بررسی شاخص کیفیت غذا در ایران و مقایسه آن با کشورهای منتخب در سال 2014
آکسفام یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های بین‌اللملی کمک‌رسان در امر ریشه‌کنی فقر، گرسنگی و بی‌عدالتی است. این مؤسسه در سال 1942 در دانشگاه آکسفورد در قالب یک کمیته امدادرسانی برای مبارزه با قحطی، توسط فعالان اجتماعی و دانشگاهیان آکسفورد تأسیس شد.
فرزانه عبادی
آکسفام (1) یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های بین‌اللملی کمک‌رسان در امر ریشه‌کنی فقر، گرسنگی و بی‌عدالتی است. این مؤسسه در سال 1942 در دانشگاه آکسفورد در قالب یک کمیته امدادرسانی برای مبارزه با قحطی، توسط فعالان اجتماعی و دانشگاهیان آکسفورد تأسیس شد.
مؤسسه دانشگاهی آکسفام در گزارش شاخص جهانی غذا در سال 2014 تحت عنوان "غذای کافی برای خوردن: به بررسی کیفیت، بهداشت، کفایت و توانایی تهیه مواد غذایی در 125 کشور جهان پرداخت و کشورها را با توجه به شاخص‌های نامبرده، رتبه‌بندی کرده است. توسط این شاخص‌ها آکسفام، تصویری از چالش‌های متفاوتی را که مردم در موضوع غذا با آن روبه‌رو هستند به نمایش گذارده است. به‌منظور اصلاح و بهبود تولید و عرضه غذا در سراسر دنیا و پایان دادن به ننگ گرسنگی (یک نفر از هر هشت نفر جمعیت کره زمین) به‌رغم وجود غذای کافی برای تغذیه همه، شاخص جهانی غذا بررسی شده است.
تعیین شاخص‌های جهانی غذا
معیارهای اصلی در این بررسی از پاسخ به پرسش‌های زیر به‌دست می‌آیند:
- آیا مردم به اندازه کافی و مناسب غذا می‌خورند؟
- آیا مردم می‌توانند از عهده تأمین غذا برآیند؟
- آیا غذاها از کیفیت مناسبی برخوردارند؟
محققان آکسفام برای امتیازبندی کشورها از نظر شاخص جهانی غذا از چهار شاخص کلی استفاده و هرکدام از این شاخص‌ها را به دو زیرشاخه تقسیم کرده‌اند.
به هریک از زیرشاخه‌ها امتیازی بین صفر تا 100 اختصاص می‌یابد که نشانگر درصد افرادی است که به این شاخص‌ها تعلق دارند. سپس از میانگین دو زیرشاخه مربوطه، امتیاز هر شاخص تعیین می‌شود و از میانگین امتیازات چهار شاخص، امتیاز نهایی مشخص می‌شود.
1- شاخص غذای کافی برای خوردن، شامل زیرشاخه‌های سوءتغذیه و کودکان کم‌وزن (امتیاز زیرشاخه سوءتغذیه بیانگر درصد افرادی است که سوءتغذیه دارند. امتیاز زیرشاخه کودکان کم‌وزن بیانگر درصد کودکان کم‌وزن هر کشور است).
2- شاخص توانایی تهیه غذا، شامل زیرشاخه‌های سطح قیمت غذا در مقایسه با دیگر کالاها و خدمات و نوسانات تورم قیمت مواد غذایی (امتیاز شاخص توانایی تهیه غذا نشان‌دهنده درصد افرادی است که قادر به تهیه مواد غذایی نیستند).
3- شاخص کیفیت مواد غذایی، شامل زیرشاخه‌های تنوع غذایی و دسترسی به آب سالم (امتیاز زیرشاخه تنوع غذایی بیانگر درصد جمعیتی است که از تنوع غذایی برخوردار نیستند. امتیاز زیرشاخه دسترسی به آب سالم نیز نشان‌دهنده درصد افرادی است که به آب سالم دسترسی ندارند).
4- شاخص تغذیه ناسالم، شامل زیرشاخه‌های دیابت و چاقی (امتیاز زیرشاخه دیابت و چاقی نشان‌دهنده درصد افرادی است که مبتلا به دیابت یا چاق هستند).
جدول 1: رتبه‌بندی کشورها از نظر شاخص جهانی غذا - 2014
| رتبه | کشور | امتیاز |
| 1 | هلند | 6 |
| 2 | فرانسه | 8 |
| 8 | ایتالیا | 11 |
| 8 | استرالیا | 11 |
| 13 | اسپانیا | 12 |
| 13 | یونان | 12 |
| 13 | آلمان | 12 |
| 13 | بریتانیای کبیر | 12 |
| 21 | ایالات متحده | 13 |
| 21 | ژاپن | 13 |
| 25 | کانادا | 15 |
| 44 | فدراسیون روسیه | 21 |
| 57 | چین | 23 |
| 71 | عربستان سعودی | 26 |
| 77 | ترکیه | 27 |
| 80 | ایران | 28 |
| 95 | عراق | 33 |
منبع: Oxfam
در مجموع، امتیاز نهایی هر کشور نشانگر درصد افرادی است که تغذیه نامناسب دارند و بدیهی است هرچه امتیاز نهایی کشوری پایین‌تر باشد به منزله کسب جایگاه بهتر است.
طبق تحقیقات آکسفام، هلند بهترین رژیم غذایی را در دنیا دارد که تا حد زیادی به پایین بودن نسبی قیمت غذا، پایین بودن مبتلایان به دیابت و داشتن تنوع غذایی آن مربوط می‌شود. فرانسه و سوئیس در جایگاه دوم این رده‌بندی قرار می‌گیرند. به این ترتیب 10 کشور برتر از حیث شاخص جهانی غذا عبارتند از هلند، فرانسه، سوئیس، دانمارک، سوئد، اتریش، بلژیک، ایرلند، ایتالیا و پرتغال.
ایالات متحده با ژاپن در جایگاه بیست‌ویکم قرار گرفته‌اند، علت پایین بودن امتیاز آمریکا نرخ بالای دیابت و چاقی در این کشور است.
پنج کشور در زمینه تغذیه ناسالم پس از آمریکا قرار گرفته‌اند، این کشورها عبارتند از عربستان سعودی، فیجی، اردن، مکزیک و کویت.
همان‌گونه که بیان شد، در گزارش آکسفام در سال 2014، کشور هلند توانسته است با کسب امتیاز شش در شاخص جهانی غذای رتبه نخست را به خود اختصاص دهد. این امتیاز نشان می‌دهد به‌طور متوسط شش درصد مردم هلند تغذیه نامناسب دارند و سایر افراد جامعه از تغذیه مناسب و کافی برخوردارند.
در مجموع می‌توان گفت در هلند سوءتغذیه وجود ندارد و کودک کم‌وزنی یافت نمی‌شود و همه مردم به آب سالم دسترسی دارند. سه درصد مردم هلند تنوع غذایی ندارند؛ در حالی که هفت درصد توانایی خرید مواد غذایی ندارند و 9 درصد مبتلا به دیابت هستند و 25 درصد افراد نیز چاق هستند.
فرانسه و سوئیس با کسب امتیاز هشت به‌طور مشترک در مکان دوم این رده‌بندی جای گرفته‌اند. کسب این امتیاز نشان می‌دهد به‌طور میانگین هشت درصد مردم فرانسه و سوئیس تغذیه نامناسب دارند. در فرانسه و سوئیس همانند هلند، کسی به سوءتغذیه مبتلا نیست. کودک کم‌وزن وجود ندارد و همه مردم به آب سالم دسترسی دارند. 9 درصد مردم فرانسه و هشت درصد مردم سوئیس، توانایی خرید مواد غذایی را ندارند. 10 درصد مردم فرانسه و دو درصد جمعیت در سوئیس رژیم غذایی یکنواخت دارند. به عبارتی تنوع غذایی در این دو کشور بالا است. 12 درصد فرانسوی‌ها و 20 درصد مردم سوئیس دیابند دارند؛ در حالی که 24 درصد فرانسوی‌ها و 23 درصد سوئیسی‌ها چاق هستند.
دانمارک، سوئد، اتریش و بلژیک با امتیاز 10 در رتبه چهارم رده‌بندی جهانی غذا جای دارند. ایرلند، ایتالیا، پرتغال، لوگزامبورگ و استرالیا با امتیاز 11 در جایگاه هشتم رتبه‌بندی کشورهای جهان از نظر تغذیه مناسب و کافی قرار گرفتند.
اسپانیا، یونان، آلمان، انگلستان، نروژ، فنلاند، قبرس و ایرلند با امتیاز 12 به‌طور مشترک در مکان سیزدهم این جدول قرار گرفتند.
ایران نیز با امتیاز 28 در مکان هشتادم جهان قرار گرفته است. طبق معیارهای این رده‌بندی، امتیاز کسب‌شده حاکی از آن است که به‌طور متوسط 28 درصد ایرانی‌ها تغذیه نامناسب دارند. در ایران فرد مبتلا به سوءتغذیه وجود ندارد. 10 درصد کودکان کم‌وزن هستند، اما 53 درصد مردم توانایی خرید مواد غذایی را ندارند. رژیم غذایی 55 درصد از مردم تنوع غذایی را ندارد. هنوز هفت درصد جمعیت به آب سالم دسترسی ندارند. 18 درصد مردم دیابت دارند؛ در حالی که 26 درصد چاق هستند. کویت با امتیاز 19 و رتبه 41 بهترین کشور منطقه بوده است.
جدول 2: وضعیت شاخص کیفیت غذایی کشورها - 2014 (واحد: درصد)
| کشور | شاخص کیفیت غذا | ||
| تنوع غذایی ( FAO ) | دسترسی به آب سالم ( FAO ) | امتیاز نهایی | |
| هلند | 3 | 0 | 2 |
| فرانسه | 10 | 0 | 5 |
| ایتالیا | 17 | 0 | 9 |
| استرالیا | 5 | 0 | 3 |
| اسپانیا | 7 | 0 | 4 |
| یونان | 16 | 0 | 8 |
| آلمان | 9 | 0 | 5 |
| بریتانیای کبیر | 16 | 0 | 8 |
| ایالات متحده | 3 | 2 | 3 |
| ژاپن | 31 | 0 | 16 |
| کانادا | 10 | 0 | 5 |
| فدراسیون روسیه | 34 | 4 | 19 |
| چین | 50 | 12 | 31 |
| عربستان سعودی | 53 | 4 | 29 |
| ترکیه | 47 | 0 | 24 |
| ایران | 55 | 7 | 31 |
| عراق | 64 | 21 | 43 |
منبع: Oxfam
عراق، ایران، عربستان سعودی و چین به‌دلیل نداشتن تنوع غذایی کافی، در بین کشورهای مقایسه‌شده در جدول 2، بالاترین امتیاز را در بین کشورها به خود اختصاص داده‌اند.
جدول 3: وضعیت شاخص توانایی تهیه غذا در کشورها - 2014 (واحد: درصد)
| کشور | شاخص توانایی تهیه غذا | ||
| میزان قیمت غذا ( FAO ) | نوسانات تورمی قیمت غذا ( ILO ) | امتیاز نهایی | |
| هلند | 6 | 7 | 7 |
| فرانسه | 14 | 3 | 9 |
| ایتالیا | 21 | 3 | 12 |
| استرالیا | 19 | 3 | 11 |
| اسپانیا | 15 | 5 | 10 |
| یونان | 16 | 4 | 10 |
| آلمان | 16 | 5 | 11 |
| بریتانیای کبیر | 21 | 6 | 14 |
| ایالات متحده | 11 | 1 | 6 |
| ژاپن | 52 | 1 | 27 |
| کانادا | 25 | 1 | 13 |
| فدراسیون روسیه | 40 | 11 | 26 |
| چین | 61 | 14 | 38 |
| عربستان سعودی | 19 | 10 | 15 |
| ترکیه | 55 | 42 | 49 |
| ایران | 89 | 16 | 53 |
| عراق | 38 | 20 | 29 |
منبع: Oxfam
در ایران بالا بودن سطح قیمت غذا در مقایسه با دیگر کالاها و خدمات و نوسانات تورمی قیمت غذا در مقایسه با دیگر کشورها، رقم بزرگی را به خود اختصاص داده است. بالا بودن سطح قیمت غذا در بیشتر کشورها مانند ژاپن، فدراسیون روسیه، چین، ترکیه مشاهده می‌شود. در بین کشورهای مورد بررسی بیشترین نوسانات تورمی در قیمت غذا به کشور ترکیه تعلق دارد.
جدول 4: وضعیت شاخص خوردن غذای کافی در کشورها - 2014 (واحد: درصد)
| کشور | شاخص خوردن غذای کافی | ||
| سوءتغذیه ( FAO ) | کودکان کم‌وزن ( WHO ) | امتیاز نهایی | |
| هلند | 0 | 0 | 0 |
| فرانسه | 0 | 0 | 0 |
| ایتالیا | 0 | 0 | 0 |
| استرالیا | 0 | 0 | 0 |
| اسپانیا | 0 | 4 | 2 |
| یونان | 0 | 2 | 1 |
| آلمان | 0 | 2 | 1 |
| بریتانیای کبیر | 0 | 0 | 0 |
| ایالات متحده | 0 | 3 | 2 |
| ژاپن | 0 | 0 | 0 |
| کانادا | 0 | 0 | 0 |
| فدراسیون روسیه | 0 | 6 | 3 |
| چین | 12 | 8 | 10 |
| عربستان سعودی | 0 | 12 | 6 |
| ترکیه | 0 | 8 | 4 |
| ایران | 0 | 10 | 5 |
| عراق | 35 | 16 | 26 |
منبع: Oxfam
عراق و چین در بین کشورهای مورد بررسی، بالاترین درصد مبتلایان به سوءتغذیه را به خود اختصاص داده‌اند. عراق و عربستان سعودی بالاترین درصد کودکان کم‌وزن را در این مقایسه داشته‌اند.
جدول 5: وضعیت شاخص تغذیه ناسالم در کشورها - 2014 (واحد: درصد)
| کشور | شاخص تغذیه ناسالم | ||
| دیابت ( WHO ) | چاقی ( WHO ) | امتیاز نهایی | |
| هلند | 9 | 25 | 17 |
| فرانسه | 12 | 24 | 18 |
| ایتالیا | 22 | 27 | 25 |
| استرالیا | 23 | 37 | 30 |
| اسپانیا | 32 | 36 | 34 |
| یونان | 30 | 27 | 29 |
| آلمان | 29 | 34 | 32 |
| بریتانیای کبیر | 18 | 37 | 28 |
| ایالات متحده | 36 | 46 | 41 |
| ژاپن | 16 | 6 | 11 |
| کانادا | 31 | 36 | 34 |
| فدراسیون روسیه | 33 | 36 | 35 |
| چین | 23 | 7 | 15 |
| عربستان سعودی | 61 | 46 | 54 |
| ترکیه | 22 | 38 | 30 |
| ایران | 18 | 29 | 22 |
| عراق | 29 | 37 | 33 |
منبع: Oxfam
افزایش رو به رشد مبتلایان به دیابت و چاقی در کشورهای غربی به‌عنوان معضل جدی در تأمین سلامت مردم مطرح شده است. بیشترین درصد مبتلایان به دیابت و چاقی در بین کشورهای غربی مربوط به ایالات متحده آمریکاست. نکته قابل توجه در جدول 5 این است که عربستان با درصد بالای دیابت (61 درصد) و چاقی (46 درصد) در بین کشورهای مورد بررسی بدترین وضعیت را به لحاظ تغذیه ناسالم کسب کرده است. ابتلای رو به رشد بیماری‌های دیابت و چاقی در بین کشورهای آسیایی قابل تأمل است.
بهترین و بدترین کشورها در هریک از زیرشاخه‌های شاخص جهانی غذا
در زیرشاخه سوءتغذیه، کشور بروندی با امتیاز 100 بدرترین وضعیت را داراست، به این معنی که تمام جمعیت این کشور به سوءتغذیه مبتلا هستند؛ در حالی که 62 کشور جهان در زیرشاخه سوءتغذیه امتیاز صفر را کسب کرده‌اند.
چاد و اتیوپی با مجموع امتیاز 49 به ترتیب در رده‌های 123 و 125 جای گرفته‌اند و به‌عنوان بدترین نقاط دنیا از لحاظ تغذیه شناخته شده‌اند. در حالی که بروندی بیشترین میزان سوءتغذیه و موزامبیک کمترین دسترسی به آب سالم را دارا هستند.
در زیرشاخه کودکان کم‌وزن، کشور هند با امتیاز 90 بدترین وضعیت را به خود اختصاص داده است. 96 درصد کودکان این کشور کم‌وزن هستندف در حالی که در 28 کشور دنیا، کودک کم‌وزن وجود ندارد.
در شاخص توانایی غذا خوردن، آنولا با امتیاز 90 بدترین وضعیت را دارد. 90 درصد مردم این کشور قدرت خرید مواد غذایی را ندارند. در همین حال، ایالات متحده با امتیاز شش بهترین وضعیت را از حیث این شاخص کسب کرده است؛ زیرا مردم آمریکا بیشترین قدرت خرید مواد غذایی را در دنیا دارند. مهم‌ترین عامل محدودکننده ایالات متحده در کسب رتبه بهتر مربوط به میزان چاقی و ابتلا به دیابت از بعد سلامت غذایی است که از این نظر در بین 125 کشور در جایگاه 120 قرار می‌گیرد.
در زیرشاخه تنوع غذایی، کشورهای بنگلادش و لسوتو با امتیاز 98 به بدترین وضعیت دچار هستند. 98 درصد مردم این کشورها، رژیم غذایی یکنواخت دارند؛ در حالی که مردم کشور ایسلند با بیشترین تنوع غذایی بهترین وضعیت در جهان را به خود اختصاص داده است.
درباره زیرشاخه دسترسی به آب سالم، موزامبیک با امتیاز 61 بدترین وضعیت را دارد. در زیرشاخه وضعیت تغذیه ناسالم، عربستان با 61 درصد ابتلا به دیابت، بدترین وضعیت را داشته است؛ در حالی که کامبوج از این نظر بهترین عملکرد را داشته است.
در زیرشاخه چاقی، کویت با امتیاز 58 بدترین وضعیت را دارد. 58 درصد مردم کویت چاق هستند؛ در حالی که در کشورهای نپال، بنگلادش و اتیوپی چاقی وجود ندارد و لاغرترین مردمان در این کشورها زندگی می‌کنند.
بریتانیای کبیر در مکان سیزدهم قرار دارد و با هشت کشور اسپانیا، یونان، آلمان، فنلاند، قبرس و ایسلند در جایگاه مشترک قرار گرفته‌اند. عاملی که باعث شده بریتانیای کبیر خارج از 10 کشور برتر قرار گیرد، سطح هزینه‌های غذایی و نوسان قیمت غذا است. بریتانیای کبیر همچنین بالاترین امتیاز را از نظر میزان چاقی در بین 20 کشور برتر به‌دست آورده است. در سال 2014 از منظر توانایی تهیه غذا، بریتانیای کویر بدترین عملکرد را در بین کشورهای اروپای غربی داشته و با قبرس در موقعیت و رتبه 20 قرار گرفته است. استرالیا تنها کشور غیراروپایی است که در مرتبه بیستم جای دارد و آمریکا پس از آن در رده 21 قرار گرفته است.
نتیجه‌گیری
نتایج شاخص‌ها، چالش‌های متفاوتی که مردم در بخش‌های مختلف جهان با آن روبه‌رو هستند را نشان می‌دهد. در سراسر جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، عده زیادی از مردم غذاهای ناسلم را در مقادیر بیشتری مصرف می‌کنند. بیش از 800 میلیون نفر از جمعیت کره زمین قادر به مصرف غذای مغذی مناسب و کافی نیستند.
نتایج رتبه‌بندی شاخص جهانی غذا نشان می‌دهد، پایین بودن شاخص‌های تنوع غذایی و همچنین دسترسی به آب سالم از عوامل مهمی هستند که برخی کشورها ازجمله ایران (پایین بودن تنوع غذایی) را به دره‌های پایین جدول رانده است. داشتن سلامت مناسب و غذای قابل تأمین، موضوعی نیست که بیشتر نقاط دنیا از آن بهره‌مند باشند. هلند بهترین رژیم غذایی را در دنیا دارد که تا حد زیادی به پایین بودن نسبی قیمت غذا، پایین بودن مبتلایان به دیابت و داشتن تنوع غذایی آن مربوط می‌شود. ایالات متحده و ژاپن با وجود بیشترین قدرت و توانایی در تأمین غذا و کیفیت غذا در جایگاه 21 رده‌بندی قرار دارند که مهم‌ترین عامل محدودکننده ایالات متحده در رتبه‌بندی بهتر مربوط به میزان چاقی و ابتلا به دیابت از بعد سلامت غذایی است که از این حیث در بین 125 کشور در جایگاه 120 قرار می‌گیرد. کشورهای اروپایی همراه با استرالیا (رتبه هشتم) در 20 مکان برتر این رده‌بندی قرار گرفته‌اند. در کشورهایی مانند بروندی، یمن، ماداگاسکار و هند که برای دریافت غذای کافی تلاش و مبارزه می‌کنند، سوءتغذیه و کم‌وزنی کودکان بدترین آمار را نشان می‌دهد. کامبوج و بروندی بهترین امتیاز را در پایین بودن میزان چاقی و دیابت در دنیا دارند؛ در حالی که ایالات متحده، مکزیک، فیجی، کویت و عربستان سعودی با نرخ بالای دیابت و چاقی امتیاز پایینی را کسب کرده‌اند. ایران نیز با امتیاز 28 در مکان هشتادم جهان قرار گرفته است؛ به‌طور متوسط 28 درصد ایرانی‌ها تغذیه نامناسب دارند. در ایران فرد مبتلا به سوءتغذیه وجود ندارد. 10 درصد کودکان کم‌وزن هستند، اما 53 درصد مردم توانایی خرید مواد غذایی را ندارند. رژیم غذایی 55 درصد از مردم تنوع غذایی را ندارد. هنوز هفت درصد جمعیت به آب سالم دسترسی ندارند. 18 درصد مردم دیابت دارند، در حالی که 26 درصد چاق هستند.
پیشنهادات آکسفام
اقدام‌هایی برای رفع نقایص سیستم غذایی مورد نیاز است تا مردم بهتر بتوانند نیازهای غذایی و تغذیه‌ای خود را تأمین کنند، ازجمله این اقدام‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرمایه‌گذاری در کشاورزی کوچک و زیرساخت‌ها در کشورهای در حال توسعه به‌منظور بالا بردن سطح تولید و تنوع محصولات و ایجاد دسترسی کشاورزان به بازارها برای جلوگیری از اتلاف به‌دلیل ذخیره‌سازی مواد غذایی.
- مواجهه با تغییر اقلیم با کاهش انتشار کربن برای جلوگیری از اثرات آب و هوایی در تولید مواد غذایی، سرمایه‌گذاری در تولید انعطاف‌پذیر محصولات کشاورزی که بتواند با آب و هوای در حال تغییر سازگار باشد، افزایش بودجه در جهت سازگاری با تغییرات آب و هوایی به‌منظور به‌کارگیری شیوه‌ها و فناوری‌هایی که کشاورزان بتوانند برای پاسخ به این تغییرات به‌کار گیرند.
- مقابله با استفاده از سوخت‌های زیستی (مانند آنچه که در اتحادیه اروپا صورت گرفته است) به این ترتیب از منحرف شدن مواد غذایی از سفره به مخازن سوخت جلوگیری می‌شود.
- اصلاح حقوق اراضی به‌طوری‌که جوامع آسیب‌پذیر در معرض خطر کمتری برای از دست دادن زمین باشند، زیرا آنها با تکیه بر زمین مواد غذایی‌شان را تأمین می‌کنند.
- اقدام دولت‌ها و صنایع غذایی برای جلوگیری از افزایش اضافه‌وزن و چاقی که نشان‌دهنده یک موضوع مهم سلامت در کشورهای حال توسعه و اقتصادهای نوظهور است.
- تنظیم بهتر قوانین غذایی برای کمک به جلوگیری از افزایش قیمت مواد غذایی و نوسانات آن./
منبع:
پی‌نوشت:
1- Oxfam
دیدگاه تان را بنویسید