ایانا از خلط مباحث پیش کشیدن بحث رها کردن جنگل گزارش میدهد:
جنگلهای شمال، چشمانتظار رویش طرحهای نو
این روزها با تأکید علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی بر توقف بهرهبرداری تجاری از جنگلهای شمال کشور، بخشی از اعضای کمیسیون کشاورزی نیز به تکاپو افتادهاند تا تصمیم دولت در جنگلهای شمال اجرایی شود. شمسالله شریعتنژاد، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تنفس جنگل را معادل رهاسازی آن معرفی کرده و معتقد است که مدافعان طرح تنفس، ایدهآل گرا بوده و بهتر است به جای اجرای طرح تنفس در تمام جنگلهای شمال برای بیش از یک میلیون هکتار جنگل بدون طرح، آمال و آرزوهای خود را اجرایی کنند. این در حالی است که مروی مهاجر استاد جنگلشناسی دانشگاه تهران تأکید میکند که مخالفان تنفس، با پیش کشیدن بحث رهاسازی جنگل خلط مبحث میکنند و قرار نیست در زمان اجرای طرح تنفس، جنگل به حال خود رها شود، بلکه جنگلهای شمال نیازمند درانداختن طرحی نو هستند.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن
این روزها با تأکید علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی بر توقف بهرهبرداری تجاری از جنگلهای شمال کشور، بخشی از اعضای کمیسیون کشاورزی نیز به تکاپو افتادهاند تا تصمیم دولت در جنگلهای شمال اجرایی شود. شمسالله شریعتنژاد، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تنفس جنگل را معادل رهاسازی آن معرفی کرده و معتقد است که مدافعان طرح تنفس، ایدهآل گرا بوده و بهتر است به جای اجرای طرح تنفس در تمام جنگلهای شمال برای بیش از یک میلیون هکتار جنگل بدون طرح، آمال و آرزوهای خود را اجرایی کنند. این در حالی است که مروی مهاجر استاد جنگلشناسی دانشگاه تهران تأکید میکند که مخالفان تنفس، با پیش کشیدن بحث رهاسازی جنگل خلط مبحث میکنند و قرار نیست در زمان اجرای طرح تنفس، جنگل به حال خود رها شود، بلکه جنگلهای شمال نیازمند درانداختن طرحی نو هستند.
استراحت دادن به باریکه جنگلهای شمال کشور که حد فاصل دامنه شمالی البرز تا دریا را پوشانده و حدود 1.9 میلیون هکتار وسعت دارد، همچنان درگیر کشمکشهای کارشناسی است. نفس یادگارهای دوران سوم زمینشناسی به شماره افتاده و در بسیاری از نقاط تا قلب جنگل شاهد نفوذ جاده و ویلا هستیم. با وجود آنکه هشدارهای بیش از سه دههای کارشناسان درباره از بین رفتن جنگلهای شمال کشور سه سال قبل به بار نشست و سرانجام هیأت دولت مصوب کرد تا بهرهبرداری تجاری از این جنگلها متوقف شود، اما هیچیک از بندهای این مصوبه از سال 92 -زمان تصویب مصوبه دولت- تاکنون اجرایی نشده است. از شمال خبر میرسد که بهرهبرداری بیش از حد از درختان شکسته و بادافتاده (بند شش مصوبه هیأت دولت) با هدف تامین مالی طرحهای جنگلداری طغیان آفت را به همراه داشته است. بند 9 مصوبه این مصوبه هم که بر تأمین مالی هزینههای طرحهای جنگلداری با هدف مقابله با برداشت چوب از جنگل تدوین شده، هنوز به مرحله اجرا نزدیک نشده است و کارشناسان در فضایی کاملاً مبهم از نظر راهکارهای تامین مالی، نمیدانند که نگران از بین رفتن کیفیت جنگل در اثر بهرهبرداری بیرویه باشند یا اینکه باید با پذیرش اجرای طرح تنفس بدون پشتوانه مالی محکم، به تعطیلی طرحهای ناقص فعلی و توسعه قاچاق چوب در کشور دامن بزنند. با وجود تمام این دغدغهها یک واقعیت درباره جنگلهای شمال وجود دارد و آن این است که اکوسیستمهای طبیعی شرایطی مشابه یک بیمار صعبالعلاج دارند. در چنین شرایطی دیگر جایی برای آزمون و خطا باقی نمیماند. کوچکترین خطایی، این بیمار را برای همیشه از گردونه حیات حذف میکند و نسل آینده را از داشتن این نعمت بیبهره میکند.
استراحت جنگل فرار از مسئولیت نیست
در شرایطی که اظهار نظر درباره وضعیت مدیریت جنگلهای شمال به مقامات ارشد کشور هم رسیده و حتی رئیس مجلس نیز بر توقف بهرهبرداری از جنگلهای شمال تاکید میکند، شمسالله شریعتنژاد، عضو کمیسیون کشاورزی در گفتوگو با خبرنگار ایانا بحث استراحت جنگل را اقدامی برای فرار از مسئولیت مدیریت جنگل توصیف میکند.
به گفته وی، تاکنون جنگلهای جلگهای شمال کشور همه در استراحت بودهاند و تبدیل به باغ شدهاند.
این عضو کمیسیون کشاورزی با تأکید بر اینکه طرح تنفس حرکت در راستای رفع مسئولیت و دامن زدن به رهاسازی جنگلها و تغییر کاربریها است، به اقدامات بیشماری که برای مدیریت جنگل و حفاظت از آن باید انجام شود، اشاره میکند.
اما محمدرضا مرویمهاجر، استاد جنگلشناسی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران که خود را مدافع طرح تنفس معرفی میکند، به سخنان شریعت نژاد این گونه پاسخ میدهد: آنهایی که میگویند یک میلیون هکتار جنگل را بدون طرح رها کردیم، این استراحت کردن نیست خلط موضوع است. استراحت کردن یعنی اینکه جنگل را باید به حال خود بگذاریم و به خودمان استراحت ندهیم. این موضوع بد برداشت شده است. آنهایی که مخالف استراحت جنگل هستند، اگر دلیل میآورند دلیل منطقی بیاورند. دلیل کج و معوج نیاورند.
وی بیان میکند: بهتر است یک تحول اساسی در زمینه طرحهای جنگلداری ایجاد کنیم. طرحهای جنگلداری ما پر از اشکال است و اگر بخواهیم از این طرحها دفاع کنیم، تغییری در وضعیت فعلی ایجاد نمیشود و به این مفهوم است که به تجربیات 50 سال گذشته ارج نمینهیم در حالی که تجربیات این پنج دهه، بسیار با ارزش است.
این عضو دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه میدهد: تجربیات 50 سال اخیر نشان میدهد که جنگلها را باید بر اساس الگوی مدیریت خودمان و با یک الگوی مدیریتی ایرانی که خود من آن را استخراج کردهام مدیریت کنیم. نام این مدل را تکگزینی هیرکانی گذاشتهام.
مرویمهاجر میگوید: ما باید از روشهای تقلیدی غرب پرهیز کنیم؛ زیرا جنگلهای آنها انسان ساخت است، اما جنگلهای ایران طبیعی است. اروپاییها هنوز تجربهای برای مدیریت جنگلهای طبیعی ندارند، زیرا چنین اکوسیستمهایی را نداشتهاند.
وی اضافه میکند: امروزه ما در این باره تجربه داریم و استراحت و تنفس جنگل را پیگیری میکنیم. باید 10 سال به جنگلها تنفس بدهیم. در این 10 سال برنامهریزی کنیم که با جنگلهای شمال چه کار بکنیم. 50 سال تجربه برای شناخت اصول مدیریتی جنگلهای شمال کافی است و نباید وقت را تلف کنیم.
بدون بودجه اصرار به توقف بهرهبرداری بیمفهوم است
طرح تنفس نخستینبار از سوی کارشناسان سازمان جنگلها و اعضای شورایعالی جنگل مطرح شده است. طرحی که امروز مخالفان و موافقان زیادی دارد، زمانی در بدنه سازمان جنگلها کلید میخورد که شمسالله شریعتنژاد، عضو فعلی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی رئیس شورایعالی جنگل بود. با این وجود شریعتنژاد مخالف اجرای طرح تنفس است.
وی درباره اقدامات مجلس برای اجرایی شدن طرح تنفس اگرچه به این نکته اشاره میکند که این طرح قطعاً اجرایی خواهد شد، اما مخالفت خود را هم با اجرای چنین طرحی مخفی نمیکند؛ زیرا معتقد است اظهارات موافقان تنفس غیرکارشناسانه است.
این عضو کمیسیون کشاورزی در واکنش به خواست موافقان تنفس برای تدوین برنامهای منسجم در راستای اجرای طرح تنفس میگوید: باید بگوییم از یک میلیون و 800 هزار هکتار جنگل شمال، برای کمتر از 800 هزار هکتار طرح جنگلداری تهیه شده است. موافقان تنفس میتوانند برای جنگلهای بدون طرح، مسئله استراحت را پیگیری کنند.
شریعتنژاد اضافه میکند: وقتی این طرح بودجه ندارد، دولت هم پول ندارد و نمیتواند پولی به جنگلها اختصاص دهد، اصرار بر اینکه بهرهبرداری جنگل انجام نشود، مفهومی ندارد.
وی با تأکید بر اینکه اجرای طرح تنفس باعث میشود دولت تعهدی برای مراقبت از جنگلها نداشته باشد، به عدم پایبندی قوه مجریه به تعهداتی که در برنامه چهارم و پنجم برایش پیشبینی شده، اشاره میکند.
به گفته شریعتنژاد، اگرچه در دورههای قبلی دولت وضع نامناسبی هم از نظر مالی نداشته و نفت را بشکهای 130 تا 140 دلار فروخته است، اما برای منابع طبیعی نیز هزینهای نکرده است.
وی تأکید میکند: جنگل هم مانند تمام واحدهای طبیعی دارای تولید است و اگر از تولید آن استفاده نکنیم، یعنی به قدری وضعمان خوب است که نیازی به جنگلهای خود نداریم، اما نیاز چوبی واقعیتی است که در ایران وجود دارد.
البته در حالی این عضو کمیسیون کشاورزی به بهرهبرداری از توان تولیدی جنگلهای شمال اشاره میکند که بر اساس برخی گزارشهای غیررسمی از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، سالانه بر تعداد طرحهای جنگلداری که غیراقتصادی شده و مجریان مایل به فسخ قراردادهای خود هستند، افزوده میشود.
شریعتنژاد درباره منفی شدن بیلان طرحها میگوید: وقتی بیلان یک طرح منفی است، دولت باید کمک کند که بیلان مثبت شود، اما تاکنون چنین ارادهای وجود نداشته است؛ ضمن آنکه اقدامات مثبتی که در گذشته وجود داشته نیز به دلیل کمبودها در حال از بین رفتن است.
وی ادامه میدهد: از سال 53 دامداری در جنگل ممنوع بوده و یک میلیون هکتار واحد دامی از جنگل خارج شده است، اما این روزها شاهد ظهور دامداریهای جدید در جنگل هستیم.
سازمان جنگلها در عمل حاکمیتی نیست
در دهههای اخیر حتی با چشم هم میتوان شدت تغییر کاربری در جنگلهای شمال را تشخیص داد، اما در کمال ناباوری آمارهای سازمان جنگلها از افزایش سطح این اکوسیستمهای طبیعی حکایت دارد. البته در آمارها که یکسری عدد به روی کاغذ هستند، هیچگاه قید نمیشود که ما جنگلهایی طبیعی و سه آشکوبه با ساختاری بسیار پیچیده از نظر چرخه حیات را از دست دادهایم و به جای آن درختانی در زمین کاشتهایم که فقط یک آشکوب دارند و سرنوشت آتی آنها مشخص نیست. در چنین شرایطی شریعت نژاد افزایش سطح حفاظتی را بهعنوان نسخهای مؤثر برای نجات جنگلهای شمال معرفی میکند.
این عضو کمیسیون کشاورزی اضافه میکند: ریزش شدید نیروی انسانی در سازمان جنگلها داریم. این سازمان در عمل حاکمیتی نیست و توجهی به موضوع حفاظت از منابع طبیعی ندارد. اینکه بگوییم به منابع طبیعی کشور اهمیت میدهیم، بیشتر حرف است. بودجه مصوب هم به جنگلها تعلق نمییابد و در دولتهای گذشته هم کم و بیش وضعیت همین گونه بوده است.
شریعتنژاد میگوید: امروز حتی اگر جلوی بهرهبرداری دولتی از جنگلهای شمال را بگیریم، با بهرهبرداری غیردولتی نمیتوانیم بهدلیل نیاز چوبی کشور مقابله کنیم.
وی ادامه میدهد: میزان برداشت چوب از جنگلهای شمال در سال 69 تا 70 حدود دو میلیون و 300 هزار مترمکعب بود که این رقم به 800 هزار مترمکعب رسیده است، اما آیا تحلیلی از وضعیت جنگلها در جریان کاهش برداشت وجود دارد؟
طرحهای جنگلداری مملو از اشکال
شریعتنژاد عنوان میکند: طرح جامع مقدماتی جنگلهای کشور را هر 10 سال یکبار مرور میکنیم. بررسیها نشان میدهد که ما افزایش تولید داریم یعنی آنچه برداشت نکردیم در جنگل مانده است. افزایش هرم سنی درختان را در داخل جنگلهای دارای طرح داشتهایم.
در حالی که وی وضعیت جنگلهای دارای طرح را بسیار مثبت ارزیابی میکند، مرویمهاجر، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران طرحهای جنگلداری را دارای اشکالات فراوان توصیف میکند.
وی به خبرنگار ایانا میگوید: اکثر طرحهای ما بازنویسی شدهاند. طرحهای جنگلداری ما مطالبی هستند که کپی است و از طرح قبلی برداشت شده است. یعنی آماربرداری جدید نداشته و اگر داشته به صورت ناقص بوده است. آماربرداریها مشکل دارد. در تشریح پارسل (واحدهای مدیریت جنگل) هم مشکل داریم.
مرویمهاجر اضافه میکند: طرحهای ما توسط بخش خصوصی تهیه میشود. بخش خصوصی از جوانها استفاده میکند، زیرا هزینه آنها کمتر است. جوانترها تجربه ندارند، به جنگل کم میروند، تشریح جنگل درست انجام نمیشود. وقتی طرح تدوین شده به عهده مجری واگذار میشود، مجری طرح بخش خصوصی است و فقط منافع خود را میبیند؛ البته اگر بخش خصوصی منافع خود را نبیند، بخش خصوصی نیست، اما جنگل تأمینکننده منافع شخصی نیست؛ بلکه باید جنگل منافع کلی، ملی و عموم کشور را تأمین کند.
وی اضافه میکند: طرحها باید توسط بخش خصوصی تهیه شود، اما مدیریت نباید از راه دور باشد. مدیریت جنگلهای مازندران نباید از ساری و نوشهر باشد این رفتار غلط است. ما الگوی مدیریت را از اروپا گرفتهایم، ولی غلط پیاده کردهایم در اروپا تمام جنگلها مدیریت محلی دارند یعنی در کنار هر جنگلی یک اداره محلی جنگلداری وجود دارد. طرحی که از طریق ادارات کل ساری، نوشهر، گرگان و رشت برای این جنگلها تهیه میشود، قابل قبول نیست و نبوده است . طبیعی است که طرحهایی که توسط شورایعالی جنگل تأیید میشود هم بهدلیل اینکه این مجموعه از راه دور دستی بر آتش دارد، بدون اشکال نخواهد بود.
این استاد دانشگاه تهران درباره وضعیت نامناسب جنگل گلستان که تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است، اگرچه بر افت کیفیت این جنگلها تأکید دارد، اما این جنگل را مجموعهای توصیف میکند که اروپاییان برای دیدن آن به ایران سفر میکنند.
وی میافزاید: حفظ جنگل گلستان اقدام ارزشمندی است البته هیچ یک از دستگاههای کشور اعم از دانشگاه، سازمان جنگلها و سازمان حفاظت محیط زیست در انجام وظایف خود درباره جنگلها درست عمل نکردهاند.
همواره اضافه برداشت از جنگلهای شمال مسئلهای بوده که از سوی مدافعان تنفس مطرح شده است. مرویمهاجر درباره دلیل اضافه برداشت از جنگل با وجود تهیه طرحهای جنگلداری میگوید: جداول حجمی که بر اساس آن برداشت چوب از جنگل انجام میشود درست بوده و توسط دکتر زبیری، عضو هیأت علمی دانشکده منابع طبیعی تأیید شده است، اما اضافه برداشت بهخاطر این است که در زمان نشانهگذاری قطرها دقیق اندازهگیری نمیشوند. در مواردی که جدول حجم دو عامله استفاده میشود، ارتفاع خوب حدس زده نمیشود و حتی احجام بهدرستی محاسبه نمیشود و پس از تجدید حجم اعداد متفاوتی به دست میآید./
L-950725-01
دیدگاه تان را بنویسید