به سالی دجله گردد خشک رودی!/ گزارشی از همایش ملی مدیران محیط زیستی کشور

ایانا- الهه موسوی:

پژوهشگر بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی مرکز گلستان در همایش ملی مدیران محیط زیست گفت: "در صورت متوقف نشدن طرح انتقال آب از چشمه سارهای قطاری گلستان به شاهرود، وقوع خشک شدن رودخانه سیاه رودبار در 5 سال آینده اجتناب ناپذیر است و نمی توان مانع آن شد و بزرگ ترین آسیب را به منطقه وارد خواهد کرد که تا ابد قابل جبران نیست."

محمداسماعیل اسدی، پژوهشگر آبیاری و زهکشی مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان با بیان سخنانی با عنوان "انتقال آب بین حوضه ای علمی است یا غیرعلمی؟" گفت: "انتقال آب بین حوضه ای عموما با چند هدف انجام می شود. 1- حل مقطعی مشکل کم‌آبی 2- برای تولید نیروی برق آبی 3- برای ناوبری 4- برای بهبود کیفیت آب."

او با اشاره به محدودیت منابع آب در کشور و تاکید بر مدیرت مصرف به جای مدیریت عرضه آب درتعریف انتقال آب بین حوضه ای گفت: "پروژه های انتقال آب بین حوضه ای که در سایر نقاط جهان صورت گرفته همیشه مناقشه برانگیز بوده و هیچگاه نتوانسته موفقیت های لازم را به دست آورد؛ به همین خاطر در حال حاضردر سراسر جهان، پروژه های انتقال آب بین حوضه ای، فقط برای تامین آب شرب و آن هم به عنوان آخرین گزینه توسط دولت ها استفاده می شود."

اسدی با تاکید بر قوانین وضع شده توسط یونسکو درباره انتقال آب بین حوضه ای که در سال 1999 در پاریس مدون شد گفت:" نخست این که حوضه مبدا باید با در نظر گرفتن نیازهای آینده دارای آب مازاد باشد و همچنین حوضه واردکننده باید میزان مصرف آب را با مدیریت صرفه جویی در مصرف آب کاهش دهد. دومین نکته این است که حوضه مبدا نباید با کمبود جدی آب مواجه شود."

او سومین شرط را آسیب ندیدن کیفیت زیست محیطی در حوضه‌های مبدا و مقصد عنوان کرد و گفت: "اجرای طرح نباید باعث بروز اختلالات اساسی اجتماعی و فرهنگی شود و شرط چهارم در قوانین یونسکو این است که منافع خالص ناشی از اجرای طرح، عادلانه بین حوضه ها تقسیم شود."

این پژوهشگر حوزه آبیاری در ادامه به مسئله انتقال آب بین حوضه ای و به طور اخص انتقال آب سرچشمه های زرین گل استان گلستان به استان سمنان و به ویژه شهرستان شاهرود برای مصارف کشاورزی که با هزینه ای بالغ بر 25 میلیارد تومان وبا خط انتقال آبی به طول 60 کیلومتر در دست انجام است پرداخت. او تاکید کرد: " انتقال ۲.۵ میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های زرین گل به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند و مورد اعتراض محیط‌زیست گلستان و سازمان های مردم نهاد این حوزه است که باید طی پایش های علمی محیط زیستی دقیقاً بررسی و سپس تصمیم‌گیری شود."

اسدی با بیان اینکه چشمه‌های قطری در حوزه آبخیز استان سمنان و قطاری در حوضه آبخیز استان گلستان است و باید تصمیم‌گیری در خصوص آن در استان گلستان انجام شود با نشان دادن تصاویری از تخریب 5 هکتار از جنگل های هیرکانی به خاطر اجرای پروژه انتقال آب از سرچشمه‌های زرین گل به سمنان در گلستان در ارتفاعات شهرستان علی‌آبادکتول گفت: "به ازای احداث یک کیلومتر جاده جنگلی در حدود 20 هزار مترمکعب خاک تخریب می شود و با قیمت دلاری هر متر مکعب خاک از قرار 28 دلار فقط در یک کیلومتر تخریب خاک ، 560 هزار دلار خسارت وارد می شود."

او افزود: "خاک بر عکس آب، یک منبع تجدید ناپذیر است که بستر حیات بوده و 95 درصد منابع غذایی ما از آن به دست می آید و جبران از دست رفتن آن به آسانی صورت نمی‌گیرد ؛ برای همین هیچ کشوری حاضر به فروش خاک خود نیست."

پژوهشگر بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی هشدار داد: "در شرایط اقلیمی ایران، برای ایجاد یک سانتیمتر خاک، بین 200 تا 800 سال زمان نیاز است. برپایه گزارش انجمن ملی علوم خاک ایران، نرخ فرسایش خاک در ایران، 3 برابر متوسط فرسایش در قاره آسیا است. همچنین سرعت خاک‌زایی درایران، حدود یک هشتم از بین رفتن آن است و سالانه 2 میلیارد تن خاک در کشور از دست می‌ رود. بی‌سبب هم نیست که 2015، سال جهانی خاک نامگذاری و عبارت «خاک سالم برای زندگی سالم»، شعار آن درنظر گرفته شد."

اسدی درباره پروزه انتقال آب از گلستان به سمنان افزود: "این پروژه می تواند خطرناک تر از هدر رفتن بودجه آن تا امروز باشد. چرا که با وضعیت کنونی اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی بسیار جدی خواهد داشت و تنش‌های سیاسی، امنیتی را برای دو استان، مخصوصا گلستان ایجاد خواهد کرد. اگر می خواهیم تا ۵ سال آینده این تنش‌ها را در دو استان نداشته باشیم باید این طرح متوقف شود؛ اینکه بودجه‌ای را تا اینجا هزینه کرده ایم دلیلی برای ادامه دادن یک طرح مخرب نیست، چراکه باز ناگزیریم مانند دریاچه ارومیه در آینده‌ای نزدیک میلیاردها تومان برای حل بحران‌های پیش‌آمده در اثر اجرای آن طرح هزینه کرده و تازه بحران نیز حل نخواهد شد."

او در ادامه برای خروج از این بحران و پیامدهای مخرب این انتقال با ارائه چند راهکار گفت: " 1- ضرورت تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی از اهم واجبات استان سمنان است. 2- با توجه به اینکه در 11 سال گذشته استان سمنان در خشکسالی به سر می برد اما باز هم متاسفانه شاهد برداشت های بی رویه منابع آبی در این استان بوده ابم. اگر این وضعیت ادامه یابد علاوه بر نشست زمین و هجوم آب شور و بیابانی شدن اراضی، جنگل‌ها هم خشک می‌شود که این موارد نتیجه افت سطح آب سفره های زیرزمینی است که تا ابد قابل جبران نیست. 3- استان سمنان کمبود آب ندارد بلکه با مشکل مدیریت منابع آبی روبه رو است. چرا که میانگین آب قابل دسترس هر سمنانی با حدود ۱۹۲۷ مترمکعب در سال، بیشتر از میانگین آبی است که سالانه هر ایرانی (حدود ۱ 7 ۰۰ متر مکعب) در اختیار دارد و انتقال آب به این استان، آسیب های مخربی را به همراه خواهد داشت. 4- راهکارهای مدیریت مصرف آب شامل افزایش بهره وری مصرف آب، قیمت‌گذاری و تعیین و اعمال ارزش واقعی آن، تعیین الگوی کشت بهینه، کاهش ضایعات کشاورزی و‌ مدیریت یکپارچه‌ منابع آب است که باید اعمال شود. 5- دخالت دادن مردم و تشکل ها در امر تصمیم گیری درحوزه آب برای به وجود آوردن اعتماد بین طرفین یکی از راه های خروج از بحران است. لازم است برای حل بحران آب تصمیمی ملی بگیریم و کاهش تقاضای آب را جدی‌تر گرفته و به فکر تولید اقتصادی باشیم. مشکل آب تنها توسط وزارت نیرو قابل حل نیست، بلکه تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاها نیز باید وارد عمل شوند. تمام سیاست‌ها در برنامه ریزی های منطقه ای باید بر اساس ظرفیت‌های آبی کشور تنظیم شود. 7-مطالعات کارشناسی نشان می دهد که انتقال آب بین حوضه‌ای (از خزر به ارومیه، خزر به سمنان و....) از نظر تمامی کارشناسان دنیا مطرود است."

اسدی همچنین تاکید کرد: "در صورت متوقف نشدن طرح انتقال آب از چشمه سارهای قطاری گلستان به شاهرود، وقوع خشک شدن رودخانه سیاه رودبار در 5 سال آینده اجتناب ناپذیر است و نمی توان مانع آن شد و بزرگ ترین آسیب را به منطقه وارد خواهد کرد که تا ابد قابل جبران نیست."

او با اشاره به این نکته که مسیر پیشنهادی و اجرا شده نیز می توانست با صرف هزینه ای کمتر و تخریب بسیار کمتر در منطقه ای دیگر اجرا شود تا امروز شاهد تخریب های صورت گرفته در مسیر لوله گذاری در مناطق حمام دره و چشمه مریم و قطع حدود هزار اصله درخت از گونه های نادر فقط در این دو منطقه نباشیم گفت : "عبور لوله از دامنه های جنوبی علی آباد کتول به منظور دستیابی به چشمه های اصلی به خاطر شیب زیاد منطقه، جنگل های کاملا انبوه و همچنین وضیعت توپوگرافی منطقه و گذر از دره های متوالی به هیچ وجه مورد تایید کارشناسان خبره محیط زیست نیست، از طرفی قرار گرفتن مسیر پیشنهادی در بالادست یال منتهی به منطقه پونه آرام، تنها زیست بوم سرخدارهایی با ارتفاع 25 متر به هیچ عنوان توجیه پذیر نیست اقداماتی که در این منطقه صورت گرفته ضربه بزرگی به پیکر منابع ملی وارد کرده است. همچنین با توجه به بازچرخانی آب در کشور نیز باید نیازهای صنعت را از طریق این روش کاهش داده و نباید صنایع پر مصرف در بحث آب را در مناطق خشک و فلات مرکزی با بارش کم مستقر کرد، بلکه توسعه صنعتی باید براساس آمایش سرزمین انجام شود و در این زمینه باید صنایع با آب فراوان تنها در مناطق آبی فراوان راه‌اندازی شوند. دربخش کشاورزی نیز، در اصل محصولاتی بدون توجه به شرایط جغرافیایی تولید می شود. در کشور ما انبارها و سردخانه‌های بزرگ و مجهز برای ذخیره محصولات کشاورزی وجود ندارد و به دلیل عدم وجود بازار مصرف، آن‌طورکه باید و شاید توانایی صادرات برای این محصولات به دیگر کشورها وجود ندارد."

او در پایان گفت: "در شرایط کم آبی، تمرکز باید بر مدیریت مصرف باشد. هم اکنون ۶۰ تا ۶۵ درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی از بین می رود و در بخش کشاورزی بالغ بر ۳۵ درصد ضایعات کشاورزی مشاهده می شود. یعنی فاصله بین مزرعه تا سفره مردم به دلیل وجود نارسایی ها در مقوله های بسته بندی و توزیع در کشور با هدر رفت محصولات و انرژی همراه است که این امر باعث هدر رفت سالانه رقمی بالغ بر ۲۷ میلیارد متر مکعب یعنی حدود یک سوم میزان آب مصرفی کشور می شود. این در حالی است که آب شرب شاید کمتر از ۷ درصد منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است و با مدیریت در میزان مصرف آب در بخش کشاورزی در هیچ نقطه این سرزمین مشکل آب شرب نخواهیم داشت. اما با صرفه جویی ۱۰ درصدی در بخش کشاورزی هر یک از استان ها می توان آب مورد نیاز را تامین کرد و به این ترتیب دیگرخسارتی به حوزه های پایین دست وارد نخواهد شد. طبق گفته استاندار سمنان، اگر تنها یک‌پنجم اراضی کشاورزی این استان از نظر الگوی کشت و مکانیزاسیون اصلاح شود، حداقل ۱۱۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب صورت خواهد گرفت. در مقایسه با این طرح، اصلاح کشاورزی توجیه منطقی‌تری خواهد داشت. ضمن این که در حال حاضر یک‌چهارم آب شرب سمنان به‌دلیل فرسودگی لوله‌ها در شبکه توزیع هدر می‌رود."/