منابع آب کاشان رو به اضمحلال

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - علی خالویی، کارشناس فنی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان:

در 13 بهمن‌ماه سال جاری یکی از روزنامه‌های صبح تیتری تحت عنوان "تنش آبی دامن کدام استان‌ها را زودتر می‌گیرد؟" منتشر کرد. این رسانه در ادامه مطلب می‌آورد "بر اساس پیش‌بینی مسئولان وزارت نیرو برخی از شهرهای واقع در حوضه آبریز فلات مرکزی ازجمله یزد، اصفهان، کاشان، کرمان، شیراز و... به‌دلیل کاهش روان‌آب‌های سطحی طی سال آینده در معرض تنش آبی قرار خواهند داشت". ناگفته نماند، به گمانم نویسنده مطلب یا مسئولان وزارت نیرو، از وضعیت نامطلوب و اسف‌بار حال حاضر منابع آبی دشت کاشان، بی‌خبر باشند.

لازم است بدین‌گونه سخن آغاز کنم که از سال 1992 که تفکر بشر مبنی بر اثرات نامبارک تخریب سرزمین تکامل یافت و در کنوانسیون "محیط زیست و توسعه سازمان ملل" (ریودوژانیرو، 1992) مفهوم بیابان‌زایی تعمیم یافت و بیشتر کشورهای عضو، آن را پذیرفتند، روند بیابان‌زایی بدین‌گونه تعریف شد؛ "بیابان‌زایی عبارت است از تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب خشک، تحت اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی" و برای این تعریف نشانه‌ها و علائمی مشخص و خاص، تعریف شد، و مشخصاً ذکر شد، این علائم متأثر از اقلیم و فعالیت‌های انسانی است، البته گفتن این مطلب خالی از لطف نیست که تغییرات نامطلوب اقلیمی نیز به نوعی متأثر از فعالیت‌های انسانی است.

علائم و نشانه‌هایی همچون پیش روی ماسه‌های روان، اثرات و تغییرات نامطلوب خاک و حاصلخیزی آن، هجوم گرد و غبارهای با منشاء زمین‌ساختی و افزایش سیل‌خیزی اراضی که بالای 90 درصد مساحت ایران مبتلابه این عارضه بحرانی است از نشانه‌های بیابان‌زایی هستند، اما مهم‌ترین علامت این پدیده که موضوع این نوشتار است، تغییرات کمی و کیفی منابع آبی و آب‌های زیرزمینی است.

اصحاب اندیشه و خرد بر این باورند که دشت کاشان نیز از رخداد این اتفاق‌های نامیمون، مستثنی نیست. آنها معتقدند، زیست‌بوم دشت کاشان، با جمیع عوارض منابع طبیعی و زیست‌محیطی، به‌دلیل ساختار ژئومورفولوژیکی، زمین‌شناسی و اقلیم، بسیار شکننده و رو به افول شده است. شهری با تمدن انسانی هفت‌هزار ساله که تپه‌های سیلک و شهر زیرزمینی نوشاباد با کاربست تمام و کمال راه‌کارهای ساکنین این تمدن که در اعصار گذشته حیات را با تمام نامهربانی‌های طبیعت و اقلیمش، به آیندگان‌شان که ما باشیم هدیه کردند، متأسفانه روند تخریبی را طی می‌کند؛ زیرا تخریب پوشش گیاهی و منابع آبی این منطقه، شتاب گرفته است.

شوربختانه این تمدن، با دخالت‌های غیراصولی انسانی و از طرفی متأثر از حوادث اقلیمی، فرآیندی پس رونده و رو به اضمحلال دارد. پدیده بیابان‌زایی و رشد بیابان که اندیشمندان از آن به‌عنوان تخریب سرزمین یاد می‌کنند، در این دشت هزاران ساله، رو به رشد است و به فزونی می‌گراید. این را نشانی‌های موجود در سرزمین می‌گوید و این اظهارات، مبتنی بر نظریات کارشناسای نیست.

پسندیده است بیان شود، بیابان‌زایی؛ پدیده نامیمون دست ساخت بشری است که تمامی مظاهر حیات را در همه اشکال خویش به نیستی تهدید کرده و پایداری زیست‌بوم را خدشه‌دار، می‌کند. اندیشمندان منابع طبیعی معتقدند، نشانه‌های ورود این میهمان نامهربان و ناخوانده، طبق مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، رو به فزونی است، نشانه‌هایی که به‌آسانی قابل رؤیت و رصد کردن است، ازجمله، افزایش سیل‌خیزی، نشست زمین، کاهش تنوع زیستی، تخریب پوشش گیاهی، مهاجرت روستاییان و محو آبادی‌ها و سرانجام برهنگی زمین و اُفت کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی که آخرین گزینه دغدغه مدیریتی مسئولان وزارت نیرو نیز است.

هدف از این نوشتار برانگیختن و روشن شدن اذهان مدیریت شهری، اندیشمندان، علما و اصحاب خرد، تأثیرگذاران، خیرین و تمامی اهل این دشت است تا نسبت به این پدیده نامیمون و ویران‌گر و مهم‌تر از همه "نامحسوس" چاره‌اندیشی کرده و قبل از دچار شدن کامل این دشت، اهتمامی درخور و سنجیده اتخاذ کنند.

نشانه‌ها و علائمی که مقتضی است هرچه سریع‌تر، برای حل و فصل آن، اندیشه کرد. این علائم و مواردی شامل بررسی و مطالعه روند تخریب پوشش گیاهی و برهنگی زمین، بررسی و مطالعه افزایش سیل‌خیزی و بحران‌های سیل، بررسی و مطالعه افزایش و گسترش پیشانی ماسه‌های روان، بررسی روند افزایش پدیده فروچاله دشت کاشان، بررسی وضعیت افت کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی دشت کاشان، مهاجرات روستاییان و محوآبادی‌ها، کاهش کیفیت منابع خاکی، شور شدن اراضی، سخت شدن خاک و از طرفی، لزوم مشارکت تمامی اهالی دشت، مدیران، سازمان‌ها، بخشداری‌ها و شهرداری‌ها را در این معضل می‌طلبد. تا پیش‌بینی‌های مسئولان درباره خالی از سکنه شدن شهر کاشان را چاره‌اندیشی کنند و در حال حاضر به‌نظر مسئولان وزارت نیرو، شاید مهم‌ترین نشانه، تغییرات نامطلوب کمی و کیفی منابع آبی است که هشدار پی‌درپی آقایان را در پی دارد./

L-951127-04