Iranian Agriculture News Agency

باید و نباید بودجه‌نویسی کشاورزی در ایران در گفت‌وگو با دکتر پرویز پیران استاد دانشگاه

زنجیره تولید کشاورزی با ظرفیت ایجاد هفت میلیون شغل در بودجه‌نویسی ملاحظه شود/ بدون توجه به زنجیره تولید بودجه به چه دردی می‌خورد؟/ 30 سال است فریاد می‌زنم اول آب و بعد کشاورزی

دکتر پرویز پیران از استادان برجسته رشته جامعه شناسی و عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی برای بودجه نویسی بحث خود را با این پرسش های اساسی شروع می کند که "چرا باید بودجه نوشت (دیدگاه فلسفی)؟ برای چه کسی و در چه منطقه و جامعه ای باید بودجه نوشت (دیدگاه جامعه شناختی)؟"

زنجیره تولید کشاورزی با ظرفیت ایجاد هفت میلیون شغل در بودجه‌نویسی ملاحظه شود/ بدون توجه به زنجیره تولید بودجه به چه دردی می‌خورد؟/ 30 سال است فریاد می‌زنم اول آب و بعد کشاورزی

خبرگزاری ایانا- وحید اسلام زاده

دکتر پرویز پیران از استادان برجسته رشته جامعه شناسی و عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی برای بودجه نویسی بحث خود را با این پرسش های اساسی شروع می کند که "چرا باید بودجه نوشت (دیدگاه فلسفی)؟ برای چه کسی و در چه منطقه و جامعه ای باید بودجه نوشت (دیدگاه جامعه شناختی)؟"

از نظر او "بودجه نویسی یعنی شناخت تمام و کمال ظرفیت ها، یا داشته ها، یا منابع، ورودی ها و خروجی ها، و ... . این که هر سال فقط ارقام داخل قانون بودجه را تغییر دهیم و مقداری هم در انشاء تغییرات ایجاد کنیم، بودجه نویسی نیست. بلکه بودجه براساس مطالعات فرهنگی و اجتماعی جامعه باید نوشته شود." او معتقد است "بودجه هرچند بحثی کاملاً اقتصادی است اما اگر از دیدگاه جامعه شناسی سودی نبریم هیچ وقت نمی توانیم ادعای نوشتن بودجه را داشته باشیم." این گفته های دکتر پیران در گفت و گو با ایانا به ویژه از این منظر دارای اهمیت است که بودجه سال 96 دولت اکنون به مجلس تقدیم شده و رعایت نکات بودجه نویسی می تواند در حک و اصلاح بعدی آن در کمیسیون ها و صحن علنی مفید به فایده باشد.

از نظر پیران بودجه دارای " 2 بُعد اساسی 1- هزینه های جاری کشور و 2- نگاه به تحولات آینده، نیازهای امروز و کاستی هایی است که از دیروز به امروز منتقل شده است." از نظر او "این 2 بخش به هم ارتباط مستقیم دارند به صورتی که اگر بخش اول را نادیده بگیریم، همان کاستی های دیروز بازتولید می شوند، و اگر نگاه به آینده نداشته باشیم، یعنی نیازهای امروزمان را خوب نشناختیم و عدم شناخت درست امروز باز همان کاستی های دیروز را به وجه شدیدتری بازتولید می کند."

از نظر این استاد دانشگاه "عدم آینده نگری، عدم شناخت نیازهای امروز، و نیازهای امروز، شاخص ها و متغیرهای آینده ساز ما هستند. و اگر در بودجه کشور فقط امروز را ببینیم، همیشه در یک دور باطل و در یک بن بست قرار گرفته ایم به این معنا که ما دیروز را با خودمان به امروز کشیدیم و امروزمان را هم به فردا خواهیم کشاند."

دکتر پیران در ادامه گفت: "ترکیب این سه (دیروز و امروز و فردا) و با توجه همه جانبه به 2 بخش ذکر شده، بودجه باید نوشته شود و رقم آن تعیین گردد. بدون توجه به کاستی های دیروز نمی توانیم بودجه بنویسیم، یا بدون توجه به سال های آتی بودجه نویسی، بودجه نویسی واقعی نیست. برای مثال اگر امروز 100 واحد پولی برای مصرف روزانه مان نیاز داریم، این 100 واحد به ما پیغام می دهد که اگر این رقم واقعی است، پس تمامی آن برای امسال نیست، بخشی از این 100 واحد به سال های قبل برمی گردد و برخی نیز در سال بعد ادامه می یابد. یا به گونه ای دیگر می توانیم بگوییم که این 100 واحد فقط برای هزینه امسال و مشکلاتی که از سال قبل با ما به سال جدید آمده نیز هزینه های خاص خود را می طلبد. پس جداگانه مقداری برای آن باید در نظر گرفت. حال این بدهی ها یا مشکلات سال قبل باید اولویت بندی شده و گام به گام آن ها را برطرف کرد."

دکتر پیران در ادامه به بحث کشاورزی در بودجه نویسی کشور پرداخت و گفت: "متأسفانه برنامه های کشاورزی کشور یا علنی و یا به صورت ضمنی با تفکر جلوگیری از مهاجرت روستایی به شهر تدوین شده است. به عبارت دیگر بودجه با این روحیه نوشته شده که چون ما در شهر هستیم کافی است و چون جای ما تنگ می شود دیگر کسی نیاید. اما اغلب به این مهم توجه نداشته اند که وقتی می گویید بودجه کشاورزی کم است یا کافی است، براساس چه معیاری این کم یا کافی بودن ارزیابی می شود؟ کسی آمده است بگویید آیا کشاورزی ایران توان دارد در بهترین حالتی که همه امکانات قبل و بعد تولید را دارا باشد، زنجیره تولید آن کامل شود؟ از این منظر بحث تولید گندم نیست، بحث ادامه تولید گندم است."

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به این که "در ادامه تولید گندم، قسمت های مختلفی پدید می آید که آن را باید ذیل زنجیره تولید مورد محاسبه قرار دهیم گفت: " میوه ای که از درخت کنده می شود در ادامه خود زنجیره ای از تولیدات دیگر را به همراه دارد و در نظر گرفته صرف آن میوه اشتغال و ارزش افزوده بسیار محدودی را تامین خواهد کرد، بلکه آن میوه باید به کنسانتره، مربا و غیره تبدیل شود. در ادامه باید صنعت شیشه سازی و همچنین مراقبت از کنسانتره میوه ایجاد شود. حال اگر زنجیره تولید کشاورزی کامل شود می تواند 7 میلیون شغل ایجاد کند. این مقدار شغل فقط توسط کشاورزی کار بزرگی است و نخستین قدم برای این کار بزرگ بودجه نویسی مناسب است. برنامه ریزان و بودجه نویسان باید به این زنجیره توجه داشته باشند. یعنی باید این زنجیره را بشناسند. همین طور در بخش صنعت. اگر زنجیره تولید در بخش صنعت به خوبی دیده شود آن هم می تواند چند برابر کشاورزی شغل ایجاد کند."

دکتر پیران در ادامه با طرح این سوال که "چرا در کشور بیکار داریم؟" گفت: " حال کامل معضل بیکاری برای کشور البته این یک ایده آل است و برای دسترسی به آن فاصله بسیار زیادی داریم. چون هیچ انگیزه یا فکر و دیدگاه برای رسیدن به این زنجیره تولید نداریم. حتی با این فاصله بسیار دور اگر امروز شروع کنیم حداقل این امید ایجاد می شود که کاری کرده ایم. وقتی در بودجه نویسی، نگاهی به زنجیره کامل تولید وجود ندارد، بنابراین این سوال ایجاد می شود که این بودجه به چه دردی می خورد؟ اگر در بودجه نویسی بر روی دو یا چند محصول در حوزه کشاورزی و صنعت، نگاه زنجیره کامل تولید را داشتیم، به جرأت می توانم بگویم که از امروز بسیار جلوتر بودیم و می توانستیم به جرأت بگوییم که کار اساسی و بزرگی انجام داده ایم."

دکتر پیران اضافه کرد: "متأسفانه از این ایده آل بسیار عقب هستیم و با این وضعیت باید بگویم نیم قرن یا بیشتر زمان لازم است تا به کف استانداردهای ایجاد زنجیره تولید برسیم. وقتی این حرف را می زنم، باید فوری پرانتز باز کنم و بگویم این سخنان نافی زحمات کسانی نیست که برای کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی در کشور ما متحمل شده اند. اما دانش و اندیشه کشاورزی در کشور ما رها شده و مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته است. ما زحمت کش ترین و قانع ترین نیروی کار را داریم. نباید ناجوانمردانه این بخش ارزشمند را نادیده گرفت. اما چارچوب کار به گونه ای بوده که این نیروهای ارزشمند و دانشمند و قانع کنار بروند و دیده نشوند. درصورتی که اگر کار دست این افراد می بود مطمئن باشید که کشاورزی ایران در حال حاضر در ایده آل ترین وضعیت اش بود. خلاصه حرف من این است که با زنجیره کامل تولید کشاورزی (که تا به حال شکل نگرفته اما پتانسیل و ظرفیت شکل گیری را دارد) می توانیم به یک صنعت قوی و کارآمد برسیم، با زنجیره کامل تولید کشاورزی می توانیم به توسعه هم برسیم."

دکتر پیران بر "اشتغال زایی در زنجیره کامل تولید کشاورزی" تاکید دارد و معتقد است که "ما از بهترین و بزرگترین ظرفیت مان غافل شدیم. در این زنجیره می توانیم تحصیلکردگان، کارگران و خانواده ها را در اقتصاد مشارکت دهیم." وی در ادامه با طرح این سوال که "در بودجه نویسی چه اصولی را باید مورد ملاحظه قرار بدهیم؟" گفت: "به محض این که کشاورزی را با آب ارزیابی می کنیم، برداشت های غیرحرفه ای و غیرعلمی به میان می آید. آن وقت می گویند که همه را آبیاری قطره ای یا آبیاری بارانی می کنیم. این در حالی است که با آبیاری قطره ای و یا بارانی، 35 درصد زمین های کشاورزی ایران از دست می رود. چون برخی از زمین ها با آبیاری قطره ای شور می شوند و پس از یک یا دو سال آن زمین را از دست می دهیم. سنت غرقآبی هرچند غلط است اما 35 درصد از زمین های کشور را از شوری نجات می دهد."

پیران در ادامه گفت: "آب امروز بسیار ارزشمند شده است. حتی یک بشکه آب از یک بشکه نفت قیمت بیشتری دارد. باید هزینه و فایده کرد که چه نوع محصولی و چه نوع کاشتی به نفع کشور است. به نظر من اول باید نظام آب کشور اصلاح و نظامی جدید برقرار شود. این نظام آبیاری به قبل از نظام کشاورزی برمی گردد. اول نظام آبیاری و سپس نظام کشاورزی. من 30 سال است که این طرح را فریاد می زنم. رشته من کشاورزی نیست اما این روشن و مبرهن است که اگر حکومت ها به آب پرداختند، به این کشور خدمت کردند و اگر بی توجهی کردند مسلماً مشکلات پشت سر هم بر آن ها خواهد بارید."

این استاد جامعه شناسی تأکید می کند که " از دوران باستان تا به چندی قبل ما استاد مدیریت آب بودیم. می دانستیم چگونه مصرف و چگونه ذخیره کنیم و همیشه هم محصولات کشاورزی مان خوب به بار می نشست. برخلاف امروز. تاریخ نشان می دهد که ما ایرانیان از تمامی جهانیان آب را بهتر مدیریت می کردیم. کاریزهای ایران و مهندسی آن در ایران، زبانزد خارجی ها بود و آن ها از ما الگو می گرفتند. من سال ها پیش برای مرکز مطالعات خاورمیانه گزارشی از آب در منطقه خاورمیانه تهیه کردم. آن جا گفتم که تنها در ایران است که 95 درصد از منابع آبی در داخل کشور ایجاد می شود. طولانی ترین رودهای ایران از کوه الوند در استان همدان سرچشمه می گیرد. متأسفانه و گشاده دستانه منابع آب از کشور خارج می شود. همه از هیرمند صحبت می کنند. اما فقط هیرمند نیست، سیروان را در کردستان داریم، انواع و اقسام خروج آب از جمله قاچاق آب را در آذربایجان داریم، و هیچ کس به آن نمی پردازد. چرا، چون دیگر آب مهم نیست. درصورتی که می گویند جنگ جهانی سوم بر سر آب درخواهد گرفت."

دکتر پیران در ادامه با اشاره به این که "اساس کشاورزی آب است و به این شکل نادیده گرفته شده و با این وضعیت کشاورزی چگونه زنده خواهد ماند؟" گفت: "وقتی بودجه کشاورزی را می نویسند آیا منابع آبی را در کنار آن مورد توجه قرار داده اند؟ تا بحث آب پیش می آید فوری می گویند چاه ها را ببندیم. چاه هایی که در دوران گذشته زده شد فجایع و زیانی به کشاورزی وارد کرد که ایران با حمله خارجی متحمل نشده است. آن دولت ناتوان گذشته با چه استدلالی دستور استفاده از تمامی سفره های زیرزمینی آب را داد؟ وقتی این فجایع اتفاق می افتد نمی توانیم بودجه عاقلانه و واقعی بنویسیم. این بودجه ای که نوشته می شود فقط برای گذران روزمرگی است. برای بودجه نویسی علمی خیلی کارهای قبلی باید انجام می دادیم که نداده ایم."

این استاد بازنشسته دانشگاه با طرح این موضوع که "برای نوشتن بودجه علمی و دقیق باید ابتدا طرح جامع سرزمین داشته باشیم" گفت: "طرح جامع سرزمین با محوریت آب و منابع آبی و بازیافت آب باید سامان یابد. شما از 20 کیلومتر بعد از کرج تا نرسیده به دماوند را در نظر بگیرید: یک چهارم جمعیت کشور را در این منطقه اسکان داده ایم. چاهی در منطقه ای احداث می شود و سپس یک شهرک ایجاد می شود. پس از پایان سفره های زیرزمینی، به آبهای فسیلی دست می اندازند. آب های فسیلی آب هایی هستند که برای قرن ها ذخیره شده و اگر این آب ها برداشت شود، زمین نشست می کند. هم اکنون از 600 دشت کشاورزی 80 دشت نشست کرده است. مطالعات بانک جهانی نشان می دهد که اگر آب منطقه را بازیافت می کردیم 20 میلیون متر مکعب آب ذخیره کرده بودیم. نخستین کار مهم برای آینده کشور طرح جامع آب و فاضلاب با برنامه ریزی دقیق است. درست که شستن اتومبیل و ... کار ناپسندیده ای است، اما مشکل را باید قبل از این حل کرد. بازیافت آب مهم است که با صد افسوس تا به حال انجام نشده است."

پیران در ادامه با اشاره به این که "ما در جامعه ای زندگی می کنیم که دانش فردی مان در رفتار فردی مان نمود ندارد و از این رو باید به طراحی مشارکت آحاد مردم در حفظ منابع از جمله منابع آب و ... بیندیشم آن را در بستر و زمینه مشارکت عمومی مبتنی بر احیای سرمایه اجتماعی امکانپذیر دانست" و گفت: "همه ما نگران وضعیت آب هستیم، اما هیچ یک از ما در رفتارمان صرفه جویی در آب نداریم. و همین موضوع بحث جدیدی را به نام سرمایه اجتماعی به پیش می کشد. در کشور ما این بحث زیاد جدی گرفته نشد." وی افزود: "وقتی به منابع به عنوان سرمایه اجتماعی نگاه کنیم، و وقتی بدانیم سرمایه اجتماعی یعنی اعتبار ما و هیچ وقت کسی فرد بی اعتباری را نمی پذیرد، آن گاه وقتی آب سرمایه اجتماعی شد، در مصرف آن دقت می کنیم." این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر این که "بحث ما پراکنده نشده است چون تمامی این بحث ها در بودجه وجود دارد و بودجه نویسان یک کشور باید به این موارد دقت کنند" تاکید کرد: " باید از خودمان بپرسیم که چرا بودجه می نویسیم، توسعه امری یک جانبه نیست، بلکه امری گسترده و همه جانبه است. آیا در بودجه نویسی ما از منبع مهمی که هم پای نفت است نام برده شده است: گردشگری! در بودجه نویسی باید به گردشگری هم پرداخت. البته گردشگری بی حساب و کتاب باعث تخریب های شدید زیست محیطی می شود. ولی روی این منبع هم حساب کرد. اما چون در این باره دچار پندار غلط هستیم که همه علیه ما و دشمن ما هستند، و هر گردشگری می تواند یک جاسوس باشد، پس به طور کلی گردشگری یا ممنوع و یا باید در سطح بسیار محدودی انجام شود. اگر گردشگری در بودجه ما دیده نشود باید بگویم که بودجه کاملی ننوشته ایم."

انتهای پیام

دیدگاه تان را بنویسید