نبود انگیزه اقتصادی کافی برای حل بحران آب کشاورزی/ صدور پنج درصد از منابع آب کشور در قالب محصولات کشاورزی/ تغییر رژیم غذایی تشدیدکننده بحران آب

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا با اشاره به اینکه اقتصاددانان بر این باورند که در زمان بروز هر بحرانی، انگیزه‌های اقتصادی فعال شده و بشر را در حل مسائل کمک می‌کنند، از نبود این انگیزه‌ها برای حل مسئله آب در بخش کشاورزی سراسر جهان خبر داد.

به گزارش خبرنگار ایانا، حامد قدوسی در نشست "بحران آب در ایران و جهان: نگاه از زوایه اقتصاد و کسب و کار" که در اتاق بازرگانی برگزار شد، نقش مباحث اقتصادی در مسائل مرتبط با آب را کمی کمرنگ‌تر از سایر حوزه‌ها دانست.

به گفته وی بحران آب یک مسئله چند وجهی است که از زوایای مختلف می‌توان به آن نگاه کرد، اما شاید نگاه اقتصادی نیز بتواند به اندازه خود در پیش بردن مفاهیم مرتبط با آب مؤثر واقع شود.

قدوسی با بررسی وضعیت بحران آب در ایران و جهان، گفت: بروز بحران در بخش آب شکاف بین عرضه و تقاضای این ماده حیاتی را افزایش می‌دهد. این شکاف تا حدودی با افزایش بهره‌وری قابل اصلاح است.

وی اضافه کرد: از نظر اقتصاددان‌ها وقتی وضعیتی از یک شرایط عادی خارج شده و وارد بحران می‌شویم، انگیزه‌هایی شروع به فعالیت می‌کند که در گذشته وجود نداشت. فعال شدن این انگیزه‌ها شرایطی جدیدی را ایجاد می‌کند که نتایج آن قابل حدس زدن نیست.

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا افزود: این انگیزه‌های فعال شده، به ما در حل بحران کمک می‌کند البته باور عمومی بر این است که در بخش کشاورزی و آبیاری این انگیزه‌ها به اندازه کافی وجود نداشته و در ایران به دلایل اقتصادی، مکانیزم‌های مناسب برای اصلاح انگیزه‌ها وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه سرانه آب شیرین در دسترس به ازای جمعیت جهان از 12.5 هزار مترمکعب به شش‌هزار و 500 مترمکعب رسیده، بیان کرد: علاوه بر اینکه با کاهش آب شیرین در جهان روبه‌رو هستیم، شاهد توزیع نابرابر منابع آب در جهان نیز هستیم. یعنی میزان آب در دسترس کم شده و توزیع آب در کشورهایی که سرانه آنها کاهش یافته، بدتر و در پرآب‌ها افزایش یافته است.

قدوسی با اشاره به تفاوت‌های کمیابی آب و نفت گفت: برای اینکه آب منجر به تولید شود باید آب، زمین و نیروی کار در کنار هم قرار گیرند. بنابراین اگرچه به ظاهر سرانه آب مردم جهان 6 هزار و 500 متر مکعب است اما با تمام این آب نمی‌توان غذا تولید کنیم؛ زیرا مقدار قابل توجهی از این آب در مناطقی قرار دارد که تبدیل به آب مجازی نمی‌شود.

وی ادامه داد: اگر این نابرابری به جاهایی برود که ظرفیت تولید آب به غذا و آب مجازی را ندارید ضریب تبدیل آب بدتر شده و اثر بخشی آن کاهش می‌یابد.

به گفته قدوسی وضعیت مصرف آب کشاورزی به جز اروپا در سایر قاره‌های جهان مشابه ایران بوده و توزیع مصرف در سه بخش شرب، صنعت و کشاورزی وضعیتی مشابه ایران دارد. یعنی بیشترین حجم آب مصرفی صرف بخش کشاورزی می‌شود.

ریسک‌های بلندمدت آب

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا با اشاره به اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد در کوتاه‌مدت بحران آب مسئله‌ای جدی نیست به بررسی گزارش مجمع جهانی اقتصاد درباره ریسک‌های آب در بلند مدت پرداخت.

وی افزود: در بلند مدت تلفیقی از اثر کمبود آب، غذا و تغییر اقلیم ریسک‌هایی را برای بشر بوجود می‌آورد. شش عامل بحران شامل آب، تغییر اقلیم، تغییر در بارش و آب و هوا، بحران غذا و نابرابری و شورش‌های اجتماعی که به آب و غذا بستگی دارد، مشکلات آینده بشر هستند که با مسئله آب در ارتباط است.

قدوسی رشد جمعیت و کاهش بارش‌ها در سطح جهان را عواملی معرفی کرد که زمینه کاهش سرانه آب در جهان را فراهم کرده است.

وی افزود: رشد اقتصادی نیز سرانه آب جهان را کاهش می‌دهد و بزرگ‌ترین نگرانی در سطح جهان در این قسمت وجود دارد؛ زیرا اثر رشد اقتصادی در کشورهایی نظیر چین و هند که جمعیت 1.5 تا دو میلیارد نفر از جهان را در خود جای می‌دهند، سبب می‌شود رژیم غذای این کشورها از گیاه خواری به سمت گوشت خواری تغییر کند.

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا گفت: هرچه رژیم غذایی جوامع از حالت ساده گیاه‌خواری به سمت مصرف قهوه، کاکائو و گوشت حرکت کند، میزان آب مورد نیاز برای تامین غذای جهان هم بیشتر شده و ما را با بحران بزرگتری از نظر کمبود منابع آب روبرو می‌کند.

وی بیان کرد: بنابراین در واکنش به این نگرانی‌ها بسیاری از کشورها به این سمت رفتند که رژیم غذایی مردم خود را به سمت منابعی ببرند که رد پای آب کمتری دارد.

قدوسی درباره اثر تغییر اقلیم بر منابع آب گفت: تغییر اقلیم علاوه بر اینکه توزیع بارش‌ها را در کشورها تغییر داده و بدتر کرده است میزان تبخیر و تعرق را نیز در کشوری نظیر ایران بیشتر می‌کند. در نتیجه تغییر اقلیم بحران آب را تشدید می‌کند.

وی ادامه داد: البته اثر تغییر اقلیم بر کشورهای مختلف متفاوت است. کشورهای شمالی کره زمین در مسئله تغییر اقلیم برنده هستند زیرا با گرم شدن هوا، زمین برای کشاورزی آنها آزاد می‌شود اما کشورهایی شبیه ایران که در نوار میانی قرار می‌گیرند، بازنده‌های تغییر اقلیم هستند زیرا بارندگی آنها کاهش یافته، تبخیر افزایش می‌یابد و تامین غذا برای آنها دشوار می‌شود.

صنعت رقیب کشاورزی

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا رشد اقتصادی کشورها را عاملی برای افزایش دستمزد کارگران و توقف فعالیت‌های کشاورزی در این نقاط معرفی کرد.

به گفته وی افزایش بهره‌وری سایر بخش‌های اقتصادی سبب می‌شود کشاورزی عملا کوچک شود. ترکیب این عامل با نگرانی‌های محیط زیستی شرایط جدیدی را برای کشورها ایجاد می‌کند. در حال حاضر کشورهایی نظیر ژاپن و سوئیس که به لحاظ سنتی می‌توانستند تولیدکننده محصولات غذایی باشند، به واردکننده غذا تبدیل شده‌اند.

قدوسی گفت: کشورهایی که با تغییرات اقلیمی، سطح زمین زیر کشت آنها افزوده می‌شود از نظر آب مجازی به دو گروه تقسیم می‌شوند. بخشی از این کشورها با افزایش سطح زمین زیر کشت به صادرکننده آب مجازی تبدیل می‌شوند ما گروهی دیگر با وجود آنکه سطح زیر کشت آنها افزایش یافته، واردکننده آب مجازی خواهند بود.

وی با اشاره به اینکه برای حل بحران آب مجموعه‌ای از راه حل‌ها وجود دارد، به تشریح این راهکارها از نگاه اقتصادی پرداخت.

به گفته استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، هدر رفت آب، تغییر شکل انرژی و کاهش مصرف آن، بهبود بهره‌وری آب در بخش کشاورزی و افزایش عرضه آب راهکارهایی هستند که در حل بحران آب می‌توان به آن کمک کرد.

وی افزود: بر اساس تخمین‌ها، در ایران حدود 10 میلیارد متر مکعب هدر رفت آب بر اثر ضایعات محصولات کشاورزی داریم. با تغییر رژیم غذایی و کاهش ضایعات می‌توانیم رد پای آب خود را کاهش دهیم.

قدوسی ادامه داد: بخش زیادی از آب کشورها صرف تولید انرژی می‌شود. برخی کشورها نیز سوخت زیستی دارند. با جایگزینی سوخت‌های ناشی از انرژی فسیلی با انرژی‌های پاک یا سوخت زیستی با سوخت فسیلی مصرف آب کاهش می‌یابد. با این شیوه‌ها حدود 10 تا 20 درصد از کمبود منابع را جبران می‌کنیم.

وی عنوان کرد: افزایش عرضه آب شیرین هم می‌تواند در حل مسئله بحران آب راهگشا باشد. برای این منظور از تکنولوژی می‌توان استفاده کرد.

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا افزود: در گذشته هزینه تولید آب از منابع نامتعارف بسیار زیاد بود اما در حال حاضر هزینه شیرین کردن آب دریا و تصفیه پساب به دنبال ارزان شدن انرژی کاهش یافته است. به این ترتیب هزینه نهایی تولید آب از روش‌های متعارف و نامتعارف به دنبال کمیابی آب متعارف، برابر شده است. در نتیجه استفاده از منابع غیر معمول برای عرضه آب بیشتر، اقتصادی شده است.

وی تاکید کرد: با وجود تمام مسائل ذکر شده بار اصلی حل بحران آب به دوش افزایش کارایی و بهره‌وری آب است.

قدوسی البته به این نکته هم تاکید کرد که رشد جمعیت به سرعت اثر اصلاح بهره‌وری آب در بخش کشاورزی را کاهش می‌دهد و به زودی صرفا با بهبود بهره‌وری آب نخواهیم توانست نیاز غذایی مردم جهان را تامین کنیم.

وی افزود: با افزایش بهره‌وری آب و استفاده از تکنولوژی در بخش کشاورزی، میزان اشتغال ممکن است کاهش یابد بنابراین باید برای شغل جایگزین برنامه مناسب داشته باشیم.

استادیار انستیتو فناوری استیونس آمریکا با بررسی وضعیت ایران از نظر تولید ناخالص داخلی به ازای مصرف هر متر مکعب آب، گفت: ایران از بسیاری از کشورهای جهان وضعیت نامطلوب‌تری ندارد. عموما کشورهایی که تولیدات کشاورزی آنها سنتی است وضعیتی مشابه ایران دارند و ممکن است کشورهای حاشیه خلیج فارس که صنعتی‌تر از ایران هستند، میزان تولید ناخالص داخلی آنها نسبت به مصرف هر واحد آب بیشتر از ایران باشد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: کشاورزی متکی به آب سبز(آب حاصل از بارش ها که در خاک ذخیره شده و در فرایند این تولید مورد استفاده قرار می گیرد و یا در فرایند این تولید تبخیر می شود) برای تولید محصولات کشاورزی خود استفاده می‌کنند نگرانی پایداری محیط زیست ندارند اما استفاده از آب آبی، نگرانی در این بخش را تشدید می‌کند.

قدوسی اضافه کرد: در حال حاضر ایران واردکننده آب سبز و صادرکننده خالص آب آبی است. بنابراین باید ببینیم چه صادر می‌کنیم و چه وارد می‌کنیم. حدود پنج درصد از منابع آب آبی کشور از طریق آب مجازی به خارج صادر می‌شود. /

L-951015-01