع آب، افزایش دمای هوا منجر به افزایش میزان تبخیر و تعرق خواهد شد که به‌نوبه خود باعث افزایش نیاز آبی و مصرف آب در مجموعه کشور خواهد شد؛ بنابراین همچنان ملزم به رعایت الگوهای بهینه مصرف منابع آب و به‌طور کلی‌تر، در نظر داشتن جدی ظرفیت‌های اقلیمی و طبیعی کشور در هر نوع فعالیت روزمره و همچنین هر نوع اقدام توسعه‌ای کوتاه یا بلندمدت در کشور هستیم./
دیدگاه تان را بنویسید