شناسایی 10 میلیون هکتار اراضی مستعد عملیات آبخیزداری در کشور/ معادل ذخایر پشت سدها می‌توان آب در زمین ذخیره کرد

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری گفت: بر اساس مطالعات انجام شده حدود 10 میلیون هکتار اراضی مستعد عملیات آ‌بخیزداری در کشور شناسایی شده که این مناطق می‌تواند 40 میلیون متر مکعب آب، تقریباً معادل سدهای ساخته شده به روی رودخانه‌ها، آب در زمین نفوذ دهد.

داود نیک‌کامی امروز در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با اعلام این خبر عنوان کرد: تأثیر پروژه‌های آبخیزداری در تغذیه‌ سفره‌های زیرزمینی متفاوت بوده و اگر مفهوم واقعی آبخیزداری را اجرا کنیم، تأثیر مثبتی بر تغذیه آبخوان‌ها دارد.

وی خاطرنشان کرد: در جریان تدوین برنامه ششم توسعه نیز با بخش اجرا رایزنی‌های زیادی شده که مفهوم صحیح آبخیزداری یعنی مدیریت جامع و یکپارچه منابع یک حوضه را سرلوحه کار خود قرار دهد.

نیک‌کامی افزود: مدیریت جامع حوضه آبریز در طرح‌های بین‌المللی تمام کشورهای توسعه یافته، مورد توجه قرار دارد. بانک جهانی نیز تسهیلات خود را به این سمت سوق داده است. این بانک به کمک ترکیه آمده تا مدیریت جامع حوضه آبریز در این کشور اجرایی شود.

به گفته وی، در مدیریت جامع حوضه آبریز موضوع خاک به‌تنهایی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بلکه مسائل اقتصادی اجتماعی نیز باید حل و فصل شود. زیرا همه این عوامل به هم ربط داشته و اگر بخواهیم کشاورزی را توسعه بدهیم اما به منابع آب و معیشت مردم توجه نکنیم، این توسعه پایدار نخواهد بود.

سیل‌هایی که مدیریت نمی‌شوند

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به افزایش تعداد دفعات سیل در کشور ادامه داد: در دهه 40 تعداد سیل 196 مورد اعلام شده است، اما در حال حاضر تعداد سیلی که در هر دهه رخ می‌دهد، افزایش یافته و در دهه 90 تا سال 95، چیزی بیش از دوهزار واقعه سیل در کشور ثبت شده است.

نیک‌کامی اضافه کرد: با توجه به افزایش تعداد دفعات وقوع سیل به تبع آن حجم سیل هم افزایش یافته است. متأسفانه پایش خوبی در کشور روی این قضیه انجام نمی‌شود، اما کارشناسان پژوهشکده ما لایه‌های اطلاعاتی تمام سطح کشور را روی هم قرار دادند و 10 میلیون هکتار عرصه مناسب برای پخش سیلاب شناسایی کرده‌اند. وی بیان کرد: در این عرصه هیچ برنامه‌ای برای مدیریت سیلاب وجود ندارد.

نیک‌کامی یادآور شد: قرار بود یک میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی به سازمان جنگل‌ها برای اجرای عملیات پخش سیلاب در مناطق مستعد تخصیص یابد، اما این مسئله محقق نشد.

وی تأکید کرد: با اجرای عملیات آبخیزداری در 10 میلیون هکتار عرصه مستعد شناسایی شده، حدود 40 میلیارد متر مکعب آب در زمین ذخیره خواهد شد.

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اظهار داشت: با توجه به حجم و تکرار سیل، عاقلانه‌ترین کار این است که از این پتانسیل در کشوری که درد آب دارد، بیشترین بهره را ببریم.

نیک‌کامی درباره تأثیر اجرای عملیات آبخیزداری بر حق‌آبه‌ها عنوان کرد: برای تصمیم‌گیری درباره کنترل سیلاب‌ها باید مطالعه انجام شود. گاهی کل سیلاب به دریا می‌ریزد و این سیلاب حق‌آبه‌بری ندارد و بنابراین از دسترس خارج می‌شود. به این ترتیب می‌توان تمام سیل را کنترل کرد. اما در برخی دیگر از مناطق نیاز به رعایت حق‌آبه پایین دست داریم.

وی بیان کرد: از سال 74 تاکنون 37 ایستگاه پخش سیلاب در کشور ساخته شده و 34 میلیارد تومان کل اعتباری است که به آبخیزداری تزریق شده است. عملیات انجام شده برای پخش سیلاب سبب شده دو میلیارد متر مکعب آب کنترل شود. 1.2 میلیارد متر مکعب آب در زمین نفوذ داده شده و بقیه صرف آبیاری پوشش گیاهی شده است.

نیک‌کامی ادامه داد: بر اساس محاسبات انجام شده، اعتبار صرف شده برای تولید هر متر مکعب آب با اجرای عملیات آبخیزداری، 28 تومان است. البته اگر هزینه‌ها را تنزیل کنیم و سود را هم در نظر بگیریم، هزینه تولید هر مترمکعب آب 170 تومان می‌شود. این در حالی است که وزارت نیرو هر متر مکعب آب پشت سدها را به قیمت یک‌هزار و 500 تومان به کشاورزان می‌فروشد.

وی اضافه کرد: تاریخچه پخش سیلاب در ایران به هفت هزار سال قبل بازمی‌گردد که روش‌های خاصی برای این کار در خراسان استفاده می‌شد.

هاشمی رفسنجانی، سردار آبخیزداری

بر خلاف تصور عمومی که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را سردار سدسازی می‌دانند، رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری وی را سردار آبخیزداری معرفی کرد.

به گفته رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، تمام ایستگاه‌های تحقیقاتی آبخیزداری در دولت سازندگی ایجاد شده و رئیس جمهوری وقت همان قدر که به سدسازی توجه داشت، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری برایش مهم بود.

نیک‌کامی خاطرنشان کرد: اگر این ایستگاه‌ها در دولت سازندگی ایجاد نمی‌شد، شاید هیچ‌گاه موفق نمی‌شدیم زیرساخت‌های فعلی را داشته باشیم. زیرا در دولت‌های بعدی نه تنها به توسعه آبخیزداری فکر نشد، بلکه ردیف بودجه آبخیزداری نیز در سال 94 از بودجه کشور حذف شد.

وی درباره مشارکت این پژوهشکده در طرح تعادل بخشی دشت‌های کشور بیان کرد: طی یک سال و سه ماهی که به عنوان رئیس در این پژوهشکده حضور دارم، برای مشارکت در طرح تعادل بخشی دشت‌ها هیچ درخواستی دریافت نکرده‌ام.

نیک‌کامی در پایان تأکید کرد: اما اخیرا ستاد احیای ارومیه از طریق سازمان تحقیقات از ما دعوت کرده که در پروژه احیای این دریاچه مشارکت کنیم./

L-950712-02