تقویت مکانیزم هماهنگی بین بخشی، راه‌حل بحران آب

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن:

فعالیت‌های مختلفی در یک حوضه آبریز توسط دستگاه‌های متفاوت انجام می‌شود و نبود هماهنگی بین بخشی، مدیریت منابع آب را با مشکل مواجه می‌کند. به همین دلیل هدایت فهمی معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا تقویت مکانیزم هماهنگی بین بخشی را راه حل موثری برای ساماندهی مسایل مدیریتی آب کشور اعلام کرد.

قبل از اجرای هر پروژه سدسازی، باید عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری با هدف جلوگیری از فرسایش خاک و تغذیه منابع آب زیرزمینی انجام شود. اما گویا وزارت نیرو در فاز مطالعات سدها، تاثیر اجرای این پروژه‌ها بر آورد رودخانه‌ ‎ ها را مطالعه نمی‌کند، زیرا هدایت فهمی معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در گفتگو با خبرنگار ایانا گفت: برای آب ورودی به سدها یک برآوردی انجام شده است و اگر شخصی بدون هماهنگی با وزارت نیرو قبل از مخازن سدها پخش سیلاب انجام داده و این آب را منحرف کند، تامین حق‌آبه‌های تعیین شده برای آب موجود در مخازن سدها با مشکل مواجه می‌شود.

وی تاکید کرد: وزارت نیرو در برابر تامین نیازهای شرب و غیره مسئولیت دارد و باید با اجرای پروژه‌ها آن را تامین کند.

فهمی به این پرسش که آیا در زمان مطالعات ساخت سد، تاثیر اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری بر سدها محاسبه نمی‌شود، این گونه پاسخ داد: متولی آبخیزداری یک سازمان دیگر (سازمان جنگل‌ها) است، وزارت نیرو نمی‌تواند وظایف دیگر سازمان‌ها را متقبل شود.

این سخن معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به این نکته اشاره دارد که دستگاه‌های مختلف متولی بحث آب کشور به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و این مدیریت جزیره‌ای بحران آبی را ایجاد کرده که با فرونشست زمین در بخش‌های مختلف کشور نمود یافته‌ است. عدم هماهنگی بین بخشی، معاون اول رییس جمهوری را بر آن داشت که در نشست شامگاه روز شنبه شورایعالی آب بر توسعه فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری تاکید کند. البته گویا وزارت نیرو نیز به این نقطه ضعف در مدیریت منابع آب پی برده، زیرا فهمی از تلاش این وزارتخانه برای تشکیل شورای هماهنگی مدیریت جامع حوضه آبریز در 17 تا 18 حوضه آبریز بزرگ کشور خبر داد.

به گفته وی وزارت نیرو متولی آب کشور است و هر گونه فعالیتی در بخش آب باید با هماهنگی این وزارتخانه انجام شود.

معاون دفتر برنامه‌ ‎ ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو افزود: در حال حاضر شورای مدیریت حوضه آبریز بیشتر جنبه دولتی دارد، اما باید این شورا با مشارکت همه ذی نفعان شامل جوامع محلی، سازمان‌های مردم نهاد، محیط زیست، جهاد کشاورزی و غیره تشکیل شود.

وی ادامه داد: تاکنون این شورا در حوضه رودخانه زاینده رود در اصفهان و کرخه ایجاد شده‌ است.

آبخیزداری تبخیر را کم نمی‌کند

شورای هماهنگی حوضه آبریز، شاید حلقه مفقوده‌ای باشد که با تشکیل آن، مدیریت منابع آب کشور بهبود یابد و اختلاف نظرها بر سر تاثیر آبخیزداری و آبخوان‌داری بر منابع آب زیرزمینی را به پایان برساند. اگرچه کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی معتقدند، آبخیزداری میزان تبخیر آب را کاهش می‌دهد، اما فهمی بر این باور است که باید بین دو مفهوم آبخیزداری و آبخوان‌داری تفاوت قایل شد.

وی ادامه داد: آبخیزداری تمام عملیات بیولوژیکی، بیومکانیکی، سازه‌ای و غیر سازه‌ای در ارتفاعات را شامل می‌شود. با این روش از فرسایش خاک جلوگیری می‌شود. بنابراین آبخیزداری مانع پر شدن مخازن سدهای کشور خواهد شد. اجرای این عملیات برای نگهداری از سازه‌های آبی مطلوب است.

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا اضافه کرد: البته آبخیزداری در تغذیه منابع آب زیرزمینی تاثیر ندارد، زیرا آبی که با ایجاد پوشش گیاهی فرصت نفوذ به لایه زیرسطحی را پیدا کرده، در پایین دست به شکل چشمه ظاهر می‌شود.

وی گفت: در آبخیزداری میزان تبخیر و تعرق توسط گیاهان افزایش می‌یابد و این مسئله سبب می‌شود که در این عملیات، تبخیر کاهش نیابد.

فهمی آبخوان‌داری یا عملیات پخش سیلاب را موثر در تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی معرفی می‌کند.

به گفته وی نباید در اثرات موثر آبخوان‌داری بر تغذیه منابع آب زیرزمینی خیلی مبالغه کرد. زیرا سفره‌های زیرزمینی طی میلیون‌ ‎ ها سال شکل گرفته‌اند و به سرعت با اجرای پروژه‌های آبخوان‌داری نمی‌توانیم این کمبودها را جبران کنیم. بلکه باید حتما کنترل مصرف، تغییر الگوی مصرف و مدیریت بهره‌برداری از منابع آب همچنین مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز را در دستور کار خود قرار دهیم.

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا بیان کرد: در هر سال اگر همه شرایط فراهم باشد، بسته به نوع تاسیسات آبخوانداری و غیره، در صورتی که 40 میلیون متر مکعب در هر دشت سیلاب داشته باشیم، منابع آب سطحی هم در دسترس باشد، به طور متوسط می‌توانید در کل 10 تا 15 میلیون متر مکعب آب از طریق آبخوان‌داری به داخل زمین نفوذ دهید.

جلسات مشترک منجر به همکاری نشد

اجرای پروژه‌های آبخیزداری در حیطه مسئولیت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است و متولی مدیریت منابع آب در کشور نیز وزارت نیرو است. اگرچه وزارت نیرو نیز پروژه‌های آبخوان‌داری را انجام می‌دهد، اما در هر صورت بخشی از فعالیت‌های مربوط به مدیریت منابع آب در بدنه یک وزارتخانه دیگر انجام می‌شود.

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا معتقد است: برای حل مشکلات مربوط به مدیریت جزیره‌ای تمام مباحث مربوط به سیاستگذاری منابع آب باید در شورایعالی آب مطرح شود.

وی اضافه کرد: برای اقدامات اجرایی نیز باید مکانیزم هماهنگی ایجاد کنیم و نباید انتظار داشته باشیم که دستگاه جدید خلق شود.

فهمی بیان کرد: در گذشته در سطح معاونان وزیر جهاد کشاورزی و نیرو جلساتی برگزار می‌شد که اگر طرح‌های آبی توسط وزارت جهاد کشاورزی انجام می‌شود با هماهنگی وزارت نیرو باشد. اگر هر کدام از این دستگاه‌ها جداگانه مسیر خود را طی کنند، بسیار خطرناک است.

وی درباره نتایج جلسات مشترک بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی گفت: از سال‌های قبل بین بخش آبخیزداری سازمان جنگل ‌ ها و بخش مدیریت آب ارتباطاتی وجود داشت و هماهنگی‌هایی برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری در بالادست سدها انجام شد، ولی خیلی خوب پیش نرفت./

L-950823-01