توسعه و تجارت ارگانیک در ایران

محمد شریفی‌مقدم - مؤلف و مجری برنامه ترویج و توسعه کشاورزی پایدار

حدود یک درصد از اراضی کشاورزی دنیا در بیش از 40 میلیون هکتار در مناطق مختلف جهان به کشت ارگانیک تخصیص دارد. در این میان بیشترین سطح زیر کشت به ترتیب به مناطق استرالیا و اقیانوسیه، قاره آمریکا و اروپا اختصاص داشته و دو قاره آسیا و آفریقا از سطح زیر کشت کمی نسبت به سایرین برخوردار بوده‌اند. تنها در کشور استرالیا حدود سه‌هزار مزرعه با کشت ارگانیک مدیریت می‌شوند و بخش عمده تولیدات این کشور به انگلستان، ایالات متحده آمریکا و نیوزلند صادر می‌شود. در قاره آسیا حدود سه میلیون هکتار در حدود 130 هزار مزرعه تحت نظام ارگانیک قرار دارد. در آسیا بخش عمده فعالیت‌های ارگانیک بدون گواهی و نظارت انجام گرفته و تا سال 2007، تنها کشورهای هند، ژاپن، کره، فیلیپین، تایوان و تایلند دارای اعتبارنامه‌های بین‌المللی ارگانیک بوده‌اند. ایران برای نخستین‌بار در سال 2008 میلادی به امار رسمی ارگانیک بین‌المللی (دارای گواهی) اضافه شد.

کشور ایران از منظر پتانسیل ارگانیگ جزو کشورهای برتر دنیا محسوب می‌شود، اما با وجود این پتانسیل، از منظر سطح تحت پوشش دارای گواهی ارگانیک، سهم خیلی ناچیزی را به خود اختصاص داده است به صورتی که این سطح از 15 هکتار در سال 2008 میلادی شروع شد و این میزان در سال‌های بعدی به‌صورت دامنه متغیر 30 هزار تا حدود 100 هزار هکتار گسترش و دارای نوسان بوده است. آخرین آمار مربوط به ارگانیک در کشور تا سال 2015 میلادی در حدود 50 هزار هکتار است. نوسان (کاهش و منفی شدن سرعت رشد توسعه ارگانیک در کشور) به‌دلیل فقدان اهتمام جدی به توسعه کشاورزی ارگانیک در کشور، ضعف در برنامه‌ریزی و فقدان نهاد و مرجع مشخص برای تصمیم‌گیری و پشتیبانی از توسعه کشاورزی ارگانیک، عدم استقرارکامل نظام ملی گواهی ارگانیک، دخالت با نیست تجارت و رقابت سودجویانه نهادهای غیرمرتبط در نظام ارگانیک کشور، بورکراسی اداری و سردرگمی ناشی از بینش و دانش ارگانیک در نهادهای تصمیم‌گیر بوده است.

بیشترین محصولات تحت کشت ارگانیک در جهان با توجه به سطح زیر کشت آن عبارتند از زیتون، قهوه، میوه‌ها و خشکبار، انگور، میوه‌های گرمسیری، کاکائو، مرکبات، چای، نیشکر و در نهایت گیاهان دارویی. در کشور ایران نیز برخی از مهم‌ترین محصولاتی که که تحت پوشش گواهی ارگانیک قرار گرفته‌اند عبارتند از انار، خرما، پسته، زعفران، کشمش، گلاب و گیاهان دارویی، زیتون، خرما، برنج، انگور، پسته وحشی و برخی محصولات جنگلی و... که در دوره 2008 میلادی تاکنون تحت پوشش قرار گرفته‌اند.

به لحاظ تجارت خارجی و بازار سه منطقه آمریکای شمالی، اروپا و آسیا به‌عنوان بازارهای مهم مصرف این نوع محصولات شناخته شدند. در کشور ما به‌دلیل عدم وجود نظام مشخصی در زنجیره تولید، گواهی و عرضه و نظارت، بازار مشخص و نظام معینی برای صادرات یا وارادات وجود ندارد؛ این در حالی است که از تعداد 66 محصول (41 محصول زراعی و 25 محصول باغی) اصلی تولیدات کشاورزی جهان، کشور ایران با هفت محصول زراعی و 15 محصول باغی در رتبه‌های نخست تا دهم قرار دارد و بر این اساس مقدار قابل توجهی از حجم تولیدات جهانی را به خود اختصاص داده است. در مواردی فراوانی مانند زعفران، زیره، محصولات باغبانی، دامی، شیلاتی و... می‌توان فعالیت‌های گسترده‌ای را برای شروع و حضور در تولید محصولات ارگانیک در جهان آغاز کرد؛ به‌طوری ​ که با برنامه‌ریزی از سوی متخصصان بخش کشاورزی می ​ توان سهمی از محصولات صادراتی از قبیل خشکبار (پسته، مغز پسته، کشمش، خرما) میوه (سیب درختی، هندوانه، مرکبات) محصولات دریایی (خاویار، میگو) محصولات حیوانی (پوست، روده، پشم) زیره، زعفران و گیاهان دارویی را به‌صورت ارگانیک به جهان عرضه کرد. با توجه به اینکه ایران از پتانسیل‌های بالایی در این زمینه برخوردار است و به لحاظ جغرافیای طبیعی، سیستم کشاورزی به‌صورت سنتی و پراکنده در روستاها و در قطعات کوچک پا گرفته و کشاورزی صنعتی به‌طور کامل استقرار نیافته است این فرصت فراهم است تا از این وضعیت برای تبدیل کشاورزی سنتی و معمول به ارگانیک بدون مصرف هزینه زیاد و تنها با نظارت و هدایت فنی استفاده شود و از این طریق با توجه به ارزش این محصولات و نیز افزایش اشتغال، ارزش افزوده عاید کشور خواهد شد./

G-950921-02