جزئیات برنامه ارسالی تنفس جنگل به دفتر وزیر جهاد کشاورزی اعلام شد/ تعریف سه سناریوی مختلف برای طرح تنفس/ نیاز به سالانه 400 میلیارد تومان اعتبار برای قطع یکپارچه بهره‌برداری چوب از ابتدای برنامه ششم

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن:

وزیر جهاد کشاورزی ابتدای آبان‌ماه سال جاری توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال را به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ابلاغ کرد. در این ابلاغیه به متولی مدیریت عرصه‌های جنگلی شمال یک ماه فرصت داده شده بود تا برنامه‌های خود برای اجرای تصمیم دولت را به وزارت جهاد کشاورزی ارسال کند. طی هفته گذشته با پایان یافتن زمان تعیین شده از سوی محمود حجتی، برنامه عمل اجرای سیاست‌های دولت از سوی سازمان جنگل‌ها به دفتر وزیر جهاد کشاورزی ارسال شد. برای اطلاع از جزئیات این برنامه با ناصر مقدسی، قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها و رییس شورای عالی جنگل به گفت‌وگو نشسته‌ایم:

چه برنامه عملی را به دفتر وزیر جهاد کشاورزی ارسال کرده‌اید؟ تفاوت این برنامه با دستورالعملی که تدوین آن به دانشگاه تربیت مدرس واگذار شده، چیست؟

بر اساس ابلاغیه 10 ماده‌ای وزیر جهاد کشاورزی مسایل مختلف حفاظت و جلوگیری از بهره‌برداری تجاری و غیره مورد توجه قرار گرفته که در نامه ارسالی به دفتر وزیر، ما به آن پاسخ داده‌ایم. اما بحث قرارداد با دانشگاه تربیت مدرس یک بحث کاملا تخصصی است. این دانشگاه شرح خدمات طرح‌های جدید جنگلداری را تدوین کرده و شاخص‌های تنوع زیستی و غیره را تعریف خواهد کرد. در واقع این قرارداد به یکی از بندهای مورد نظر وزیر در ابلاغیه مرتبط است. سازمان جنگل‌ها از ابتدای سال 93 بر اساس ماده 6 مصوبه بهینه سازی و پایش یک روند کاهنده در برداشت چوب از جنگل‌ها را در پیش گرفته‌ بود. در واقع از سال 93 در قالب برنامه ملی جنگل خود سازمان جنگل‌ها، در بخش راهبرد رویشگاه جنگل‌های هیرکانی، مسئله استراحت را به عنوان سناریوی مورد تایید پیشنهاد کرده بود. منتها مسئله استراحت و تنفس جنگل یکسری الزامات دارد. در کشورهایی مثل چین، فیلیپین، تایلند، کره جنوبی، ژاپن، ویتنام و غیره تصمیم گرفته شده که بهره‌برداری تجاری و چوب را از جنگل‌ها متوقف کنند. با توجه به اهمیت جنگل‌های طبیعی و کارکرد اکولوژیکی آن در بحث تامین آب، در مقطعی که بسیاری از کشورهای جهان درگیر مسئله خشکسالی هستند، تصمیم به قطع بهره‌برداری از جنگل گرفته شد، اما کل نظام حاکمیتی این کشورها در خدمت این تصمیم و سیاست قرار گرفته ‌است. مفهوم بحث من این است که سازمان جنگل‌ها و هیچ نهاد دیگری به تنهایی قادر نیست این تحول بنیادین را انجام دهد.

سازمان جنگل ها به کمک چه دستگاه‌هایی برای اجرای تنفس نیاز دارد؟

ما مسئله تنفس و استراحت را در بسیاری از کشورها داریم و آن کشورها به لحاظ منافع ملی در یک مقطعی تصمیم گرفته‌اند که مسئله تنفس را اجرایی کنند. در 10 ماده برنامه عملی که به دفتر وزیر جهاد کشاورزی ارسال شده، بحث‌های مختلفی مطرح است. در یکی از بندهای این نامه به بحث اخذ سند مالکیت اشاره شده و پیشنهادات خود در این رابطه را ارایه کردیم. قسمت اعظم اسناد مالکیت عرصه‌های طبیعی گرفته شده‌است، اما در کاداستر یا حدنگاری عقب هستیم. در نامه ارسالی به وزیر آمادگی سازمان جنگل‌ها برای سرعت بخشیدن به حدنگاری عرصه‌های جنگلی اعلام شده ‌است. بحث تفکیک اراضی جنگلی از اراضی اشخاص هم مطرح شده و اعلام کردیم که سالانه قادریم چقدر کار کنیم. در ارتباط با تقویت نیروهای حفاظتی و ناظرین هم صحبت کردیم. ضرورت تقویت بخش‌های مربوط به گیاهپزشکی با توجه به احتمال و ریسک وقوع بیماری‌ها و آفاتی نظیر شب پره شمشاد مطرح شده و اعتبارات مورد نیاز برای تقویت این بخش را اعلام کردیم. در مورد جایگزینی سوخت که قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و سایر قوانین وزارت نفت را مکلف به همکاری با سازمان جنگل‌ها کرده بود نیز مباحثی را مطرح کردیم. اینها مسایلی است که وظایف دستگاه‌های مختلف را تبیین می‌کند.

در بحث مبارزه با شب پره سازمان حفظ نباتات متولی است؟

بله، در نامه ارسالی به وزیر خواستیم که سازمان حفظ نباتات دپارتمان و بخش آفات و نباتات جنگل‌ها و مراتع را کاملا تقویت و تجهیز کند تا بتواند هم در مبارزه با آفات قرنطینه‌ای نقش ایفا کند و هم اگر آفتی درجنگل طغیان کرد، بلافاصله وارد عمل شود. در مورد بحث دام طرح موضوع کردیم که تعداد دام باقی مانده چقدر است و چه مکانیزمی باید برای تعدیل آن باشد. در مورد مکانیزم معادن و طرح‌های عمومی و عمرانی صحبت کردیم. بسیاری از مسایل دیگر نظیر راه و ایجاد جاده جنگلی نیز مسایلی را مطرح کرده‌ایم. سازمان جنگل‌ها از تیر ماه سال 93 راهسازی جنگلی را متوقف کرده ‌است. یعنی عملا خودمان در داخل سازمان از آن تاریخ راه سازی در جنگل را به لحاظ اینکه جاده کافی درجنگل وجود داشت، ممنوع اعلام کردیم و از این پس نیازی به ساخت جاده در جنگل نخواهیم داشت.

با توجه به توقف ساخت جاده‌های جنگلی، با اجرای طرح تنفس به دنبال توقف ساخت راه‌های مواصلاتی عمومی از درون جنگل‌ها نیز خواهید بود؟

به طور قطع ما برای اجرای چنین طرح‌هایی نقش بازدارنده خواهیم داشت. در بندهایی که به فعالیت‌های عمرانی مخرب در جنگل اشاره شده است، موضوع راه‌های مواصلاتی عمومی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در مورد اینکه با اجرای تنفس طرح جایگزین ما برای مدیریت جنگل چه باشد، در نامه به وزیر جهاد کشاورزی توضیح داده شده ‌است. سازمان جنگل‌ها برای 103 حوزه جنگلی شمال کشور طرح جدید در دست تهیه دارد. دانشگاه تربیت مدرس در حال تدوین این دستورالعمل جدید است. از ویژگی‌های برنامه عملی که به وزیر اعلام کردیم، این است که تمام سطوح جنگل که حدود 800 تا 850 هکتار عرصه جنگلی فاقد پوشش طرح است، با اجرای تنفس زیر پوشش طرح قرار می‌گیرد. یعنی نه تنها دنبال رهاسازی جنگل نیستیم، بلکه قائلیم که حدود 50 درصد از جنگل‌های ما که بدون متولی است، زیر پوشش طرح‌های حفاظتی و حمایتی قرار گیرند.

فکر می‌کنید چه تعداد مجری برای مدیریت سطوح بدون طرح نیاز داشته باشید؟

این مسئله به برنامه ریزی‌های انجام شده بستگی دارد. ما در نامه به وزیر پیشنهاد دادیم که طرح‌های جنگل‌های بدون طرح را به کارگزاران دارای صلاحیت، واگذار کنیم. این کارگزارن می‌توانند تشکل‌های محلی، شرکت‌های فنی و غیره باشد. پیش‌بینی کردیم که در زمان استراحت، تمام سطوح طرح‌های شمال تحت پوشش اقدامات حفاظتی حمایتی و اقدامات اجتناب ناپذیر باشد.

رییس سازمان جنگل‌ها اعلام کرده‌ است طرح‌هایی که مدت آنها به اتمام می‌رسد، تمدید نخواهد شد. تکلیف طرح‌هایی که مدت قراداد آنها در سال 1404 پایان می‌یابد، چیست؟ طرح‌هایی که امسال به اتمام می‌رسد چه وضعیتی خواهند داشت. آیا مجریان این طرح‌ها خلع ید شده و طرح آنها به مجری جدید داده می‌شود؟ برخی مجریان طرح‌ها اقدام به تعدیل نیرو کرده‌اند. برای مقابله با این نابسامانی‌ها و رفع ابهامات موجود چه برنامه‌ای دارید؟

برخی کشورها 10 تا 20 سال است که برنامه تنفس را اجرا کرده‌اند، ارزیابی تجربیات این کشورها نشان می‌دهد که یکی از چالش‌های اولیه در اجرای این تصمیم، وضعیت اشتغال نیروی انسانی و کمبود چوبی بوده که در یک مقطع زمانی ایجاد می‌شود. این مسئله را متوجه هستیم، منتها ما هدف بزرگ تری را تعقیب می ‎ کنیم. اگر ما موارد بهره‌ برداری را متوقف نکنیم، مفهومش این است که ما همان روند گذشته را ادامه می‌دهیم. این در حالی است که ادامه روند گذشته را رد می‌کنیم. ما در سازمان جنگل‌ها و مراتع بیش از 50 سال است سابقه کار مدیریت طرح‌های جنگلداری داریم. زمانی روش‌های برش یکسره در جنگل اجرا شد. بعد روش‌های نواری، تدریجی- پناهی و روش جنگلداری نزدیک به طبیعت و تک گزینی را به دلیل وجود اشکال در روش‌های قبلی انتخاب کردیم. برنامه‌های سازمان طی پنج دهه گذشته رو به تکامل بوده و همواره بر اساس یافته‌های خود وارد عمل شده ‌است. تنفس یکی از فازهای تکاملی است و بحث مدیریت پایدار جنگل را پیگیری می‌کند. برای اجرای این سیاست ما دوران گذاری داریم تا بتوانیم برنامه‌ها را اجرا کنیم. در نامه ارسالی به وزیر جهاد کشاورزی نیز قید کرده‌ایم که باید قراردادی برای اجرای طرح‌های حفاظتی و حمایتی و اقدامات اجتناب ناپذیر منعقد شود. بیش از 90 درصد شرکت‌های طرف قرارداد با سازمان جنگل‌ها نیز اعلام آمادگی کرده‌اند که در پایان قراردادشان با این سازمان، قرارداد حفاظتی منعقد کنند. روش کار ما برای آن دسته از طرح‌هایی که زمان دارند و پایان آنها سال 1402 یا 1403 است، این است که با آنها توافق کنیم و سیاست‌های دولت را به آن ها اعلام کنیم. جلسات زیادی نیز در این رابطه برگزار شده ‌است. در پیشنهاد ما به وزیر سه سناریو مطرح شده‌ است. سناریوی نخست این است که به صورت سراسری با شروع برنامه ششم مسئله توقف بهره‌برداری تجاری را انجام دهیم. منابع مالی مورد نیاز برای این کار و تبعات حقوقی آن نیز در نامه به وزیر مطرح شده‌است. دومین سناریو این است که توقف بهره‌برداری را طی پنج سال انجام می‌دهیم. در این پنج سال طرح‌ها به طور کل از گردونه خارج می‌شوند و طرح‌های حفاظتی جایگزین می‌شوند. در گزینه سوم طرح‌ها تا پایان مدت قرارداد بر اساس قانون ادامه یافته و بهره‌برداری از درختان شکسته و باد افتاده انجام می‌شود. این سه گزینه را با اولویت گزینه یک به وزیر اعلام کردیم و منابع مالی مورد نیاز برای هر کدام از گزینه‌ها را هم برآورد کرده‌ایم. باید به سازمان جنگل‌ها برای اجرای این تصمیمات کمک شود. در مورد مسایل اجتماعی هرگز قادر نیستیم به تنهایی کاری را انجام دهیم. واردات چوب را توصیه می‌کنیم، اما نمی‌توانیم واردات چوب را خودمان انجام دهیم و نیاز به کمک سایر دستگاه‌ها داریم. باید موانع واردات رفع شود. ما اصول کار استراحت و تنفس را پیشنهاد کرده و پیش‌بینی می‌کنیم که با اجرای این سیاست 400 تا 500 هزار متر مکعب کمبود چوب در بازار ایجاد می‌شود. البته این میزان چوب به راحتی قابل تامین است. وارد کنندگان، تجار و اتحادیه‌ها باید وارد عمل شوند. موانعی هست که باید مرتفع شود که اینها در اختیار سازمان نیست. در مورد اشتغال معتقدم که اشتغال قسمت اعظم نیروها باید حفظ شود، زیرا طرحی را تعطیل نمی‌کنیم. بعضی مدیریت جنگل را فقط بهره‌برداری از چوب می‌دانند، اما طرح جنگلداری فقط بهره‌برداری از چوب نیست و طرح‌های ما ادامه دارد. طرح‌های حفاظت حمایت و اقدامات اجتناب ناپذیر در طرح‌ها ادامه خواهد داشت. مرمت راه و جنگل کاری خواهیم داشت. بنابراین نیروها هم حفظ می‌شود. در حال حاضر برای استقرار نیرو در گلوگاه‌های قاچاق با کمبود نیرو مواجه هستیم. در مناطق فاقد طرح نیاز به نیروی جدید داریم. ابلاغیه وزیر جهاد کشاورزی در راستای اجرای سیاست‌های کلی نظام است و اجرای آن نیاز به مشارکت همه نهادها و دستگاه‌ها دارد. در هیچ جای دنیا یک دستگاه به تنهایی نتوانسته مجموعه مشکلات را حل کند.

زمزمه‌هایی مطرح شده که مجریان طرح‌های جنگلداری به خاطر تعطیلی طرح‌ها به دیوان عدالت اداری شکایت کرده‌اند. بحث‌هایی هم عنوان می‌شود که مجلس قصد دارد کاهش تدریجی برداشت چوب (به میزان 20 درصد) را به تصویب برساند. این دو موضوع آیا با برنامه تدوین شده از سوی سازمان جنگل‌ها مغایرتی ندارد؟

در مورد اینکه کمیسیون تلفیق مجلس کاهش تدریجی برداشت را به تصویب برساند، بحث‌هایی شنیده‌ایم، اما ما تابع قانون هستیم. در برنامه پنجم مسئولیت هر گونه بهره‌برداری را مجلس به دولت تفویض کرد. هیات وزیران نیز در آن مقطع برداشت از درختان شکسته و باد افتاده جنگل را به تصویب رساند. اما فعلا در رابطه با تصمیم مجلس گمانه‌زنی نمی‌کنیم. اگر در مجلس شورای اسلامی تصویب و قانونی شد، به تبع آن ما به عنوان بخشی از بدنه دولت، تابع اجرای قانون مصوب هستیم. ما رایزنی‌های لازم را با مجلس انجام داده‌ایم و نظرات خود را به آنان ارایه کرده‌ایم، اما از خروجی تصمیم مجلس آگاه نیستیم.

برای اعمال نظرات سازمان جنگل‌ها به هر حال باید یکسری رایزنی با مجلس و قوه قضاییه انجام شود. در حال حاضر اگر دیوان عدالت اداری بر خلاف تصمیم کلی نظام، رای به تمدید طرح‌های جنگلداری صادر کند، وضعیت اجرای طرح تنفس چگونه خواهد شد؟

مقامات عالی قوه قضایی از بخشنامه وزیر جهاد کشاورزی در زمینه توقف بهره‌برداری استقبال کرده‌اند. د ر سطوح بالا، مسئله حفظ جنگل و جلوگیری از تجاوز به جنگل و بخشنامه ابلاغی وزیر جهاد کشاورزی تایید شده است. اگر موردی باشد که کسی یا مرجعی طرح دعوی کند، طبیعی است که سازمان جنگل ها نیز استدلال‌های خود را دارد. مجریانی که سال‌ها با ما کار کرده‌اند تنفس را بخشی از فرآیند انتقال می‌دانند و برنامه‌های ما را پذیرفته و اعلام همکاری کرده‌اند. اگر موردی باشد که مسایل دیگری مطرح شود، ما ادله لازم را داریم. در واقع جزء شروط انعقاد طرح‌های جنگلداری هست که سیاست‌های ابلاغی دولت باید هم توسط کارفرما و هم مجری رعایت شود.

کل اعتباری که در نامه به وزیر برای اجرای تنفس پیش‌بینی شده، چقدر است؟

گزینه‌های مختلفی برای اجرای طرح تنفس پیش‌بینی شده که هر کدام ارقام متفاوتی دارد. اگر گزینه کاهش تدریجی برداشت چوب را اجرایی کنیم، سالانه 50 تا 60 میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. در این روش طرح‌ها که تمام می‌شود، قرارداد حفاظتی برای این طرح‌ها منعقد می‌شود. قطع یکپارچه بهره‌برداری چوب از ابتدای برنامه ششم نیز سالانه حداقل 400 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

عملیات پرورشی جنگل شامل "تنک کردن" و "روشن کردن" در دوره 10 ساله گذار متوقف می‌شود؟

در کوتاه مدت توقف عملیات پرورشی مشکلی برای جنگل ایجاد نمی‌کند . در دوره گذار بیشتر به باز مهندسی طرح‌ها توجه می‌کنیم، اما بعد از این دوره قطعا با نظر اساتید مجرب جنگل به این ادبیات نیز ورود پیدا خواهیم کرد. در این دوره به جز مداخلات حفاظتی حتی برای اقدامات پرورشی نیز به جنگل‌های طبیعی ورود پیدا نمی‌کنیم، اما اقدامات جنگل‌کاری جزء فعالیت‌های اجتناب‌ناپذیر است.

سیاست‌های جنگل‌کاری در دوران گذار، بیشتر متکی به بذرکاری است یا نهال کاری؟

هر منطقه برای مستقل داشته و طبق برنامه، جنگل‌کاری پیش خواهد رفت. بستگی به شرایط مناطق دارد. در این مقطع باید تلاش کنیم که منابع مالی طرح تنفس تامین شود. ببینیم از چه منابعی می‌توان برای استراحت منابع مالی تامین کرد. بر اساس تعریف سازمان جنگل‌ها، اگر منابع مالی دوران گذار تامین شود، طرح‌های جنگلداری بعد از این دوره 10 ساله خودگردان می‌شوند و وابستگی آنها به منابع مالی دولت به حداقل خواهد رسید.

وزارت جهاد کشاورزی پیشنهادی برای تامین مالی طرح‌های جنگلداری در دوران گذار ندارد؟

ما پیشنهادات خود را به وزیر جهاد کشاورزی ارایه کرده‌ایم. امیدواریم با تدبیر وی، منابع مالی مورد نیاز تامین شود و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هم به وزارت جهاد کشاورزی در اجرای این تصمیم کمک کند. راه‌های مختلفی برای تامین منابع مالی طرح تنفس وجود دارد. از محل مستقیم بودجه دولتی می‌توان این پول را تامین کرد. تامین این رقم با وجود خشکسالی بودجه در دولت، امکان‌پذیر است. ما برای اینکه اثبات کنیم در این کار راسخ هستیم، باید منابع مالی طرح را تامین کنیم. از نظر محاسبات هم صرف این ارقام در راستای حفظ منافع ملی است. وقتی به مسئله آب فکر کنید و گرد و غبار و آلودگی را در نظر بگیرید، می‌بینیم که صرف این رقم خیلی زیاد نیست. ما آن گونه که بایسته است، برای جنگل سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم. حال که مجموعه حاکمیت به یک تصمیم درست رسیده، امیدواریم منابع مالی آن تامین شود. یکی ازگام‌های مثبت دولت تدبیر و امید بحث تنفس همراه با تدبیر است که باید کمک کنیم این بحث درست اجرا شود./

L-950908-01