نخستین جایی را که برجام متأثر کرد، بخش کشاورزی بود/ در تولید گندم خودکفا شدیم، 13میلیون تن درسیلوها ذخیره کردیم

سال 95 با خرید تضمینی حدود 10.5 میلیون تن گندم، یک رکورد جدید در تاریخ کشاورزی ایران رقم خورد. در سال 83 با افزایش تولید داخلی و خرید تضمینی گندم در این بخش به خود کفایی رسیده بودیم ولی در سال‌های بعد و در دوران دولت‌های نهم و دهم این خودکفایی پایدار نماند و هر ساله شاهد واردات گسترده چندین میلیون تن گندم بودیم. با این حال در دولت یازدهم یک بار دیگر به خودکفایی در این بخش دست پیدا کردیم و طبق گفته مسئولان امر حتی زمینه برای صادرات حدود 2 میلیون تن گندم هم فراهم شده است. در این زمینه محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گوی اختصاصی با روزنامه ایران ضمن تشریح ابعاد این مسأله، تحقق این خودکفایی را هم وابسته به افزایش بهره‌وری تولید در سطوح زیر کشت دیم و آبی این محصول می‌داند و هم بارش‌های نسبتاً خوب سال زراعی 95-94.

وی در این گفت‌و‌گو می‌گوید که در سال 92 هنگامی که دولت یازدهم سر کار آمد ذخایر استراتژیک گندم از چند صد هزار تن تجاوز نمی‌کرد که برای مصرف تنها 18 تا 21 روز کشور بود و این یک شرایط بحرانی محسوب می‌شد.متن مصاحبه وزیر جهاد کشاورزی با روزنامه ایران به مناسبت هفته دولت در ادامه می‌آید .

نخستین پرسش من در خصوص آخرین اتفاق مهمی است که در حوزه کشاورزی رخ داده است و آن هم خودکفایی گندم است که اکنون برای دومین بار رخ می‌دهد. خرید تضمینی گندم یک رکورد تاریخی را در کشور به ثبت رساند و همین هم زمینه ساز این خودکفایی است. در خصوص ابعاد گوناگون این موضوع، اهمیت و همچنین آخرین آمارهای مربوط به خرید تضمینی گندم لطفاً توضیحاتی ارائه دهید .

من خوشحالم از اینکه در خدمت روزنامه ایران هستم. در خصوص بحث خودکفایی گندم باید مقدماتی عرض شود. خب بخش بزرگی از اراضی کشاورزی ما هم بنا به شرایط اقلیمی و هم با توجه به نیاز کشور به کشت گندم اختصاص دارد. حدود 2 میلیون هکتار از اراضی مشمول کشت آبی هستند و 4 میلیون هکتار هم زیر کشت دیم قرار دارند. البته ما در حال برنامه‌ریزی هستیم که 500 هزار هکتار از این اراضی را از زیر کشت گندم خارج کنیم و به کشت دانه‌های روغنی و بخصوص کلزا اختصاص دهیم. هم از این جهت که در کشور به این محصولات نیاز مبرم داریم و هم برای حفاظت از خاک و افزایش بهره‌وری از آب‌های کشور .

در خصوص گندم و اصولاً هر محصول دیگری باید گفت اینها موجودات زنده‌ای هستند که نیاز به مراقبت و نگهداری دارند. اگر ما از زمان بذرپاشی و بعد از به عمل آمدن بذر و همچنین در مراحل دیگر کشت بتوانیم به‌خوبی از این موجود زنده محافظت کنیم، علی رغم مشکلاتی نظیر کمبود بارش و قرار داشتن در شرایط اقلیمی خشک، طبیعی است که می‌توان امیدوار بود کشت محصول به‌خوبی انجام شود. ولی اگر خوب مورد حفاظت قرار نگیرد قطعاً تولید پایین خواهد آمد. بنابراین اگر در زمان قبل از کشت و مراقبت از نهال و همچنین به هنگام برداشت با استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی مدرن و قابل استفاده همه نکاتی که منجر به افزایش بهره‌وری این محصول شوند رعایت شود، تولید گندم بالا خواهد رفت. آن چیزی که من می‌توانم بگویم این است که ما تلاش کردیم با همکاری کشاورزان و تولید‌کنندگان این موارد را رعایت کنیم و لطف پروردگار هم باعث شد که این موفقیت رخ دهد و الحمدلله در فصل زراعی 95-94 تاکنون توانستیم حدود 10 میلیون و پانصد هزار تن گندم به صورت تضمینی از کشاورزان خریداری کنیم و برآورد می‌شود که این میزان از 11میلیون تن نیز عبور کند. البته ما در نوروز پیش‌بینی می‌کردیم که 10میلیون تن خریداری می‌کنیم ولی وضعمان در مزارع بسیار بهتر از پیش‌بینی بود و اکنون قریب به 11میلیون تن را می‌توانیم خریداری کنیم. با توجه به میزان مصرف در بخش‌های مختلف، با این وضعیت تولید و خرید تضمینی، عرضه بر تقاضا پیشی خواهد گرفت و تراز تجاری بخش گندم بسیار بهبود خواهد یافت .

آقای حجتی به نظر شما قرار براین است که این خودکفایی ادامه پیدا کند یا مانند سال 83 ناکام خواهد ماند؟ به بیان بهتر چگونه می‌توان این خودکفایی را در یک روند تداومی برای کشور حفظ کرد؟

بستگی به مسائل پیش گفته دارد. یعنی به میزان رعایت مسائل حفاظتی از خاک و بذر و آب و همچنین عنایت پروردگار بستگی دارد. اگر آن مسائل رعایت شود قطعاً ادامه خواهد یافت. شما نوزادی را در نظر بگیرید که تازه متولد شده است. اگر بعد از به دنیا آمدن به این نوزاد توجه کرد و تغذیه‌اش را بدرستی تأمین کرد و همچنین مراقب بود که در برابر بیماری‌ها آسیب نبیند و مقاومت کند، این نوزاد رشد خواهد کرد و بزرگ می‌شود. جواب این پرسش این است. در خصوص گندم هم این موضوع مصداق پیدا می‌کند. اگر بذر گواهی شده و مطابق با فناوری‌ها و تکنیک‌های روز بشری در اختیار کشاورز قرار گیرد و همچنین در مراحل بعدی از این بذر نورسیده حفاظت و حمایت صورت پذیرد، قطعاً بهره‌وری و تولید آن افزایش پیدا خواهد کرد اما در صورتی که از بذر نامتناسب با محیط اقلیمی و غیر استاندارد استفاده کرد، قطعاً تولید آن کاهش پیدا خواهد کرد. علاوه بر این اگر از کشاورز در این روند حمایت صورت پذیرد، کود کافی و با کیفیت در اختیار وی گذاشته شود و روند تغذیه بذر به‌خوبی صورت پذیرد، می‌توان به افزایش تولید و بهره‌وری در این خصوص امیدوار بود. این موضوع سبب خواهد شد که خودکفایی گندم ادامه پیدا کند، اما اگر این موارد و حمایت‌ها و مراقبت‌ها انجام نشود، طبیعی است که خودکفایی گندم تداوم نخواهد داشت .

برخی منتقدین خودکفایی گندم هم وجود دارند که می‌گویند تولید گندم در داخل کشور به صرفه اقتصادی نیست و حتی برخی از آن به عنوان یک فاجعه زیست محیطی نام می‌برند. مثلاً آقای کلانتری وزیر سابق کشاورزی در این زمینه می‌گوید: «ما برای تولید گندم مزیت اقتصادی نداریم. در زمان وزارت من عده‌ای اعتراض کردند که اگر به ما گندم نفروختند چه؟ من گفتم ما از ترس مرگ نباید خودکشی کنیم! بنابر قانون کشور، دولت موظف است نیاز گندم سه‌ماه کشور را ذخیره کند. با اضافه‌کردن یک ماه به این ذخایر، هرزمان گندم به ما نفروختند، می‌توان نهایتاً ظرف چهار ماه گندم موردنیاز کشور را کاشت و برداشت کرد. بنابراین ما باید خودکفایی در کشاورزی را فراموش کنیم.» شما در این خصوص چه نظری دارید؟

خب جای گندم چه بکاریم؟ می‌شود تولید گندم را رها کرد؟

بحث آنها در خصوص مزیت نسبی و شرایط اقلیمی است .

در این خصوص دو بحث وجود دارد. یکی بحث تولید است و دیگری بهره‌وری. در زمینه تولید دیدگاه‌ها متفاوت است و ضرورتی برای ورود به آن هم حس نمی‌شود. اما در زمینه بهره‌وری قضیه فرق می‌کند. زمانی ما از میزان مشخصی آب یک کیلو گندم تولید می‌کنیم و زمان دیگری هم با مصرف همان میزان آب بهره‌وری را افزایش می‌دهیم و دو کیلو گندم تولید می‌کنیم. این بهره‌وری امر بسیار مناسبی است و قطعاً هم به صرفه است و هم نشان دهنده بالا رفتن راندمان است. ما بجز گندم که برنامه‌ریزی‌ها برای افزایش راندمان و بهره‌وری در این زمینه است، در تولید محصولات دیگر هم به این سمت رفته‌ایم. تولید گوجه فرنگی را به بیش از 6 میلیون تن رساندیم. تولید سیب زمینی را هم برنامه‌ریزی کردیم که به بالاتر از 6 میلیون تن برسانیم. این بهره‌وری از منابع موجود آبی بسیار گره گشا و به نفع کشور است .

به صورت کلی برجام چه تأثیری روی بخش کشاورزی کشور داشته است؟

من فکر می‌کنم نخستین جایی را که برجام متأثر کرد، بخش کشاورزی بود، به این دلیل که روزی که توافق شد، ده‌ها کشتی نهاده‌های مورد نیاز و غذای مورد نیاز کشور روی آب بود و امکان پرداخت پول به خاطر محدودیت‌های ارزی که وجود داشت نبود. در همان نخستین نشستی که در پاییز سال 92 انجام شد، در توافق اولیه‌ای که انجام شد، محدودیت غذا و دارو برداشته شد و در ارتباط با خرید این امکان را پیدا کردیم که ارزش مورد نیاز غذا و دارو در اختیارمان قرار گیرد. با توجه به گشایشی که در نشست اولیه و توافق اولیه در ژنو برگزار شد در پاییز 92 این امکان برای بخش کشاروزی فراهم شد تا ما بتوانیم نهاده‌ها و در ادامه نیازهایی که ما به بذر داشتیم، بذرهای هیبریدی که در دنیا هست و کمتر از آن بهره می‌بردیم، تأمین کنیم. در بحث ماشین‌آلات هم همین‌طور و دسترسی به ماشین‌آلات و مکانیزاسیون که یکی از بخش‌های اساسی مورد نیاز توسعه کشاورزی و افزایش بهره‌وری است، اکنون برای ما فراهم شده است. تعاملات‌مان با مؤسسات تحقیقاتی بین‌المللی توسعه پیدا کرد. اینها آثاری است که کمابیش وجود دارد و بعد از مذاکرات اولیه شروع شد و پیامدهای آن را هم می‌بینیم .

آقای حجتی شما در سال 92 که وزارت جهادکشاورزی را تحویل گرفتید شرایط کشاورزی کشور چگونه بود؟ هم در زمینه ذخایر انبارها و هم در زمینه تراز تجاری بخش مواد غذایی کشاورزی و... اکنون شرایط پس از سه سال چگونه است؟

ما در سال 92 با توجه به شرایط کلی کشور و همچنین مشکلاتی که در زمینه تأمین مواد غذایی داشتیم، مخصوصاً در زمینه گندم وضعیت بحرانی داشتیم. نظر به وابستگی بسیار زیادی که به این محصول داشتیم و با توجه به اینکه در مقاطع مختلف میزان مختلفی از گندم وارد می‌کردیم، گاهی 5 میلیون تن، گاهی 6 میلیون تن و گاهی هم 7 میلیون تن گندم وارد می‌کردیم، در آن زمان وضعیت خوبی نداشتیم. ذخیره گندم ما برای 18 تا 21 روز بود! یعنی این میزان ذخایر عدد فوق‌العاده محدودی بود و از چند صد هزار تن تجاوز نمی‌کرد. اما امروز بیش از 13 میلیون تن گندم در سیلوهایمان موجود است. حتی در سال 92 و اوایل 93 افرادی که به توصیه دولت سیلو ساخته بودند که برای موجودی این سیلوها از دولت حق اجاره بگیرند چون سیلوها خالی بود مشکلات فراوانی داشتند ولی امروزه همه آن سیلو‌ها پر است و به مرحله اشباع هم رسیده است و از این نظر هم جای خوشحالی است .

همان موقع از ذخایر صندوق توسعه ملی برای واردات کالاهای غذایی استراتژیک استفاده کردید. به چه میزان بود و صرف واردات چه کالاهایی شد؟

بله در همان زمان طبق مجوزی که شورای عالی امنیت ملی دادند برای خرید کالاهای استراتژیک و مهم‌ترین آن گندم از منابع صندوق استفاده کردیم. با استفاده از این منابع ذخایر را و از جمله گندم را به میزان قابل قبولی بالا بردیم. البته طی یکی دو سال گذشته از محل افزایش تولید گندم، این ذخایر را افزایش دادیم. البته بخشی از این 3 میلیارد دلار صرف بازپرداخت مجوزهای قبلی در زمینه تأمین کالاهای استراتژیک شد و از آن مبلغ شاید تنها کمتر از یک و نیم میلیارد دلار در اختیار ما برای تأمین کالاهای اساسی قرار گرفت .

در زمینه بهبود تراز غذایی کشور هم اگر ممکن است توضیح دهید؟

خوب در زمینه کالاهای غذایی که برای مصرف انسان‌هاست، چه آنها که مستقیماً مورد استفاده قرار می‌گیرند و چه آن دسته که غیر مستقیم غذای انسان می‌شوند مانند نهاده‌های دامی این تراز صدق می‌کند. در سال 92 تراز تجاری این بخش منفی 8/1 میلیارد دلار بود. یعنی واردات مواد غذایی در کشور منهای صادرات مواد غذایی برابر بود با منفی 8/1 میلیارد دلار. این عدد سال گذشته یعنی درسال 94 به 3/4 میلیارد دلار رسید. برنامه داریم که این تراز تجاری را در میان مدت به صفر برسانیم. با توجه به برنامه‌هایی که در زمینه اقتصاد مقاومتی در دست اجرا و عملیاتی شدن است و همچنین کارهایی که صورت گرفته و از این پس هم به انجام خواهد رسید و البته علی رغم محدودیت‌های زیادی که در این مسیر وجود دارد و یکی از مهم‌ترین آنها همین محدودیت آب است، معتقدم که این به صفر رساندن تراز تجاری بخش مواد غذایی دور از دسترس نیست و محقق خواهد شد. اینکه می‌گوییم تراز هم به بحث مزیت نسبی برمی‌گردد. در یک محصول ممکن است که ما مزیت نسبی تولید نداشته باشیم و باید آن را وارد کنیم. در مورد محصول دیگری این مزیت نسبی تولید وجود دارد و باید آن را در داخل تولید کرد. این مزیت نسبی هم به اشتغالزایی برمی‌گردد، هم به موضوع مصرف کمتر آب و هم اینکه بازار جهانی صادرات هم دارد و بنابراین شرایط ایجاب می‌کند که به سمت تولید در این زمینه پیش رویم. این محصول تولیدی را صادر می‌کنیم و با دلار حاصل از آن محصول دیگری را که تولید آن در داخل به صرفه نیست، خریداری می‌کنیم. مثلاً در تولید زعفران مزیت داریم و ظرفیت کشت آن در داخل زیاد است. می‌توانیم با ازدیاد کشت و صادرات آن به دنیا، به واردات ذرت اقدام کنیم. ذرتی که یک کشت تابستانه محسوب می‌شود و آب زیادی برای مصرف کردن نیاز دارد. این موضوع به تراز ربط پیدا می‌کند و می‌توانیم با هماهنگی و برنامه‌ریزی در این زمینه تراز مثبت ایجاد کنیم. یا مثلاً در مورد گیاهان دارویی نیز این مسأله صدق می‌کند. کشور ما دارای مزیت نسبی در تولید گیاهان دارویی است و بیش از 1400 نوع گیاه دارویی شناخته شده در ایران وجود دارد که تقاضای جهانی بسیاری دارد و ما می‌توانیم با صادرات انبوه تراز مثبتی برای کشور به وجود آوریم. بویژه اگر فرآوری و بسته‌بندی مناسبی در این زمینه صورت گیرد، ارزش افزوده بسیاری برای کشور به همراه خواهد داشت. با ارز حاصل از این صادرات می‌توانیم اقدام به ورود کالاهایی کنیم که تولید آنها به صرفه نیست .

محصولاتی هم که واردات انبوه در زمینه آنها داریم مانند ذرت، اکنون به کشت فراسرزمینی در خصوص آنها روی آورده‌ایم. مثلاً در زمینه ذرت یا محصولات دیگر، نقاط پرکشت این محصول را شناسایی کردیم و بنا را بر این گذاشتیم که در آن نقاط هدف، اراضی و مراتعی را برای شرکت‌ها و بنگاه‌های ایرانی به صورت اجاره یا تملیکی در اختیار بگیریم که آن بنگاه‌ها اقدام به کشت محصول کنند و پس از برداشت، آن محصول را وارد ایران کنیم .

این طرح هم‌اکنون عملیاتی هم شده است؟

بله عملیاتی شده و در حال کار کردن در این زمینه هستند .

می‌توانید چند کشور را در این زمینه مثال بزنید؟

ما در روسیه، قزاقستان و برزیل این طرح را عملیاتی کردیم و در اوکراین، غنا و برخی کشورهای دیگر هم در حال رایزنی هستیم و مقدمات کار انجام شده است .

برای کشت دانه‌های روغنی و افزایش تولید در این زمینه هم برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟

بله برنامه‌ریزی کردیم و بنا بر این است که حدود 500 هزار هکتار از اراضی زیر کشت گندم را به کشت دانه‌های روغنی و مخصوصاً کلزا اختصاص دهیم. کلزا محصولی است که هم به آب کمی نیاز دارد و هم روغن مرغوبی دارد که بسیار هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین گیاه کلزا خاصیتی دارد که موجب می‌شود ازت خاک آزاد شود. این آزاد شدن ازت خاک موجب می‌شود راندمان تولید بسیار بالا برود. این مسأله به صورت کلی در یک طرح ده ساله دیده شده است که در پایان افق ده ساله بتوانیم 70 درصد روغن مورد نیاز کشور را تولید کنیم. این کشورهایی که هم برای کشت فراسرزمینی در نظر گرفتیم، نظیر قزاقستان و روسیه و... بیشتر برای کشت دانه‌های روغنی مد نظر هستند .

در زمینه نرخ رشد بخش کشاورزی در 3 ماهه اول امسال آماری دارید یا خیر؟

رشد بخش کشاورزی طبق اعلام مرکز آمار ایران 4/4 درصد است. با این حال سال گذشته علی رغم همه محدودیت‌هایی که وجود داشت، بخش کشاورزی بیشترین رشد را در بین بخش‌های کشاورزی تجربه کرد که 4/5 درصد بود. این نرخ در سال‌های 92 و 93 کمتر بود و حدود 3 درصد بود. این در حالی است که سال زراعی 94-93 ما یک شرایط کم آبی را شاهد بودیم و وضعیت آب و بارش ما 20 درصد زیر نرخ نرمال بود .

نرخ رشد امسال را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

سال زراعی 95-94 که هم‌اکنون در آن به سر می‌بریم یک نرخ تقریباً نرمالی در زمینه آب و بارش تجربه می‌کند و پیش‌بینی ما هم بر این است که نرخ رشد خوبی را امسال در بخش کشاورزی داشته باشیم. وضع تولید محصول هم خیلی خوب است. افزایش تولید خوبی در محصولات داشتیم. گندم که افزایش مثال زدنی را تجربه کرد، در تولید جو افزایش 600 تا 700 هزار تنی را داشتیم و در محصولات باغی، جالیز و... پیش‌بینی افزایش تولید را داریم. بخصوص در سال‌جاری در حال افزایش گلخانه و کشت گلخانه‌ای هستیم و با این افزایش تولید، جالیز ما هم افزایش و بهبود را تجربه خواهد کرد./