گسترده ترین همکاری جهانی برای نجات دریاچه ارومیه

مهتاب جودکی| این‌بار محققان استرالیایی برای نجات بزرگترین دریاچه داخلی ایران دست یاری داده‌اند؛ اتفاقی که ازسوی مجریان طرح احیای دریاچه ارومیه، «گسترده‌ترین همکاری بین‌المللی» خوانده می‌شود.اردیبهشت امسال بود که دولت استرالیا برای همکاری در زمینه احیای دریاچه ارومیه ابراز تمایل کرد تا برای تکنولوژی‌های نوین استفاده از آب و کشاورزی و رادارهای هواشناسی به ایران کمک کند. چندی پیش اما با ورود گروهی از محققان دانشگاه ملبورن به دانشگاه شریف، این همکاری شکل جدی‌تری به خود گرفت و بنا شد مرکز تحقیقات آبی مشترکی راه‌اندازی شود تا با تجربیات آنها راه و چاه مدیریت مصرف آب درحوضه آبریز دریاچه ارومیه روشن شود و این تجربه به کمک تالاب‌ها و دریاچه‌های خشکیده استرالیا هم برود. دو دهه خشکیدگی و بحرانی‌شدن وضع بیست‌‌وپنجمین دریاچه بزرگ دنیا، جز برپاکردن طوفان‌های نمکین و از بین بردن محصولات کشاورزی و پدید آوردن بحران سلامت هیچ در برنداشت. برای همین بازگشت این دریاچه به زندگی، وعده دولت یازدهم شد، اما در این راستا برای بهره‌گرفتن از تجربه‌های شخصی زمان کافی نبود. به همین خاطر از همان ابتدا کارگروهی برای نجات دریاچه تشکیل شد، تأمین اعتبارات مالی صورت گرفت و بنا شد از توان بین‌المللی برای احیا استفاده شود. اکنون ارتفاع دریاچه ارومیه نسبت به‌ سال قبل ۵۶سانتیمتر بیشتر شده، این اگرچه به معنای احیای دریاچه نیست اما نشان می‌دهد که دریاچه به وضع تثبیت رسیده و آب تا حد مناسبی سطح آن را پوشانده است. قدم بعدی، احیای دریاچه ارومیه است. در این مدت محققان بیش از ١٠ کشور توسعه‌یافته داوطلبانه به کمک دریاچه شتافتند تا بار دیگر برای همه روشن شود که محیط‌زیست مرز نمی شناسد.این همیاری‌ها تا بازگشت خون به رگ‌های دریاچه ادامه خواهد داشت. در گزارش شهروند کمک‌های بین‌المللی برای نجات دومین دریاچه بزرگ آب‌شور دنیا مورد بحث و بررسی قرارگرفته است.

روسیه و دانش تجربه خشکیدن «آرال»

پای روسیه از ‌سال ١٣٩٣ به ماجرای احیای دریاچه ارومیه باز شد تا سرنوشت دریاچه خشکیده آرال، برای نجات زیست‌بوم ارزشمند ارومیه، عبرت شود. آرال که زمانی یکی از چهار دریاچه بزرگ دنیا بود، از دهه ٦٠ میلادی با اقدام دولت شوروی برای انحراف مسیر رود آمودریا و سیردریا به صحرای قره‌قوم به منظور کشاورزی، رفته‌رفته آب شد و از دست رفت. محققان روسی که دستی تجربه خود را درباره آنچه کشاورزی بر سر دریاچه آرال آورد را، به ایران منتقل کردند. این اطلاعات در سال‌های اول به کمک دست‌اندرکاران احیای دریاچه ارومیه آمد و با تغییر حال دریاچه روند کمک‌ها عوض شد. اخیرا دانشگاه‌های ارومیه، لئوبن اتریش و موسسه جانورشناسی سن پترزبورگ روسیه با محوریت دریاچه ارومیه تفاهمنامه همکاری امضا کردند. انجام مطالعات دو‌جانبه با همکاری مرکز مطالعات دریاچه ارومیه از مهم‌ترین موضوعات درج‌شده در این تفاهمنامه است.

آینه‌های عبرت دریاچه ارومیه در آمریکا

درجریان احیای دریاچه ارومیه، دانش کشورهایی که تجربه مشابه داشته‌اند، یکی از مهم‌ترین منابع تجربی بوده است. مسعود تجریشی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، بهره گرفتن از اطلاعات دریاچه South lake را یکی از این فرصت‌هایی می‌داند که دیدن و شناخت آن برای کارشناسان ایرانی مهیا شد. او به «شهروند» می‌گوید: «این دریاچه در یوتای آمریکا واقع شده و به لحاظ زمین‌شناسی خواهرخوانده دریاچه ارومیه است، به‌طوری که حتی عکس‌های هوایی‌شان آن‌قدر شبیه هم است که اشتباه گرفته می‌شوند. دریاچه‌های سالتون و آونز کالیفرنیا هم از دیگر نمونه‌ها هستند. کارشناسانی که این دریاچه‌ها را مطالعه کرده بودند، به ایران آمدند و اطلاعاتشان به کار ما آمد. ازسوی دیگر دریاچه مونوی کالیفرنیا و دریاچه بولیوی نیز نمونه‌های دیگری هستند که کارشناسانی از آن‌جا به کشور ما آمدند.» یکی از اصلی‌ترین همکاری ها با مراکز تحقیقاتی آمریکا اما بکارگیری مطالعات دانشگاه کالیفرنیا بود، درطول این همکاری، این مرکز علمی، با ایجاد پایگاه اطلاعاتی آب کمک کرد تا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، اطلاعات آب در حوضه دریاچه ارومیه جمع‌آوری و تحلیل شود.

همیاری مراکز تحقیقاتی جهانی

براساس اطلاعاتی که ستاد احیای دریاچه ارومیه به «شهروند» می‌دهد، درطول اجرای پروژه احیای دریاچه ارومیه مراکز علمی مختلفی در دنیا دانش خود را دراختیار ایران گذاشتند. دانشگاه اشتوتگارت آلمان یکی از این مراکز است. این دانشگاه در‌ سال ٩٢ با برگزاری نشستی علمی درباره احیای دریاچه ارومیه، اعلام آمادگی کرد. دانشجویانی از این دانشگاه تحقیقات خود را به این موضوع اختصاص دادند و تحقیقاتشان منابعی الهام‌بخش برای دست‌اندرکاران ستاد احیای دریاچه ارومیه شد. علاوه بر تحقیقاتی در زمینه آب‌های زیرزمینی ازسوی دانشگاه اشتوتگارت، تفاهمنامه‌ای با مرکزی تحقیقاتی در آلمان منعقد شد تا از تصاویر ماهواره‌ای برای شناخت پدیده‌های هیدرولوژیکی دریاچه کمک گرفته شود. مرکز تحقیقات زمین‌شناسی درکشور فنلاند هم، منبع دیگری است که در رابطه با استحصال نمک تجربیاتش را دراختیار ایران گذاشت. همچنین هم‌اکنون دو مرکز تحقیقاتی در هلند و آلمان نیز درخصوص بهبود معیشت کشاورزان به ایران مشاوره می‌دهند. به جز اینها دانشگاه مارسی درکشور فرانسه نیز در زمینه فعالیت‌های اکولوژی دریاچه کمک‌رسانی کرده و ایتالیا علاوه بر مشاوره درباره بهبود وضع کشاورزی، درخصوص استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری درحوضه دریاچه ارومیه فعالیت داشته است. دانشگاه زوریخ در سوییس هم از دیگر منابع دانشی بوده که درهمین زمینه منابع آب و بهبود کشاورزی کمک حال دست‌اندرکاران احیای دریاچه ارومیه بوده است.

علاوه بر این منابع دانش بین‌المللی، ژاپن نیز درکنار ایران تأمین منابع مالی مطالعات آب درحوزه آبخیز دریاچه ارومیه را به عهده گرفته است. این مطالعات توسط سازمان فائو، دانشگاه‌های تبریز، ارومیه، واخنینگن در هلند و مرکز تحقیقات بین‌المللی «یاسا» در اتریش صورت گرفته است.

استرالیا و گسترده‌ترین همکاری

تازه‌ترین همکاری بین‌المللی به دانشگاه شریف و دانشگاه ملبورن مربوط است که بنا شده مرکز تحقیقات آبی مشترکی راه‌اندازی کنند تا از تجربیات استرالیا در بحران آب برای کمک به احیای دریاچه ارومیه استفاده شود. حسین شاه‌باز، رئیس کمیته بین‌المللی ستاد احیای دریاچه ارومیه چند روز پیش در نشستی دراین‌باره گفت: «از سه، چهارماه پیش مذاکراتی با دانشگاه ملبورن داشتیم تا مرکز تحقیقات آبی مشترکی میان دانشگاه شریف و دانشگاه ملبورن تشکیل شود». به گفته رئیس دپارتمان زیرساخت دانشگاه ملبورن و معاون آن، ایجاد فرهنگ و مشارکت همه‌جانبه بخش مهمی از این پروژه است، چراکه «دریاچه تغییر می‌کند اما این تغییر نیازمند تغییر باور‌های مردم برای چگونگی استفاده از دریاچه است.» این‌طور که تجریشی می‌گوید: «دانشگاه‌های ملبورن و صنعتی شریف به نمایندگی از تمامی دانشکده‌های ایران و استرالیا همکاری را آغاز کرده‌اند.» او همکاری تازه ایران و استرالیا را وسیع‌ترین فعالیت بین‌المللی برای احیای دریاچه می‌داند و می‌گوید: «استراتژی ما از ابتدا استفاده از تجربه جهان برای صرفه‌جویی در زمان و هزینه بود، چون معتقدیم با درنظر گرفتن وضع دریاچه ارومیه برای خطا کردن، وقت و انرژی نداریم.»