فعالیت ٣٠‌ میلیون ایرانی در شبکه‌های اجتماعی/ 100 هزار کانال تلگرامی

آمارها گویای آن است بالغ بر ۳۰‌ میلیون ایرانی در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی فعالیت دارند. این در حالی است که سهم شبکه‌های اجتماعی بومی در جذب مخاطبان ایرانی ناچیز است. آمارهایی که از سوی دست‌اندرکاران فضای مجازی کشور اعلام می‌شود، بیش از ۴۰‌ میلیون گوشی موبایل هوشمند در اختیار کاربران ایرانی قرار دارد.

این آمارها در حالی انتشار می‌یابد که مطابق با اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، یکی از ملزومات عمل به ۱۰ برابرکردن تولید محتوای داخلی، استفاده از ابزارهای بومی متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی است و در این زمینه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند نقش پررنگی ایفا کنند. دراین‌راستا برخی مسئولان سعی داشتند به‌منظور ترغیب کاربران به استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی، در آن عضو شوند؛ از جمله وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با عضویت فعال در پنج شبکه اجتماعی داخلی از جمله تبیان، کلوب، آپارات، زیگور و لنزور و نیز حمایت از دو شبکه پیام‌رسان موبایلی ساینا و بیسفون، سعی کرد شبکه‌های اجتماعی در ایران رونق گیرد و اعلام کرد بازار هزار‌ میلیاردتومانی برای فعالیت شبکه‌های اجتماعی بومی مهیاست.

با‌این‌حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی بومی، از نظر جذب مخاطب آن‌طور که باید موفق نیستند و در زندگی کاربران ایرانی نقش مهمی ندارند. خبرگزاری مهر در گزارش خود می‌نویسد: «گرچه آمار دقیقی از فعالیت شبکه‌های اجتماعی در ایران موجود نیست، اما بررسی‌ها حاکی از آن است شبکه‌های اجتماعی مانند تبیان، کلوب، فیس‌نما، فارس‌توییتر، هم‌میهن و افسران در رده‌های نخست پرطرفدارترین شبکه‌های بومی قرار دارند و هریک دارای چند ده‌ هزار کاربر هستند؛ حتی یکی از این شبکه‌ها مدعی شده شش‌ میلیون کاربر دارد. با وجود این، در حوزه پیام‌رسان‌های موبایلی شبکه بومی با کاربر درخور ‌توجه دیده نمی‌شود. این درحالی است که شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی هر یک چندین‌ میلیون کاربر در ایران دارند و با وجودی که بخش عمده‌ای از اهداف این شبکه‌ها با اهداف ملی ما سازگاری ندارد، اما کاربران ایرانی اقبال زیادی به این شبکه‌ها نشان می‌دهند».

آماری که پیش از این از سوی مرکز ملی فضای مجازی ارائه شده، نشان می‌دهد برای مثال، در شبکه اجتماعی تلگرام بالغ بر صد‌ هزار کانال به وسیله ایرانی‌ها ایجاد شده و در طول یک شبانه‌روز بیش از یک‌‌میلیون‌و ۲۰۰‌ هزار مطلب در فضای کانال تلگرام تولید می‌شود. دراین‌حال، به‌طور متوسط هر مطلب حدود ۵۰۰‌ هزار بار در روز دیده می‌شود و برخی از کانال‌ها بیش از یک‌ میلیون عضو دارند. درباره فعالیت کاربران ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام نیز اوضاع به همین نحو است. ایرانی‌ها چندین‌ میلیون فالوئر در صفحات اینستاگرام دارند و بسیاری از این صفحات در مدت ۲۴ ساعت بیش از دو تا سه‌ هزار کامنت به خود اختصاص می‌دهند و حتی شاهد هستیم برخی اخبار در این شبکه که حتی جزء اولین‌های شبکه‌های اجتماعی نیست، بیش از صد تا ۱۵۰‌ هزار لایک می‌خورد. این درحالی است که این شبکه‌های پرطرفدار در ایران، در رده‌های اول شبکه‌های پرطرفدار دنیا قرار ندارند. حتی شبکه‌ای مانند تلگرام در فهرست ۱۰ شبکه پرطرفدار دنیا نیست، اما بیشترین اقبال را از سوی کاربران ایرانی دارد.

حسین خسروی، معاون محتوای مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، یکی از دلایل قوت شبکه‌های اجتماعی خارجی را که هم‌اکنون کاربر بسیاری در ایران دارند، بهره‌گیری از زیرساخت‌های فنی مناسب می‌داند. از طرفی شبکه‌های خارجی به علت داشتن طرح اقتصادی مناسب و سرمایه‌گذاری هدفمندی که انجام می‌دهند، سازمان خود را برای تغییرات مهمی که منافع آنها را تأمین می‌کند، تجهیز و چابک نگه می‌دارند. شکی نیست موفقیت شبکه اجتماعی نیازمند کار منظم علمی و دقیق است و باید با توجه به نیاز قومیت‌ها و ملیت‌ها و با بررسی‌های روان‌شناختی و فرهنگ‌شناسی تعریف شود؛ چیزی که در کشور ما آن‌طور که باید جدی گرفته نمی‌شود. او درباره اینکه آیا فیلترینگ شبکه‌های خارجی می‌تواند راهگشای موفقیت شبکه‌های اجتماعی داخلی باشد، می‌گوید: «ممکن است فیلترینگ یک مسکن مقطعی باشد، اما درمان قطعی نیست، چراکه مردم به دنبال خدمات چندوجهی جذاب هستند و در صورتی که خدمات جذاب و پرکاربرد دریافت کنند، جذب این سرویس می‌شوند و برایشان فرقی نمی‌کند این سرویس داخلی باشد یا خارجی». او ادامه می‌دهد: «برخی در تلاش هستند با ایجاد این توهم که در صورت استفاده از سرویس‌های داخلی، اطلاعاتشان تحت کنترل و نظارت قرار می‌گیرد، فضای ذهنی کاربران را برای نپیوستن به شبکه‌های بومی مسموم کنند، اما این موضوع کاملا غیرمنطقی است، چراکه نظارت و اشراف اطلاعاتی حتی در شبکه‌های خارجی نیز ممکن است و امر محالی نیست». اما درمقابل خسرو سلجوقی، مجری پروژه اقتصاد مقاومتی، بر این عقیده است که نباید شبکه‌های اجتماعی داخلی را با شبکه‌های خارجی مانند تلگرام و اینستاگرام مقایسه کرد، چراکه این شبکه‌ها بازار مشابهی ندارند و اگر میزان موفقیت آنها را در تعداد کاربرانشان بسنجیم، اصلا قابل مقایسه نیستند. به‌همین‌دلیل نباید انتظار داشت شبکه‌های بومی در حد شبکه‌های خارجی کاربر داشته باشند. او ادامه می‌دهد: «در ایران فعالیت شبکه‌های اجتماعی بومی از لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شفاف نیست و به‌همین‌دلیل سرمایه‌گذاری در آن با واهمه همراه است؛ این درحالی است که برآوردها نشان می‌دهد از سال ۸۳ تا ۹۳ حتی با وجود رکود اقتصادی، بهترین حوزه‌ای که سرمایه‌گذاری در آن جواب داده و چند برابر سایر بخش‌ها با سوددهی همراه بوده، حوزه فناوری اطلاعات بوده است». به گفته عضو هیأت‌عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران، هیچ‌یک از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در ایران به یک‌ میلیون کاربر هم نرسیده‌اند و آنچه انتظار می‌رود، بسیار فراتر از این اعداد است. این درحالی است که شبکه‌ای مانند تلگرام ۴۰‌ میلیون کاربر دارد. از سوی دیگر، آنچه برای کاربران مهم است سرویس خوب و پایدار است و در صورتی که شبکه‌های داخلی این امکانات را برای کاربران فراهم کنند، کاربران به آنها نیز اعتماد می‌کنند.

درهمین‌راستا، ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، در گفت‌وگو با مهر، بیان می‌کند: «نزدیک به ۲۰۰ شبکه اجتماعی داخلی و خارجی در کشور داریم که هر یک بالای ۱۰‌ هزار عضو دارند. پیام‌رسان‌ها را مردم انتخاب می‌کنند و فقط نمی‌توان گفت یک شبکه اجتماعی در ایران موفق است». براساس آماری که او ارائه می‌کند، اگر تعداد کاربران ایرانی تلگرام ۲۴‌ میلیون برآورد می‌شود، واتس‌اپ هم ۱۴‌ میلیون عضو ایرانی دارد و اینستاگرام نیز چیزی در حدود ۱۲ تا ۱۴‌ میلیون عضو دارد. او با این حال، معتقد است شبکه‌های اجتماعی بومی به دلیل اینکه مشترک ندارند، باید جاذبه‌شان نیز از شبکه‌های خارجی بالاتر باشد تا بتوانند بازار را در اختیار بگیرند. اما، برآورد می‌شود به‌مرور و در دو تا سه سال آینده، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی بازار ایران را تسخیر کنند.