«آب»، غایب بزرگ تقویم رسمی کشور

آب، اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل

بنا به تعریف برخی از اقتصاددانان از اقتصاد مقاومتی، این نوع اقتصاد معمولاً در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف‌کننده یک کشور قرار می‌گیرد. این اقتصاد منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی سلطه، ایستادگی کرده و سعی در تغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومی‌سازی آن براساس جهان‌بینی و اهداف خود دارد. برای تداوم این نوع اقتصاد، باید هرچه بیش‌تر به‌سمت محدود کردن استفاده از منابع نفتی و رهایی از اتکای اقتصاد کشور به این منابع حرکت کرد. اگر بخواهیم مقوله آب و نحوه تخصیص این منابع به بخش‌های مختلف را براساس اهداف اقتصاد مقاومتی تعریف کنیم، باید توزیع آب به نحوی باشد که وابستگی ایران به درآمدهای نفتی یا تولیدات سایر کشورها به حداقل برسد. در حالی که عدم تخصیص مناسب منابع آب به بخش محیط زیست، بسیاری از تالاب‌های ایران را خشک کرده و بستر آن‌ها را به کانون ریزگردها برای استان‌های مختلف کشور تبدیل کرده است. با افزایش میزان گردوغبار در سطح کشور، میزان ابتلا به بیماری‌های تنفسی در استان‌های درگیر با این پدیده بیش‌تر شده و هزینه‌های درمانی در کشور و به‌تبع وابستگی ایران به داروهای خارجی را در برخی موارد افزایش داده است. بخش کشاورزی نیز به‌دلیل نداشتن الگوی کشت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق، سالانه با مازاد محصول مواجه است. سیب‌هایی که در آذربایجان شرقی و غربی امحاء می‌شوند یا پیازی که به‌صورت تضمینی از کشاورزان خوزستانی خریداری شده و در نهایت توسط دولت امحاء می‌شود، نه تنها زمینه هدررفت منابع آب را فراهم می‌آورد، بلکه با اهداف اقتصاد مقاومتی هم مغایرت دارد. عدم بازچرخانی آب در صنعت با وجود کمبود شدید منابع آبی و سرانه بالای مصرف آب در بخش خانگی هم نشان‌دهنده عدم توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در کشور است. سرانه مصرف بخش خانگی در دنیا در طول شبانه‌روز 135 تا 140 لیتر در روز است؛ اما این رقم در برخی کلان‌شهرهای ایران به‌ویژه در فصل گرما به حدود 250 لیتر در شبانه‌روز می‌رسد.

آب، رسانه، مدیریت مصرف

بی‌شک وزارتخانه متولی مدیریت منابع آب، در برخورد با رسانه‌ها چندان قوی عمل نکرده است. بحران کم‌آبی و خشکسالی در ایران اگرچه موضوعی جدی است؛ اما وزارت نیرو نتوانسته رسانه‌ها را در انعکاس درست مسائل با خود همسو کند. انعکاس اخبار وزارتخانه متولی مدیریت آب به‌دلیل عدم ارتباط مناسب با رسانه‌ها، در اولویت نخست مطبوعات قرار ندارد. به همین دلیل زمانی که هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در نشست «آب، فرهنگ و جامعه» که در 29 اردیبهشت ماه سال گذشته در مشهد برگزار شد، براساس گزارش محققانه دانشجویان دانشگاه تهران، هفت تیتر اصلی رسانه‌های ایران در زمینه آب را بررسی کرد، هیچ یک از این گزینه‌ها، درد اصلی منابع آب کشور نبود. به گفته خانیکی، سد گتوند، خشکی زاینده‌رود و ارتباط آن با فرهنگ ایرانی، تأثیر خشکسالی در بروز تنش‌های سیاسی و شکل گرفتن بهار عربی در منطقه خاورمیانه، گزارش ناسا درباره ورود ایران به دوره خشکسالی 30 ساله، سخنان عیسی کلانتری در نشست تالاب گاوخونی و سخنان رنانی در سلسله نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» درباره کمبود آب در ایران مهم‌ترین تیترهای رسانه‌ای سال 94 بودند. به واقع هیچ یک از این تیترها بر فرهنگ مصرف آب در ایران یا تغییر رویکردها و رفتارهای مردم تأثیر ندارد. مسائلی که در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفته‌اند، به‌نوعی انعکاس‌دهنده تنش‌های کارشناسی در بخش‌های مختلف مرتبط با آب است؛ در حالی که رسانه‌ها می‌توانند به‌عنوان بازوی وزارت نیرو، در ترویج فرهنگ صحیح مصرف نقش پررنگ‌تری داشته باشند.

آب، مدیریت و چالش‌های منابع آب زیرزمینی

ترک‌های عمیق دشت‌های کشور ناشی از برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی است. این ترک‌ها دیگر به دشت‌های همدان و کرمان ختم نمی‌شود. شکاف زمین در استهبان فارس و ایجاد حفره‌های ناشی از افت آب‌های زیرزمینی در پاسارگاد هم این روزها خبرساز شده ‌است. در بخش‌های مختلف کشور فرونشست زمین خسارت‌های جدی به زیرساخت‌های اصلی کشور نظیر راه‌ها، نیروگاه‌ها و غیره وارد کرده و حتی زمینه مهاجرت ساکنان برخی سرزمین‌ها را فراهم کرده است؛ اما همچنان 50 درصد نیاز مردم از زیر زمین پمپ می‌شود تا سیب‌زمینی به‌عنوان یک محصول با نیاز آبی بالا در همدان خشک تولید شود. در حال حاضر وزارت نیرو برای تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی طرحی جامع باعنوان طرح «تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی» تدوین کرده است. از 15 طرح تدوین شده در قالب این طرح جامع، سه طرح توسط وزارت جهاد کشاورزی اجرا خواهد شد. اگرچه بارها هشدار داده شده که برای تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی فرصت زیادی باقی نمانده و حداکثر در طول برنامه ششم باید اقدامات جدی در این رابطه انجام شود؛ اما به نظر می‌رسد سرعت کافی در اجرای برنامه‌های این طرح جامع وجود ندارد.