توانمندسازی زنان روستایی و توسعه عدالت‌محور

سعیده‌سادات کرمانی‌پوربقائی

در کشور ما با توجه به خصوصیات و بافت جوامع روستایی و عشایری بخش وسیعی از تولیدات کشاورزی و فرآورده‌های دامی ‌بر عهده زنان بوده و علاوه بر آن زن روستایی به‌عنوان زن خانه و ناظم امور اقتصاد خانواده در تصمیمات و پذیرش ایده‌های نو که منجر به بهبود وضعیت اقتصادی خانواده می‌شود، تأثیر و نفوذ داشته و سهیم است. زنان در این حوزه به‌طور کلی دو سوم فعالیت‌های روزمره را به عهده دارند. زنان روستایی به‌عنوان نیمی از نیروی انسانی فعال بخش مهمی‌از تولید را تشکیل می‌دهند. آنان در زمینه کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی نقش عمده‌ای برعهده دارند و از زمانی که انسان آموخت برای زنده ماندن باید غذا تهیه کند، زنان به فکر جمع‌آوری و نگهداری محصولات کشاورزی بودند.

اما این واقعیت‌ها از لحاظ اجتماعی و اقتصادی نامرئی مانده‌اند و شاید به همین خاطر، با وجود اهمیت و نقش بارز زنان در ابعاد و جوانب مختلف زندگی روستایی و در تحولات و برنامه‌های اجرا شده به‌منظور توزیع و ایجاد زیرساخت‌های توسعه، سرمایه‌گذاری بسیار محدودتری در زمینه‌های آموزشی ترویجی و کلیه فعالیت‌های پشتیبانی برای آنان صورت گرفته است. باید بدانیم که زنان نیمی از پیکره هر جامعه‌اند و جامعه‌ای که بخواهد نسلی بارور و پویا در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تربیت کند طبعا نیازمند نیروی عظیم زنان خواهد بود.

با به‌کارگیری توانایی و خلاقیت‌های زنان در امور مختلف می‌توانیم حافظ عدالت اجتماعی باشیم و در تخصیص منابع و توزیع منافع توسعه توازن بهتری برقرار کنیم. همچنین ارزش کار زنان روستایی چه در کشورهای توسعه یافته و چه در حال توسعه همواره از بعد تاریخی مورد غفلت قرار گرفته است. در این راستا فعالیت‌هایی که از سوی زنان روستایی در کشاورزی معیشتی بازارهای کار محلی و مزارع و همچنین در خانه‌داری انجام می‌گیرد در اندازه‌گیری فعالیت‌های اقتصادی کشورها نادیده گرفته می‌شود.

از نظر مقایسه بین کشورهای صنعتی و در حال توسعه، سهم زنان در امر توسعه و در مقایسه با مردان به حدود هشت درصد می‌رسد. زنان از نظر اشتغال در مقام مقایسه با مردان، در یک حالت نامتعادل هستند و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زنان از نظر مشارکت در فعالیت‌های سیاسی کارهای تولیدی و کسب تحصیل چه به واسطه قوانین تبعیض آمیز و چه بر اثر ممنوعیت‌های آموزشی تقریباً در حاشیه قرار گرفته‌اند. این مسائل در مجموع ما را به سوی این تفکر سوق می‌دهد که برای پویایی جامعه و استفاده از منابع انسانی در دسترس برای رسیدن به توسعه نیاز است که زنان به‌صورت پررنگ‌تر و مؤثرتر وارد عرصه فعالیت‌های اجتماهی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شوند.

افزایش توانایی زنان به نمایش یا درک ظرفیت‌هایشان برای ارائه نظریات، استفاده بهینه از زمان، کنترل منابع، برقراری ارتباط با دیگران، آغاز کردن فعالیت‌ها، پاسخ به وقایع و مانند آنها وابسته است که خود محصول فرآیند تواناسازی هستند. وقوع چنین تغییراتی، در بخش توانمندسازی فردی، وابسته به اعتماد به نفس، احترام به خویش، احساس نمایندگی، و به معنای واقعی و وسیع کلمه احساس وقار و متانت و در توانمندسازی جمعی وابسته به شناسایی گروهی، احساس جمعی به‌عنوان یک نماینده، وقار و متانت گروهی، خودسازی و مدیریت است.

علاوه بر موارد مذکور توانمندسازی زنان در حوزه توسعه روستایی امروزه یکی از اهداف اساسی توسعه متوازن و پایدار در بخش روستایی و عشایری به‌شمار می‌رود. در این بخش توانمندسازی زنان در مذاکره، برقراری ارتباط، توانایی دریافت پشتیبانی، توانایی دفاع از حقوق خود، حفظ وقار و شأن شخصی، اجتماعی و کاری، از اصول فعالیت‌های توسعه‌ای آنان به‌شمار می‌رود.

در تحقق اهداف بالا، جهت سازماندهی در زمینه توانمندسازی زنان روستایی، سازمان‌هایی از قبیل دفتر امور زنان روستایی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی اهداف و مأموریت‌های چون توانمندسازی زنان روستایی در جهت برنامه‌ریزی مشارکتی با توجه به نیازهای محلی در تعامل با نیروهای دولتی، حمایت از بنیه اقتصادی زنان روستایی در قالب تشکل‌ها، اتحادیه‌ها، شبکه‌ها و تعاونی‌های تولید، افزایش دسترسی زنان روستایی به خدمات آموزشی، ترویجی، پژوهشی و فن‌آوری، تأمین دسترسی زنان روستایی به خدمات بخش کشاورزی و حل مسئله و مشکل زنان کشاورز و روستایی به وسیله ترویج و آموزش دنبال می‌کند.

از منظر دفتر مذکور تواناسازی یک مسئله توسعه‌ای است، و زنان توانمند، قادر به عمل در ابعاد گسترده‌تر و ایفای نقش فعال‌تری در تمامی جنبه‌ها برای ایجاد تغییر عادلانه در جهت افزایش رفاه برای زنان روستایی خواهد بود./