نامه‌نگاری وزیر جهاد کشاورزی برای تسریع در بررسی لایحه خاک/ تکلیف صادرات خاک با گلدان گیاهان زنده مشخص می‌شود

لایحه جامع خاک سال‌ها است که در انتظار تصویب در مجلس شورای اسلامی به‌سر می‌برد. رئیس مؤسسه تحقیقات خاک و آب نیز با اشاره به رایزنی‌های مکرر با خانه ملت برای تصویب این لایحه، از تلاش این مؤسسه برای تنظیم نامه‌ای توسط وزیر جهادکشاورزی و ارسال آن به مجلس به‌منظور تسریع در روند تصویب لایحه جامع خاک خبر داد.

کامبیز بازرگان امروز در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا اظهار امیدواری کرد که لایحه جامع خاک هرچه زودتر تصویب شود.

وی خاطرنشان کرد: لایحه جامع خاک تاکنون سه بار در کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و دوبار نیز در دولت مطرح شده است. در روزهای پایانی مجلس نهم، نسخه نهایی لایحه جامع خاک در نوبت طرح در صحن علنی خانه ملت قرار گرفت، اما تا پایان دوره فعالیت مجلس قبلی، فرصت رای‌گیری در مجلس را پیدا نکرد.

رئیس مؤسسه تحقیقات خاک و آب گفت: اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس دهم نیز بار دیگر لایحه جامع خاک را از نوبت صحن خارج کردند تا آن را بررسی کنند.

تلاش برای تصویب قانونی به‌منظور حمایت از خاک به‌عنوان سرمایه ‌ای غیرقابل بازگشت به حدود 10 سال پیش بازمی‌گردد. نخستین‌بار فرید اجلالی معاون محمدرضا اسکندری، وزیر جهاد کشاورزی در دولت نهم، اسفندماه سال 87 از نهایی شدن لایحه جامع خاک در دولت خبر داده بود. پیش از طرح این لایحه در دولت وقت، دو تا سه سال کار کارشناسی برای تدوین نخستین لایحه مرتبط با خاک ایران انجام شده بود، اما هنوز این تلاش‌ها به نتیجه نرسیده است.

صادرات خاک ممنوع می‌شود

اگرچه در حال حاضر برای تخریب خاک حاصلخیز کشور هیچ قانون بازدارنده‌ای وجود ندارد و مجازات‌هایی نیز پیش‌بینی نشده است، اما بازرگان بیان کرد: در لایحه پیشنهادی دولت به مجلس، متولی خاک کشاورزی و منابع طبیعی وزارت جهاد کشاورزی است. مباحث زیست‌محیطی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیری می‌شود و هرگونه صادرات یا بهره‌برداری و استفاده صنعتی از خاک کشاورزی ممنوع خواهد شد.

وی اضافه کرد: بر اساس این لایحه، حفظ لایه سطحی خاک که قابلیت کشت داشته باشد، در محدوده وظایف وزارت جهاد کشاورزی است و هر تغییری در این لایه باید با مجوز وزارت جهاد کشاورزی انجام شود.

رئیس مؤسسه تحقیقات خاک و آب افزود: در لایحه پیشنهادی دولت، شرایط بهینه بهره‌برداری و تخریب منابع خاک تعریف می‌شود و بعد در آیین نامه‌هایی که هیأت وزیران آن را تصویب می‌کند، جزئیات شرایط تخریب برای کاربری‌های مختلف نظیر معدن، ساختمان، کشاورزی و... تعریف خواهد شد.

بازرگان ادامه داد: بر اساس لایحه پیشنهادی دولت، هر کاری که موجب کاهش باردهی و قوه حاصلخیزی و تولید خاک بشود، تخریب نامیده می‌شود.

وی عنوان کرد: جابجا کردن لایه سطحی خاک، اضافه کردن سنگ ریزه، شور کردن خاک از طریق آبیاری با آب بی‌کیفیت که به نوعی با مباحث مدیریت خاک مرتبط است و هر اقدام دیگری که باعث شور شدن یا کلوخه شدن خاک بشود از مصادیق تخریب به‌شمار خواهد رفت.

به گفته بازرگان، در تدوین آیین‌نامه‌های مرتبط با لایحه جامع خاک -پس از تصویب لایحه در مجلس و تبدیل شدن آن به قانون- سایر نهادها نیز مشارکت خواهند داشت.

وی یادآور شد: بسیاری از وزارتخانه‌ها تصور می‌کنند با تصویب لایحه جامع خاک برای هر اقدامی باید به وزارت جهاد کشاورزی غرامت پرداخت کنند. در حالی که ما به دنبال این هستیم که در فعالیت‌های معدنی چه اقداماتی باید صورت گیرد که قوه بازسازی خاک سطحی در زمین پایدار بماند تا در آینده دچار مشکل نشویم.

بازرگان تأکید کرد: البته در این لایحه جرایمی هم برایر تخریب خاک دیده شده است، اما از آنجا که تاکنون قانونی در زمینه حفظ خاک وجود نداشته، نخستین لایحه حفاظت خاک ظرفیت‌های خوبی می‌تواند داشته باشد.

وجود محدودیت در منابع خاک

رئیس مؤسسه تحقیقات خاک و آب اظهار داشت: همه فکر می‌کنند که خاک همه جا هست، اما باید بگویم که با کمبود لایه سطحی قابل کشت و خاک حاصلخیز در کشور روبه‌رو هستیم و مسئله زمین و خاک حاصلخیز دو مقوله جدا از هم هستند.

وی همچنین گفت: باید با استفاده از قوانین، مسئله سوزاندن بقایای گیاهی در خاک کشاورزی ممنوع شود و برای این کار جریمه در نظر گرفته شود. از سوی دیگر باید وزارت جهاد کشاورزی آموزش‌های لازم به کشاورزان را ارائه کند تا این اقدام را انجام ندهند.

بازرگان به این پرسش که آیا آماری از وضعیت تخریب خاک در کشور وجود دارد، این‌گونه پاسخ داد: آماری در این باره وجود ندارد؛ زیرا تخریب خاک یک شبه رخ نمی‌دهد و این پدیده مثل آلودگی هوا تدریجی رخ می‌دهد.

وی خاطرنشان کرد: استفاده از آب بی‌کیفیت بعد از یک دهه خاک را تخریب می‌کند. کشاورزانی که به زمین کود می‌دهند و محصول برداشت می‌کنند و از این فرآیند راضی هستند، حتی اگر اندک کاه و کلشی از گندم در زمینشان باقی بماند به سرعت آن را آتش می‌زنند تا اراضی برای کشت ذرت آماده شود، بعد از یک دهه به یکباره با کاهش قوه باردهی خاک کشاورزی روبه‌رو می‌شوند.

بازرگان افزود: حذف مواد آلی خاک به شدت آن را فقیر کرده و سبب افت قدرت تولید خاک می‌شود.

وی اضافه کرد: بسیاری از مباحث تخریب خاک نظیر کاهش ماده آلی قابل برگشت بوده و با اقدامات مدیریتی نظیر مدیریت صحیح و افزودن ماده آلی به خاک، قدرت شیمیایی و بیولوژی خاک را می‌توان به آن باز گرداند، اما فرسایش فیزیکی خاک که با باد یا آب رخ می‌دهد و زمینه جابجایی ذرات خاک را فراهم می‌کند، غیرقابل برگشت است و با فرآیند خاک‌سازی که بسیار هم طولانی مدت است، قابل احیا خواهد بود.

صدور خاک همراه با گیاهان زنده

اگرچه صادرات خاک کشاورزی در ایران حتی بدون داشتن قانون مدونی در این باره ممنوع است، اما اخباری مبنی بر صدور خاک حاصلخیز کشاورزی در داخل گلدان‌ نهال‌های صادراتی از مبادی رسمی کشور به گوش می‌رسد. رئیس مؤسسه تحقیقات خاک و آب در این رابطه عنوان کرد: پس از تصویب لایحه جامع خاک می‌توان وضعیت صدور گیاهان زنده از کشور را بررسی کرد.

بازرگان ادامه داد: باید دید آیا خاک با گلدان را می‌توان جزء صادرات خاک به حساب آورد یا خیر. آیا می‌توان نهال را بدون خاک صادر کرد و آیا می‌توان حجم گلدان‌های گیاهان زنده را تغییر داد.

وی در پایان بیان کرد: باید بررسی شود که حجم صادرات خاک با گیاهان زنده چقدر است نهال‌های صادراتی داخل پیت یا در بستر کشت تولید شده است. با تکمیل این اطلاعات توسط مرجع صدور نهال و ارزیابی شرایط، می‌توان ارزیابی‌های بهتری برای تدوین آیین‌نامه‌های آتی در زمینه خاک داشت./

L-950805-02