آب را رسما بر ایران بستند
اخترماکویی
شرق:«حکومت نظامی» عبارتی است که می‌توان با آن حال‌وهوای این‌روزهای هرات را توصیف کرد. مردم در مسیر رفتن به محل کارشان یا حتی دانشجویان در مسیر رفتن به دانشگاه، ممکن است در چند نقطه متوقف شوند و پس از بازرسی بدنی به راه خود ادامه دهند. تعداد زیادی از نیروی‌های امنیتی و ارتش این کشور، در جای‌جای این شهر مستقر شده‌اند تا امنیت یک «رویداد بزرگ» را برای افغانستان تأمین کنند. میدان‌ها و بلوارهای شهر با عکس‌های مقامات هندی و افغان تزئین شده است و جایی را در شهر پیدا نمی‌کنید که در آن پرچم هندوستان به چشم نخورد. بین مردم عادی هم بحثِ داغ، همین موضوع است.
بیشتر جاده‌های شهر را «رنجر»های پلیس مسدود کرده‌اند و برای رسیدن به مقصد باید از کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر عبور کرد. این شهر به تازگی، میزبان ریاست جمهوری افغانستان و «نارندا مودی» نخست‌وزیر هند بود؛ آمده بودند تا سد «سلما» را افتتاح کنند. یا به‌عبارتی آب را بر ایران ببندند. این سد با کمک بلاعوض دویست‌میلیون دلاری هند به بهره‌برداری می‌رسد. ابتدا بنابر آنچه دلایل امنیتی خوانده شده بود، زمان دقیق ورود دو رئیس دولت به هرات اعلام نشده؛ اما نیمه خردادماه گذشته، رئیس‌جمهوری افغانستان وارد هرات شد و نخست‌وزیر هند نیز پس‌از آن آمد. برای امنیت بیشتر مقاماتی که در هرات بودند، روز شنبه در هرات تعطیل اعلام شد. مقامات این شهر از برگزاری یک «جشنواره بزرگ» برای استقبال از این دو خبر داده‌اند. همین پروژه «بند سلما» و همچنین انتقال خط لوله گازی که قرار است گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان و هرات به هند برساند و در این بین شهر هرات هم گازرسانی شود؛ باعث محبوبیت شدید هند، بین شهروندان هرات شده است. در این چند روز که خبر آمدن نخست‌وزیر هند و رئیس‌جمهور افغانستان به گوش مردم این شهر رسیده است، شب‌ها جوانان در میدان‌های شهر دور هم جمع شده و تا نیمه‌های شب به رقص و شادی می‌پردازند و آغاز کار این سد را جشن می‌گیرند. شهرداری این شهر هم برای این افتتاح، یک مسابقه دوچرخه‌سواری برگزار می‌کند. در این باره یکی از شهروندان هرات می‌گوید، که شهر هرات را به شهر «چشت» (محل احداث سد) وصل می‌کند، خاکی و به‌شدت خراب و مسیر آن برای دوچرخه بسیار سخت است. این در حالی است که وضعیت بد امنیتی و قتل‌های پی‌درپی در این شهر، باعث انتقادهای گسترده‌ای شده است. شماری از شهروندان این شهر که مقیم کابل هستند، روز پنجشنبه گذشته در کابل، تجمع اعتراضی برگزار کردند. از مهم‌ترین حوادث امنیتی رخ داده در این شهر، می‌توان به حمله راکتی به ساختمان استانداری هرات اشاره کرد که در آن علاوه بر خسارت واردشده به ساختمان، یک شهروند عادی نیز بر اثر انفجار یکی از راکت‌ها جان خود را از دست داد. ماه گذشته نیز دادستان این استان را افرادی ناشناس ترور کردند. اشرف‌غنی و نخست‌وزیر هند، در شرایطی به هرات آمدند که اجرای این پروژه و موضوع حقابه ایران که رودخانه هریرود بخش زیادی از آب استان خراسان‌رضوی و دریاچه هامون را تأمین می‌کند؛ در سال‌های اخیر موضوع مورد بحث بین دو کشور بود. سد سلما که در افغانستان به پروژه «بند سلما» معروف است؛ بزرگ‌ترین برنامه زیربنایی تاریخ افغانستان است که در زمان حکومت «محمد داوود خان» اولین رئیس‌جمهور افغانستان طرح‌ریزی شد و کار مقدماتی آن در همان زمان آغاز و تا بیست‌وپنج درصد تکمیل شد. اما وقوع جنگ در این کشور موجب توقف اعمار سد در سال ۱۳۵۷ شد. پس از سقوط طالبان، دولت افغانستان اعمار سد سلما را نخستین برنامه بزرگ سازندگی‌اش عنوان کرد و در ۲۵ اسفند سال ۱۳۸۶ کلنگ احداث زده شد. این سد در ۱۷۰ کیلومتری شمال شرق هرات و در مسیر رودخانه هریرود در شهرستان «چشت» استان هرات، احداث شده است. ایران و ترکمنستان که درحال‌حاضر بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب رودخانه هریرود هستند، با احداث این سد مخالف‌اند. سد سلما، با ۲۰ کیلومتر طول و ٣/٧ کیلومتر عرض، دارای ظرفیت ذخیره بیش از ۵۰۰میلیون مترمکعب آب و تولید ۴۲ مگاوات برق است و پیش‌بینی می‌شود آب مورد نیاز ۸۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان هرات را تأمین کند.
حقابه ایران از هریرود
رودخانه هیرمند با آورد تقریبی سالانه ٨/٥ میلیارد مترمکعب از کوه‌های غرب کابل سرچشمه گرفته و پس از طی ۱۰۵۰ کیلومتر وارد ایران می‌شود. طبق آماری که در سال ۹۳ منتشر شده، سهم ایران از آب این رودخانه حدود ۲۶ مترمکعب در ثانیه یا ۸۰۰میلیون مترمکعب در سال است. برای حل این مشکل در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، انگلیس میان ایران و افغانستان داوری کرد و در دهه ۵۰ میلادی به دلایل ژئوپلتیکی، آمریکا نیز سعی در دخالت داشت. در هر حال هیچ توافقی در این زمینه به‌دست نیامد و مشکل از لحاظ فنی باقی ماند. در دو دهه بعدی هر دو کشور اهمیت کمی به این اختلاف دادند، زیرا در آن مقطع آب برایشان حیاتی نبود؛ اما در سال ۱۹۷۲ میلادی این اختلاف شدت گرفت و در ۱۹۷۳ میلادی معاهده «رودخانه هیرمند» بسته شد. در این معاهده ایران روابط بین‌المللی را به آب برتری داد و به همین دلیل از در مصالحه وارد شد. در سال۱۹۹۲میلادی نماینده سازمان ملل در بازدید از دریاچه هامون، به ایران قول داد از خشک شدن این دریاچه و از بین رفتن حقابه ایران جلوگیری کند؛ زیرا افغانستان با منحرف کردن مسیر رودخانه، سدهای متعددی روی آن ساخته که این اقدامات به خشکی هامون منجر شده بود. در بهار ۱۳۹۳ رایزنی‌های دیپلماتیک دو کشور و سازمان ملل همراه بارش سنگین، سبب شد دشت هامون سیراب شود؛ اما این میزان فقط ۱۰ درصد آب مورد نیاز هامون بود.
آغازی بر پایان سد «دوستی»
بنابر گزارش‌ها سال ۷۹ مشکل آبرسانی مناطق شمال‌شرقی کشور به‌ویژه مشهد، دولت اصلاحات را مجاب کرد تا دیپلماسی آب را جدی گرفته و با ترکمن‌ها و افغان‌ها وارد مذاکره شود. مذاکرات نتیجه داد و دو همسایه یعنی ایران و ترکمنستان توافق کردند، در مسیر هریرود سد بسازند و به بهره‌برداری مشترک از آن بپردازند. سال ۱۳۸۴ رئیس دولت اصلاحات و صفرمراد نیازف، سد دوستی را رسما افتتاح کردند. این سد منبع اصلی تأمین آب مشهد است. افتتاح، امروز بزرگ‌ترین عامل برای کم‌شدن آب مشهد خواهد بود. خشکی آب‌وهوا و تنش‌های سیاسی در داخل افغانستان، میان این کشور و ایران به بروز اختلافاتی درباره آب منجر شده است که تا به امروز همچنان ادامه دارد. براساس قراردادهای بین‌المللی آب، رودهای مشترک باید میان کشورها به‌طور مساوی تقسیم شود؛ اما این تقسیم‌بندی همیشه امکان‌پذیر نیست. برهمین اساس جنگ آب میان افغانستان و ایران یکی از دلایلی است که رابطه دو کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است. سفر این دو رئیس دولت به هرات و افتتاح این پروژه، شاید موجب تکرار تاریخ شود.
دیدگاه تان را بنویسید