گفتوگو با مدیران تراز اول گردشگری کشور پیرامون گردشگری روستایی
ایران جادوی مشرقزمین/ قصه شروعی از یک استان و نمایشی برای جهان/ گردشگری روستایی، آخرین ایستگاه توسعه
ایران را به نام کشوری رنگارنگ از اقوام میشناسند. اقوام ایران، مردمان نجیبی هستند که با وجود چالشهای گسترده منطقهای، نه فقط به مرزبانی کشور مشغولند، بلکه تلاش میکنند تا سهم خود را از فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پابه پای عموم شهروندان پیش ببرند. به عبارت دیگر این روزها، معنای قومیت در باورهای فکری این اقشار نیز به شکلی است که براساس تصویر به وجود آمده، تمایز آنان از ایران را دشوار میسازد: ترک ایرانی یا ایرانی ترک، ایرانی سیستانی یا سیستانی ایرانی، ایرانی ترکمن یا ترکمن ایرانی. به هر روی، مفهوم ایرانی بودن مفهومی جداییناپذیر از باور طیف گستردهای از مردمان اقوام گوناگون این سرزمین است.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - ستاره حجتی:
ایران را به نام کشوری رنگارنگ از اقوام میشناسند. اقوام ایران، مردمان نجیبی هستند که با وجود چالشهای گسترده منطقهای، نه فقط به مرزبانی کشور مشغولند، بلکه تلاش میکنند تا سهم خود را از فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پابه پای عموم شهروندان پیش ببرند. به عبارت دیگر این روزها، معنای قومیت در باورهای فکری این اقشار نیز به شکلی است که براساس تصویر به وجود آمده، تمایز آنان از ایران را دشوار میسازد: ترک ایرانی یا ایرانی ترک، ایرانی سیستانی یا سیستانی ایرانی، ایرانی ترکمن یا ترکمن ایرانی. به هر روی، مفهوم ایرانی بودن مفهومی جداییناپذیر از باور طیف گستردهای از مردمان اقوام گوناگون این سرزمین است.
بخشی از فعالیتهای اقتصادی امروز اقوام ایران نیز به تبع نگاه جدید اقتصادی در کشور، به توسعه گردشگری اختصاص دارد. به ویژه به دلیل سکونت در روستاها و توجه به نقش تعیین کننده آیین و سنن و مناسک فرهنگی و هویتی در توسعه گردشگری روستایی در کشور و همین طور ویژگیهای شاخص اقوام ایران در جهان، این قشر در مورد توجه ویژه جهانیان قرار میگیرند. چنان که نه فقط در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای اروپایی کتابهای زیادی از آیین و سنن اقوام ایرانی به نگارش درآمده است. کتاب "ایران، جادوی مشرق زمین"، کتاب مصوری از آیین ازدواج در ترکمن صحرا که از سوی 18 عکاس آلمانی عکس برداری و منتشر شده است یکی از این نمونه کتابها است.
جشنوارهای که از یک استان شروع شد
یکی از مهمترین مراسمی که هر سال در کشور در حوزه اقوام و با نگاه ویژه به روستاهای ایران برگزار میشود، جشنواره اقوام ایران به میزبانی استان گلستان است. این جشنواره از سال 1384 برای نخستین بار و در اشل استانی در گلستان که به نگارستان ایران و ایران کوچک در میان استانهای کشور، شهرت دارد، برگزار شد. بعد از گذشت ده سال این جشنواره با ثبت در تقویم بینالمللی سازمان گردشگری جهانی، بهعنوان یک رویداد جهانی در استانی که تنوع قومی اش ایران را نمایندگی میکند و بهعنوان مهمترین رویداد فرهنگی اقوام در منطقه شناخته شد و 27 استان، سفرای کشورهای هندوستان، افغانستان و کاردار تاجیکستان، هنرمندان صنایع دستی از کشورهای همسایه و گردشگرانی از سراسر کشور، در آن حضور پیدا کردند. حضوری که به گفته مدیر کل میراث فرهنگی گلستان توانست فروش صنایع دستی در این نمایشگاه را نسبت به سال گذشته، با رشد 120 درصدی همراه کند. یکی از اصلیترین کارکردهایی که برای جشنواره بینالمللی اقوام، در نظر گرفته میشود، معرفی توان گردشگری روستایی و گردشگری وابسته به اقوام در کشور است. اما آیا برگزاری یک فستیوال، بهتنهایی میتواند این موضوع را تحقق ببخشد؟ یا برای موضوعی که امروز بهعنوان یکی از بازوهای اقتصادی کشور لحاظ میشود، اسناد بالادستی و نهادهای مسئول هم باید موازی با آن پیش بروند. آیا گردشگری با تکیه بر توان اقوام در کشور و برنامهها و سیاستگزاریهای کلان جایی دارد؟ آیا مسیری که امروز پیش روی اقوام در حوزه گردشگری باز شده مسیری بی چالش و هموار است؟
جشنواره فرهنگ اقوام، زمینهساز ورود گردشگران
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان در گفت و گویی با ایانا، این رویداد را مقدمهای برای رخدادهای بزرگ تر در سالهای آتی عنوان می کند. رحمان فرمانی میگوید: "گردشگری رویداد" یکی از شاخههای گردشگری است که مخاطبان زیادی هم دارد. ثبت این جشنواره بهعنوان یک رویداد بینالمللی در سازمانهای جهانی و بینالمللی موجب میشود که در جستجوهای مختلف گردشگران علاقمند به فستیوالها دیده شود. فرهنگ اقوام ایرانی یکی از تواناییهای بالای کشور در جذب گردشگر است. تثبیت تاریخ برگزاری و ثبت آن این کمک را خواهد کردکه ما در جستجوها دیده شویم. فارغ از تعداد گردشگرانی که برای این رویداد به ایران سفر میکنند و نتایج مثبت گستردهای که برای گلستان بهعنوان دبیر خانه دائمی و محل دائمی برگزاری آن خواهند داشت، معرفی فرهنگ، آداب و رسوم و در حالت کلی، هویت اقوام و روستاها به واسطه برگزاری این جشنواره زمینههای ورود دوباره گردشگران به روستاهای ما را فراهم میکند.
فرمانی در مورد ارزیابی اقتصادی این فستویال میگوید: "احصا ارزش افزوده تولید شده در روند گردشگری نیازمند فرایندی از محاسبات اقماری است که در حال حاضر امکان آن نه برای استان گلستان بلکه برای کشور وجود ندارد. به این دلیل که پارامترهای بسیار گستردهای در این موضوع دخیل هستند. اما به طور کلی رونق حاصل ازفروش، تعداد بازدیدکنندگان و موارد مشخص تری مانند آن میتواند شواهد رونق یا خلاف آن را اثبات کند."
رونق کسب و کار در روستاها، گواه توسعه گردشگری
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور هم در این خصوص به ایانا میگوید: "برای ارزیابی خروجی اقتصادی مبحث گردشگری دو راه وجود دارد؛ راه نخست استفاده از نظام آماری علمیای به نام نظام آماری اقماری است که براساس کدهای موجود بتوانیم هزینه کرد را در محیطهای شهری، روستایی و در مجموع فعالیتهای استانی و منطقهای و ملی، احصا کنیم و بگوییم که این عدد خروجی ماست. در بسیاری از کشورها هم این اتفاق نمی افتد به این دلیل که هزینههای سنگین دارد. سالیانه باید هزینههای هنگفتی صرف شود تا خروجی آمار در بیاید. بنابراین بسیاری ازکشورهای پیشرفته در این زمینه ترجیح میدهند که این هزینه را خرج کارهای توسعه کنند. اما نوع دوم این است که از کسب و کارها و رونق ایجاد شده میتوانیم وضعیت گردشگری روستایی را برآورد کنیم."
مرتضی رحمانی موحد افزود: "بر اساس آمارها، سال 1392، بیست واحد اقامتی بوم گردی در کشور موجود بود در حالی که امروز این عدد به بیش از 400 عدد رسیده است. این به این معناست که روستاهای ما بهعنوان هدف گردشگری انتخاب شده اند. این مسئله را می توانید در نرخ مهاجرت معکوس روستاییان، در تعداد مراکز پذیرایی احداث شده در روستاها و مانند آن هم جستجو کنید. فراموش نکنید که در حوزه توسعه گردشگری روستایی، دستگاههای بسیاری باید فعال شوند. اگر این گردشگری روستای دستخوش ناامیدی شود، این آخرین ایستگاه توسعه روستاها نیز تخریب می شود. باید کمک کنیم که این حوزه با کیفیت رشد کند."
اقوام زنجیرههای توسعه کشور
میر هادی قره سید رومیانی، معاون امور حقوقی و مجلس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور درباره این جشنواره میگوید: "نگاه ویژه سازمان در استفاده از دانش بومی، در استان گلستان و سایر نقاطی است که بهعنوان مناطق ویژه گردشگری مطرح شده است. اگر زیر ساختهای لازم را فراهم کنیم میتوانیم شاهد شکوفایی باشیم. تاکید میکنم که با استفاده از دانش بومی و اضافه کردن فن آوریهای جدید، اعتلای صنعت گردشگری را خواهیم داشت که بدون شک جشنواره اقوام یکی از قویترین ابزارهای آن است. البته این رشد ان شاالله فقط در حوزه گردشگری نخواهد بود، بلکه در سایر حوزههای تخصصی سازمان مانند میراث فرهنگی و صنایع دستی هم آن را میبینیم."
رومیانی ادامه میدهد: "نه فقط در سازمان میراث بلکه در همه زمینههای اقتصادی و اجتماعی کشور، اقوام زنجیرههای اساسی پیشرفت کشور به سمت هدفهای اساسی هستند. در استان گلستان با اتحاد ایده آلی ایجاد شده است و طبق فرموده مقام معظم رهبری، این استان بهعنوان الگو و نمونه برای تعامل و دوستی و محبت اقوام است و امیدواریم که سایر استانها هم از این الگو استفاده کنند."
رومیانی در خصوص جایگاه گردشگری روستایی و متکی به اقوام در سند برنامه ششم توصیح داد: "در سند توسعه برنامه ششم، بیشترین توجه به گردشگری را نسبت به اسناد گذشته داشتیم که قسمت اعظمی از مصوبات کمیسیون تلفیق را این سند در حوزه گردشگری، حوزه صنایع دستی و میراث فرهنگی، به خودش اختصاص داده است. به طور خاص میتوانیم بگوییم که در کارگروه زیر بنایی مجلس توجه ویژهای به حوزه گردشگری شده است و یک ماده الحاقی هم در سند توسعه ششم دیده شده است. همان طور که پیشتر گفتم اقوام و گردشگری قومی و روستایی هم بهعنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه گردشگری ما لحاظ شده اند که امیدواریم با تحقق اهداف برنامه ششم بتوانیم به موفقیتهای چشمگیری در این زمینه دست پیدا کنیم."
50 هزار روستا، 418 اقامتگاه
محسن رنجبر، مدیر کل دفتر مطالعات و آموزش گردشگری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور درباره گردشگری متکی به اقوام میگوید: "وقتی قرار است برای منطقهای برنامههای گردشگری تدوین و اجرا شود، اصلیترین نیاز و گام نخست آن، معرفی منابع و جاذبههای آن منطقه است. ما تنوع بی بدیلی از اقوام داریم که توان بسیار خوبی برای گردشگری کشور ایجاد کرده است. اما این توان نیاز به معرفی و شناسانده شدن دارد."
او افزود: "بخشی از این توان هم در روستاها وجود دارد. در کشور 50 هزار روستا در قالب 8 هزار حوزه روستایی داریم. به طور قطع روستاها با توجه به این که محیط زندگی سنتی را حفظ کرده اند، قابلیتهای خوبی برای گردشگری داشته و دارند. من این نکته را عرض کنم که در طول یک سال گذشته تعداد اقامت گاههای بوم گردی که عمدتا در روستا ایجاد و منجر به اشتغال شدند به حدود 418 عدد رسیده است. این نشان دهنده این است که روستاها امروز بهعنوان مقاصد گردشگری ویژه در سیاستهای کلان گردشگری کشور تعریف شده اند. در همین استان گلستان که هر سال میزبان برگزاری جشنواره اقوام است، به دلیل شرایط اقلیمی، نوع و الگوی خانههای روستایی قابلیت بسیار خوبی برای گردشگری روستایی طبیعت محور و جامعه بنیان وجود دارد."
رنجبر در خصوص مدت زمان مورد انتظار برای تثبیت جایگاه اقتصادی این حوزه از گردشگری در گردونه اقتصاد کشور میگوید: " با توجه به این که امروزه گردشگری به ویژه گردشگری روستایی صنعتی سبز به حساب میآید به هر میزان که در این زمینه سرمایه گذاری کنیم میزان برگشت سرمایه به شکل چند برابری و بسیار سهل الوصول را شاهد خواهیم بود. از طرفی صنعت گردشگری صنعتی است که با هزینه بسیار کم میتوان در آن ایجاد اشتغال کرد. یعنی با حدود 30 میلیون تومان میتوان برای یک نفر ایجاد اشتغال کرد. با توجه به تعداد و حوزههای روستایی که عرض کردم و همین طور تنوعی که در کشور ما وجود دارد، میتوانیم بسیار به رشد تولید ارزش افزوده در این زمینه امیدوار باشیم."
توسعه زیرساختی در گرو مدیریت میانسازمانی
او اصلیترین چالش توسعه گردشگری روستایی و اقوام را در حوزه ایجاد شرایط زیر ساختی میداند؛ رنجبر توضیح میدهد: "اگر اقامت گاههای روستایی ما تقویت شود، میزان ماندگاری گردشگران در روستاهای ما هم افزایش پیدا میکند. اما این را در نظر بگیرید وقتی صحبت از زیر ساختها در حوزه گردشگری میشود، بسیاری از عوامل توسعهای در زیر مجموعه گردشگری نیست. راه را باید وزارت راه و شهرسازی بسازد، آب را باید وزارت نیرو ساماندهی کند. بسیاری از زیر ساختها را سازمانهای دیگر دخیل هستند. همه این مسایل باید در کنار هم مدیریت شود تا بتواند منطقهای را در به مقصد گردشگری تبدیل کند."
رنجبر همچنین، سهم دولت وجوامع محلی را برابر ارزیابی میکند و معتقد است که برای توسعه گردشگری باید تهدیدها و فرصتها در کنار هم سنجیده شوند. مدیر کل آموزش سازمان در ادامه میگوید: "این موضوع نیازمند آن است که جامعه محلی، آموزشهای لازم را ببینند. از طرف دیگر سیاستگزاریهایی که در سطح کلان صورت میگیرد بسیار مهم است. بدون آموزش و برنامه از سوی دولت و همین طور حمایت به ویژه در حوزه زیر ساختی نمی شود از جامعه محلی انتظار داشت."
او می افزاید: "هیچ صنعت و هیچ فعالیتی وجود ندارد که به محیط اطراف آسیب وارد نکند. اما گردشگری یکی از صنایعی است که کمترین مخاطرات را به همراه دارد. به طور طبیعی گردشگری در کنار اثرات مثبت، اثرات منفی هم دارد اما باید نهایت تلاش صورت بگیرد تا در کنار اثرات مثبت، آسیبها تا حد ممکن تقلیل پیدا کند. اما باید با آموزش جوامع محلی و گردشگران و فرهنگ سازی این اثرات را کاهش داد."
اقوام، برگ برنده گردشگری ایران
رئیس پیشین هیات مدیره جامعه راهنمایان ایران گردی و جهانگردی در گفت و گو با ایانا، اقوام را برگ بنده گردشگری ایران معرفی میکند.
عباس پیرمرادیان میگوید: "این توان ویژه کشورهای شرقی است که به طور خاص ایران از آن برخورداری بالایی دارد. اما توسعه بوم گردی، گردشگری روستایی یا حتی استفاده از توان اقوام، نیازمند حمایت دولت است. این حمایت به این معنا نیست که قرار باشد دولت الزاما به آنها پولی پرداخت کند. بلکه باید امکانی راایجاد کند، تا بتوانند در حوزههای ایجاد تا ارایه خدمات مشاورههایی در سطوح عالی دریافت کنند."
او که فقط راهنمایی تورهای گردشگران خارجی به ایران را عهده دار میشود ادامه میدهد: "اقتصاد امروز جهان به شکلی است که کمتر گردشگران تمایل به سفر با هزینههای بالا را دارند. بوم گردی ها، یکی از اماکنهای گردشگری با قیمتهای معقول و مناسب در سطح جهان هستند. به ویژه این که اقوام ایران دارای ویژگیهای خاصی در مناسک و آیین هستند که جذابیت بسیار بالایی در گردشگران ایجاد میکنند. اما با این وجود این توان کافی نیست. بلکه معرفی آن شرط نخستین و ایجاد زیر ساختها و ساختارهای گردشگری، شرط لازم است. بهعنوان مثال جوامع محلی ما با راه اندازی وب سایتهای معرفی میتوانند بردی جهانی با کمترین هزینه با دامنه نفوذ جهانی داشته باشند."
پیرمرادیان میگوید: "برای گردشگری روستایی برنامه ریزی ها، باید گردشگران ورودی به کشور باشد. ایران گردهای داخلی، چندان نمی توانند از نظر اقتصادی مورد توجه قرار بگیرند. فضای روستایی و قومی، تا حدود زیادی برای عموم ایرانیان آشناست. بسیاری از ما به روستایی یا قومیتی تعلق داریم. ولی حتی برای گردشگران خارجی نیز یکی از مسائل چالش برانگیز، زمان و دسترسی است. وقتی امکان تردد در مسیرهای روستایی بسیار وقت گیر و زمان بر و سخت است، گردشگری که برای یک هفته به ایران آمده، میخواهد از وقتش بهترین استفاده را داشته باشد. بنابراین عموما در برنامه تورها، روستاها محور حاشیهای دارند که اگر زمان وجود داشته باشد و یا در مسیر تردد باشند به آنها هم سری زده میشود."
او در ادامه گفت: "اما معرفی روستایی باید به شکلی باشد که گردشگر پیش از ورود آنها را بهعنوان هدف انتخاب کند نه برنامهای حاشیه ای. رویدادهایی مانند جشنواره بینالمللی اقوام هم باید در سطح بینالمللی معرفی شود. یعنی هم در وب سایتهای برتر گردشگری روز جهان دیده و هم برنامههای ویژه خبری برایشان طراحی شود تا مانند یک کلکسیون توان گردشگری روستایی و قومی کشور را به جامعه جهانی معرفی کند."/
دیدگاه تان را بنویسید