تغییرات بزرگ در سبد مصرفی خانوار
اعتماد / تغییرات پی در پی قیمت‌ها و نوسان در نسبت قیمت‌ها در سبد مصرفی خانوار که در سال‌های 91 و 92 اتفاق افتاد، مسوولان پولی را ناگزیر به اتخاذ تصمیمی مهم کرد؛ تغییر سال پایه آماری بعد از 5 سال. با وجود آنکه تغییر نسبت قیمت‌ها در سبد مصرف پس از اجرای قانون هدفمندی - سال 89- و افزایش قیمت حامل‌های انرژی و نان باعث شد سال پایه به سال 90 تغییر کند، اما در دو سال پس از آن به قدری سطح تغییرات در الگوی مصرف خانوار بالا بود که دوباره مسوولان تصمیم به تغییر سال پایه گرفتند.
کارشناسان می‌گویند، تغییر زودهنگام سال پایه آماری به هیچ‌وجه اتفاق خوبی نیست. این تغییر به مفهوم آن است که در قیمت‌ها تغییرات بزرگ‌تری رخ داده که این خود باعث تغییر الگوی مصرف خانوارها و سهم مصرف شده است. تعیین سال پایه در جهان هر هفت سال اتفاق می‌افتد و هرچه تغییر این سال با فواصل زمانی کمتری انجام شود به معنای تغییرات نامتعارف‌تر مصارف کالا در سبد خانوار است.
پیام روز گذشته ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی به مناسبت روزملی آمار حاوی خبر مهمی بود که تغییر سال پایه آماری از 90 به 95 را حکایت می‌کرد. این تصمیم مسوولان یک سالی هست در حال بررسی است تا نهایتا برای اجرا آماده ابلاغ شود. خبر تغییر سال پایه آماری البته پیش‌تر با جزییات کامل‌تری از سوی علیرضا مقتدایی، مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی در گفت‌وگوی تفصیلی با «اعتماد» اعلام شده بود.
او در توضیحش برای این تصمیم بانک مرکزی به «اعتماد» گفته بود: تعیین سال 95 به عنوان سال پایه بعد از پنج سال به این مفهوم است که تغییرات قیمت‌ها به قدری پی‌در پی بوده و نسبت قیمت‌ها در سبد مصرفی خانوار تغییر کرده که ناگزیر به بازبینی‌ها در سبد تورم هستیم. مقتدایی این تغییرات را اگرچه مربوط به کل 385 قلم کالای مورد بررسی در سبد تورم عنوان کرد اما اختصاصا تغییر قیمت‌ها در حامل‌های انرژی و نان را مثال زد. هرچه فاصله سال‌های پایه بیشتر باشد به معنی ثبات بیشتر قیمت‌هاست.
این فاصله به صورت میانگین و در سطحی متعادل هفت سال عنوان می‌شود.
تغییرات مصرف در سبد خانوار از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که می‌تواند بخشی از کالاها را به دلیل تغییرات قیمتی شدید از سبد کالاهای مصرفی و اولویت‌دار خانواده‌ها حذف کند. جزییات این تغییرات نسبت‌ها در سال‌های حساسی که یارانه‌ها حذف شد و قیمت‌ها آنچنان بالا رفت که نحوه مصرف خانوارها را تحت تاثیر قرار داد. علیرضا مقتدایی مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی در این رابطه گفته بود: «به زبان ساده یکی از روش‌ها این است که در سال‌های متوالی یک بار شاخص را بر اساس سال پایه محاسبه می‌کنیم و یک بار بر اساس سال قبل که به آن شاخص زنجیره‌ای می‌گوییم. اگر این دو عدد نسبت به هم واگرا باشند، می‌توان گفت قیمت‌های نسبی اقلام به یک میزان تغییر نکرده است. فرض کنید یک تغییر بنیادین در برخی اقلام ایجاد می‌شود. مثلا حامل‌های انرژی گران می‌شود. در آذر 89 که این اتفاق افتاد و قیمت سوخت افزایش یافت باعث شد ما نسبت به ضرایب اهمیت کالا که در سال 83 به عنوان سال پایه تعیین شده بود، بی‌اعتماد شویم. بنابراین سال 90 به عنوان سال پایه انتخاب شد. همین امروز با تغییرات قیمتی که در اقتصاد ایجاد شده است، مانند افزایش قیمت نان و حامل‌های انرژی و حذف کارت‌های سوخت باعث شده که سال 95 را به عنوان سال پایه انتخاب کنیم. در این حوزه بررسی‌های زیادی انجام داده‌ایم که سال 95 را به عنوان سال پایه بعدی شاخص‌های قیمت انتخاب کنیم و مقدمات کار نیز آماده است.»
طبق گفته مقتدایی«تغییرات آماری بین پنج تا هفت سال خواهد بود و بانک مرکزی نیز سال پایه خود را برخی اوقات هفت سال و برای سال آینده بعد از پنج سال تغییر می‌دهد . به طور مثال قبلا یک کیلو گوشت مرغ حدود 25 درصد قیمت گوشت گوسفند بوده است اما امروز این نسبت به حدود 15 درصد کاهش یافته لذا این نسبت تغییر کرده و لازم است ضرایب و ترکیب اقلام سبد تغییر کند. گاهی ممکن است برخی کالاها از سبد هزینه خانوار حذف شود. به عنوان نمونه سماور و چراغ علاءالدین در سال‌های پایه قبل (1383 و 1376) از سبد تورم حذف شد. سال پایه اقلامی که دارای اهمیت بیشتری هستند و شرایط ورود به سبد را احراز کرده‌اند و به عبارت دیگر مردم آن را به دفعات خریداری کرده و مصرف کردند و قیمت‌گیری از آن غیرممکن نباشد، وارد شاخص می‌شود و آن کالاهایی که مصرف آنها رو به کاهش هستند و دیگر خانوار آنها را مصرف نمی‌کند؛ از سبد خارج می‌شوند.»
او تاکید کرده بود که تعداد اقلامی که خانوار استفاده می‌کند حدود 1200 قلم است که 385 قلم کالا و خدمت به عنوان نماینده این 1200 قلم کالا انتخاب شده است. براین اساس هر ماهه از آنها قیمت‌گیری می‌شود. قیمت‌گیری از اول تا بیست و نهم هر ماه با رعایت پوشش زمانی متناسب و در مسیرهای قیمت‌گیری متنوع با پوشش جغرافیایی متناسب انجام می‌شود. یعنی در سبد شاخص قیمت از 385 قلم کالا و خدمت قیمت‌گیری می‌شود. »
تشریح جزییات تصمیمات مقامات پولی از سوی مقتدایی نشان می‌دهد؛ سبد تورم پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و اعمال تحریم‌های غرب به‌شدت دچار تغییر ترکیب مصرف شده است. هرچند در سه سال گذشته به دلیل ایجاد ثبات در قیمت‌ها و کنترل تورم، سبد مصرف خانوار دگرگونی مجددی را تجربه نکرد اما تغییرات ایجاد شده در دو سال 91 و 92 تغییر سال پایه مالی آماری را ضروری کرده است.
تکمیل مراحل تغییر سال پایه از سوی بانک مرکزی
روز گذشته رییس‌کل بانک مرکزی از تکمیل مراحل تغییر سال پایه این بانک از ۹۰ به ۹۵ خبرداد. ولی‌الله سیف که این خبر را در پیامی به مناسبت روز آمار اعلام کرد؛ باز هم از تاکیداتش بر سابقه بانک مرکزی در تولید و انتشار آمارهای اقتصادی صرف نظر نکرد و پای حرف خود در منازعه بانک مرکزی و مرکز آمار بر سر تولید آمارهای اقتصادی ماند. او در این پیام گفت: سابقه بانک مرکزی در تولید و انتشار آمارهای اقتصادی و اعتبار آن نزد جامعه، بی‌مانند است. بانک مرکزی طلایه‌دار تولید آمار اقتصادی است؛ این در حالی است که به اذعان سازمان‌های معتبر بین‌المللی، کار تولید آمارهای اقتصادی از سوی بانک مرکزی به نحو احسن انجام شده است.
در پیام سیف آمده است: تحقق اهداف عالیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ و توسعه و پیشرفت کشور در مسیر اقتصاد مقاومتی با برنامه‌ریزی دقیق، اقدام به موقع و عمل اثربخش میسر است و دسترسی به آمار و اطلاعات صحیح، بهنگام و دقیق از ارکان و الزامات قطعی آن تلقی می‌شود. مفتخریم که نظام بانکی کشور و بانک مرکزی، از زمان تاسیس و آغاز به کار خود به عنوان نخستین سازمان رسمی، طلایه‌دار تولید آمار اقتصادی در کشور بوده و طی هشت دهه گذشته در کنار ایفای سایر نقش‌ها و ماموریت‌های خطیر، تولید، محاسبه و انتشار آمارهای اقتصادی کشور را به عنوان یکی از وظایف اصلی و کلیدی خود بدون هیچ وقفه و تساهلی انجام داده و به شهادت و اذعان خبرگان، متخصصین، اندیشمندان، برنامه‌ریزان کشور و همچنین سازمان‌های معتبر بین‌المللی نظیر صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، این کار به نحو احسن انجام شده است که این افتخار جز به مدد الهی و تلاش پیگیر و خستگی‌ناپذیر همکاران عزیز دست‌یافتنی نبود.
او همچنین در پیامش تاکید کرد: خرسندم اعلام کنم بانک مرکزی تمام مراحل تجدیدنظر و تغییر سال پایه شاخص‌های اقتصادی از ۱۳۹۰ به ۱۳۹۵ را به بهترین وجه انجام داده و به زودی شاهد نتایج ارزشمند آن به ویژه در عرصه تولید آمارهای پایش و ارزیابی برنامه ششم توسعه، اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سایر برنامه‌های کشور خواهیم بود.
دیدگاه تان را بنویسید