واکاوی تجربیات جهانی پیشگیری ازآتش‌سوزی

دنیای اقتصاد: آتش‌سوزی در همه کشورهای جهان رخ می‌دهد. آنچه اهمیت دارد میزان آمادگی در برابر حوادث و توانایی در کاهش شدت حوادث و پیشگیری از بروز فاجعه ملی است. اصلاح شرایط ساختمان‌های قدیمی و ایمن‌سازی ساختمان‌های نوساز در همه کشورها متداول است، اما میزان رعایت این اصول بیش از آنکه به میل و اراده مالکان گذارده شود جزو لاینفک قوانین کشورهاست. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل، همه کشورهای پیشرفته جهان از اهرم‌هایی برای اجرای اصول ایمنی پیشگیری از آتش سوزی و فجایع ناشی از آن استفاده می‌کنند. گذشته از ابزارهای سلبی متداول در جهان برای ساختمان‌های نوساز همچون محرومیت از مجوز بهره‌برداری و پلمب ساختمان تا زمان رفع نقص، تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد که قانون‌گذار ساز و کار قانونی لازم برای ساختمان‌های قدیمی را نیز پیش‌بینی می‌کند تا در صورتی که مالک یک ساختمان قدیمی از اجرای جدید‌ترین تمهیدات اطفای حریق و ایمنی در برابر آتش سر باز زند، بتوان وی را مجبور به تمکین از آن کرد. البته به‌نظر می‌رسد که این ساز و کار قانونی به حدی جدی است که در عمل مالکان، خود به این نتیجه می‌رسند که اجرای موارد اصلاحی در ساختمان برای افزایش ایمنی در برابر آتش به مراتب هزینه‌ای کمتر از هزینه‌های تخطی از اصول ایمنی را برایشان در پی خواهد داشت. به‌عنوان مثال در کوئینزلند، دومین استان بزرگ و سومین استان پرجمعیت کشور استرالیا، سازمان خدمات آتش‌نشانی و نجات که نهادی است دولتی، دو سری استاندارد برای ایمنی ساختمان‌ها تدوین کرده است. یکسری از این استانداردها به ساختمان‌های کم جمعیت (کمتر از 8 طبقه) مربوط می‌شود و سری دیگر استانداردها به ساختمان‌های پرجمعیت (به معنای ساختمان‌های دارای بیش از 8 طبقه یا ساختمان‌های تجاری که در هر واحد تجاری آنها بیش از 30 نفر مشغول به کار هستند) اختصاص دارد. سازمان خدمات آتش‌نشانی و نجات کوئینزلند افرادی را به‌عنوان مشاور ایمنی حریق معرفی می‌کند که با همه جنبه‌های ایمنی ساختمان در برابر حریق آشنایی دارند. وظیفه اولیه آنها ارائه توصیه‌های اجرای اصول ایمنی به ساکنان است. آنها رعایت 6 مورد استاندارد را برای ساختمان‌های کم‌جمعیت مورد بررسی قرار می‌دهند که شامل این موارد است: 1- نصب اقلام لازم همچون کپسول اطفای حریق، شیر و شیلنگ مخصوص آتش‌نشانی، سیستم‌های خودکار اطفای حریق، هشداردهنده‌های دود، علائم خروج و سایر علائم لازم. 2- مسدود نبودن مسیرهای تخلیه و خروج از ساختمان. 3- طرح کامل پیش‌بینی حادثه آتش‌سوزی و راه‌های تخلیه ساختمان (شامل نمایش ترسیمی) و بازبینی سالانه آن. 4- قرار سالانه با یک مسوول هماهنگی تخلیه از هر ساختمان و ارائه آموزش‌های لازم به وی. 5- اجرای تمرین تخلیه ساختمان دست کم یک بار در سال. 6- تکمیل و بررسی سالانه اظهارنامه‌های ایمنی سکنه ساختمان.

استانداردهای مورد نیاز برای ساختمان‌های پرجمعیت

ساختمان‌های پرجمعیت که پیش از این به معیار شناسایی آنها اشاره شد، باید علاوه بر 6 مورد استاندارد مذکور که برای ساختمان‌های کم جمعیت تعیین شده‌اند، شرایط دیگری را هم رعایت کنند که مشاوران ایمنی حریق با بازدید از ساختمان آنها را تعیین و بر اجرایی شدن آن شرایط نظارت می‌کنند. پرونده ایمنی این ساختمان‌ها باید دارای این تاییدیه‌ها باشد: تعمیر و نگهداری به‌موقع ابزار و امکانات ایمنی نصب شده در برابر حریق در ساختمان، کپی طرح کامل پیش‌بینی حادثه آتش‌سوزی و راه‌های تخلیه ساختمان و سوابق بازبینی سالانه آنها، سوابق آموزش مسوول هماهنگی تخلیه ساختمان، سوابق آموزش‌های تخلیه ساختمان و تمرین‌های نمادین آن، سوابق اظهارنامه‌های سالانه ساکنان ساختمان. این مدارک باید در یک کمد فلزی قفل شده نسوز در جایی از ساختمان نگهداری شوند که در صورت بروز حریق به آنها آسیبی وارد نشود. در مورد ساختمان‌هایی که تاسیس پس از سال 1997 هستند، نصب تابلوی گواهی آتش‌نشانی در سالن اجتماعات ساختمان ضروری است. ساختمان‌های مسکونی از برخی از این شرایط معاف خواهند بود اگر و فقط اگر سازمان آتش‌نشانی نوع ساختمان را مجاز برای این معافیت تشخیص دهد که در این صورت در گواهی آتش‌نشانی که در سالن اجتماعات ساختمان نصب می‌شود آورده خواهد شد که این ساختمان در چه دسته‌ای از گروه‌های مورد تشخیص آتش‌نشانی قرار گرفته است.

جریمه رعایت نکردن اصول ایمنی

در سال 2009 سازمان آتش‌نشانی و عملیات نجات کوئینزلند جریمه‌هایی را برای رعایت نکردن این ضوابط مقرر کرد. بر این اساس، با هر یک از موارد تخلف به شدت برخورد خواهد شد و تا سقف 200 هزار دلار برای هریک از موارد از مالک ساختمان جریمه اخذ خواهد شد. علاوه بر این در صورتی که این تخلفات منجر به فوت افراد شود، برای هریک از موارد تخلف حکم 3 سال زندان برای مالک ساختمان در نظر گرفته خواهد شد.

در بسیاری از کلان‌ شهرهای دنیا هم استانداردهای اجباری‌ برای امنیت در مقابل حوادث آتش‌سوزی تعریف شده است. استانداردها و کدهای این قوانین در شهرهایی همچون نیویورک، دبی و شانگهای در کتاب‌هایی مشتمل بر بیش از 600 صفحه جمع‌آوری شده است. هدف از تعریف این استانداردها، اطمینان یافتن از امنیت ساکنان واحدهای مسکونی، تجاری، صنعتی و اداری در مقابل حوادث غیرمترقبه‌ای همچون آتش‌سوزی است. قوانین و مقرراتی که علاوه بر اجباری بودن اجرای آنها، باید به‌طور سالانه نیز به‌روزرسانی شوند. در بسیاری از شهرها، نهادهای مسوول، یادآوری‌هایی را به‌طور منظم برای صاحبان ساختمان‌ها می‌فرستند و قوانین و مقررات اجباری را ضمیمه آن می‌کنند. بر این اساس اگر مالکان از تجهیز ساختمان‌های خود بر اساس قوانین و مقررات کوتاهی کنند، جریمه‌های سنگینی برای آنها در نظر گرفته می‌شود.

ایمن‌سازی ساختمان‌های قدیمی جهان

ساختمان‌های قدیمی اغلب به سیستم‌های اطفای حریق مجهز نیستند و در برابر آتش‌سوزی ایمن نشده‌اند بنابراین هنگام آتش‌سوزی این ساختمان‌ها، خسارات جانی و مالی فراوانی برجای می‌ماند. اکثر کشورها به منظور کاستن از خسارات ناشی از آتش‌سوزی ساختمان‌های قدیمی، مالکان این ساختمان‌ها را ملزم به ایمن‌سازی در برابر آتش کرده‌اند. برای مثال، در هنگ‌کنگ در سال 1996 پس از آتش‌سوزی مهیبی که در ساختمان گارلی روی داد و 40 کشته و 81 مجروح برجای گذاشت، ایمن‌سازی ساختمان‌های قدیمی در دستور کار قرار گرفت. براین اساس مالکان این ساختمان‌ها ملزم شدند سیستم‌های ایمنی آتش‌سوزی را ارتقا دهند و تجهیزات مدرن اطفای حریق را در این ساختمان‌ها به‌کار برند. این تجهیزات عبارتند از: سیستم آب‌پاش اتوماتیک، استفاده از ابزار قطع و وصل اتوماتیک در سیستم‌های تهویه مکانیکی، روشنایی اضطراری، شیر آتش‌نشانی و سیستم آب‌رسانی، سیستم دستی هشدار آتش و کپسول آتش‌نشانی. در موردی دیگر، در سال 2005 ساختمانی در اسپانیا دچار حریق شد. این ساختمان 32 طبقه در سال 1970 ساخته شده بود و از استانداردهای لازم ایمنی در برابر آتش‌سوزی برخوردار نبود. چند ماه قبل از این آتش‌سوزی، برای ایمن‌سازی این ساختمان اقداماتی مانند ضد حریق کردن تیرها و ستون‌های فولادی و نصب آب‌پاش اتوماتیک تا طبقه 17 صورت گرفته بود. آتش‌سوزی این ساختمان از طبقه 21 آغاز شد و ساختمان 20 ساعت در آتش سوخت. بررسی‌های کارشناسی انجام شده پس از واقعه نشان داد از طبقه 17 به بالا که ایمن‌سازی انجام نشده بود، متحمل خسارت شدید شده و سقف‌ها فرو ریخته بود اما در طبقات پایینی که ایمن‌سازی شده بودند میزان خسارت به مراتب کمتر بود.

ایمن‌سازی در سازه‌های بلند

برج شانگهای دومین برج بلند جهان محسوب می‌شود. برای ایمن‌سازی این برج در برابر آتش، اقدامات قابل توجهی انجام شده است. به‌عنوان مثال اجزای این سازه در برابر آتش مقاوم هستند. این اجزا عبارتند از: تیرهای کامپوزیت فولاد و بتن، هسته بتنی و ستون‌های مقاوم‌شده بتنی. علاوه براین برای تخلیه سریع این برج درصورت آتش‌سوزی تمهیداتی درنظر گرفته شده است که عبارتند از: پله‌های خروج اضطراری، آسانسورهای مخصوص آتش‌نشان‌ها، آسانسورهای مخصوص تخلیه افراد، سیستم آب‌پاش اتوماتیک، سیستم تشخیص آتش، سیستم هشدار، ژنراتورهای برق اضطراری و در نظرگرفتن پناهگاه. در شرایطی که تخلیه افراد هنگام آتش‌سوزی ایمن یا امکان‌پذیر نباشد، ساکنان به پناهگاه منتقل می‌شوند و در زمان مناسب از ساختمان تخلیه می‌شوند. برای برج شانگهای که دومین سازه بلند جهان به‌شمار می‌رود، برآورد می‌شود در صورت آتش‌سوزی تخلیه ساکنان از طریق پله‌های اضطراری و آسانسورهای تخلیه، 2 ساعت طول می‌کشد. در مورد ساختمان‌ها و سازه‌های بلند، تخلیه حداکثر باید ظرف 2 ساعت انجام شود. درصورتی که ساختمان به سیستم‌های اطفای حریق مانند آب‌پاش مجهز باشد، تخلیه کامل ضروری نیست و فقط چند طبقه بالایی و چند طبقه پایینی محل شروع آتش‌سوزی تخلیه می‌شود. حوادث آتش‌سوزی در جهان بسیارند اما نگاهی به تجربیات دیگر کشورها می‌تواند از تکرار تجربیات تلخ و فاجعه‌آمیز پیشگیری کند. کشورهای بسیاری از تجربیات تلخ خود نیز در این زمینه درس گرفته‌اند و اقدامات اصلاحی را در دستور کار خود قرار دادند.

درس‌هایی از فروپاشی مرکز تجارت جهانی

(حادثه 11 سپتامبر)

مرکز تجارت جهانی نیویورک که حادثه 11 سپتامبر در آن رخ داد شامل 104 طبقه (به‌علاوه 5 طبقه زیر زمین) بود و تقریبا 541 متر ارتفاع داشت. 2997 نفر در حادثه تروریستی 11 سپتامبر کشته شدند که 2507 شهروند و 411 نیروی امدادی (343 آتش‌نشان، 60 مامور پلیس و 8 نیروی اورژانس) جزئی از آنها بودند. بعد از فروپاشی ناگهانی ساختمان مرکز تجارت جهانی، سازمان آتش‌نشانی نیویورک 200 واحد که شامل 400 آتش‌نشان بود را در محل مستقر کرد. همچنین در طول عملیات مسوولان شهری از مرکزی به نام «توزیع داده‌ها» بهره می‌بردند که تمام اطلاعات مربوط به وقوع حادثه را دریافت و از این اطلاعات تمام نیروهای امدادی استفاده می‌کردند. مشابه اقدامی که آتش‌نشانان وظیفه‌شناس در حادثه روز پنج‌شنبه ساختمان پلاسکو انجام دادند، در 11 سپتامبر هم برای تخلیه ساختمان و اطمینان یافتن از اینکه دیگر کسی در آن نیست انجام دادند. مشکلی که در آنجا وجود داشت این بود که سیستم رادیویی قطع شده بود و آتش‌نشانان هیچ ارتباطی با فرماندهان خود نداشتند.

بنابراین این آتش‌نشانان نتوانستند از موضوع فروپاشی ساختمان مطلع شوند. 24 ساعت پس از وقوع حادثه 11 نفر از زیر آوار زنده بیرون کشیده شدند (شامل 6 آتش‌نشان و 3 مامور پلیس). آخرین نفری که زنده از زیر آوار نجات داده شد 27 ساعت بعد از وقوع حادثه بود. همچنین در کل نیرو‌های امدادی توانستند تنها 20 نفر از کسانی را که زیر آوار گیر کرده بودند، نجات دهند. فرآیند آواربرداری در این حادثه چند روز به طول انجامید. نکته‌ مهمی که در رابطه با حادثه 11 سپتامبر وجود دارد این است که پس از وقوع این حادثه وزارت امنیت داخلی آمریکا تشکیل شد که یکی از وظایف اصلی آن مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه و هماهنگ‌سازی تمامی نیروهای امدادی تعریف شده است که در واقع وظایفی میان‌سازمانی را بر عهده دارد.