در سال 2030 میلادی؛
76 درصد تجارت شهرها تحت تأثیر تبعات تغییر اقلیم مختل میشود/ اختلال چهار تریلیون دلاری در سرمایه شهرنشینها
زهرا یزدانی، پژوهشگر پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار در مقالهای با عنوان "راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی در چارچوب شهرهای تابآور" ضمن اشاره به برآوردهای تکاندهندهای از تاثیرات تغییرات اقلیمی بر سرمایه شهرها تحت تأثیر تبعات تغییر اقلیم در آینده، راهکارهایی که برای سازگاری با این پدیده ارائه میشود، مورد اشاره قرار داده است.
تغییرات اقلیمی در آینده روی بخشهای مختلف زندگی بشر تأثیرگذار است. به همین منظور راهکارهایی برای سازگاری با این پدیده ارائه میشود. برآوردها نشان میدهد تا سال 2030، 4 تریلیون دلار از سرمایه شهرها تحت تأثیر تبعات تغییر اقلیم قرار گرفته و 76 درصد تجارت آن ها مختل میشود. افزایش غلظت گاز دیاکسیدکربن در اتمسفر زمین بهدلیل فعالیتهای انسانی پدیده تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را تشدید میکند. به همین دلیل اقدامات کاهنده انتشار این گاز، راهکاری برای مبارزه با تبعات منفی تغییر اقلیم است که در حوزه شهری نیز مورد توجه قرار گرفته است. مقاله پیش رو حاصل تلاش زهرا یزدانی، پژوهشگر پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار است که با عنوان "راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی در چارچوب شهرهای تابآور" در این پژوهشکده ارائه شده است.
به گزارش خبرنگار ایانا، بر اساس این مقاله، برنامهریزی شهری از طریق کنترل کاربری زمین نقش مهمی در کاهش انتشار کربن خواهد داشت. تحقق این ایده از طریق ایده شهر اکولوژیک و از طریق برنامهریزی اکولوژیک و ورود به عصر تمدن اکولوژیک امکان پذیر خواهد بود. گذار از اندیشه برنامهریزی کاربری انسان مدار به برنامهریزی کاربری اراضی اکولوژیک ما را به اهداف خود میرساند.
شهرهای اکولوژیک انواع مختلفی دارند که عبارتند از: شهرهای دارای انرژیهای تجدیدپذیر، شهرهای فاقد کربن و یا شهرهای کم کربن، باغ شهر، شهرهای دارای کارایی منابع، شهرهای خودکفا، شهر غیرمتمرکز، شهر هوشمند، شهر دارای تنوع زیستی، شهرهای شکوفا و شهرهای تابآور.
کشورهایی که اکنون دارای رشد سریع شهرنشینی هستند این شانس را دارند که میانبر زده و از مدل توسعهای "اول رشد کن، بعد تمیز میکنی" پرهیز کنند. یکپارچگی کارایی اکولوژیکی با توسعه شهر یک استراتژی برد-برد برای دولتهاست به نحوی که امنیت انرژی و اکولوژیکی از یکسو و رشد اقتصادی و کیفیت بالای زندگی از سویی دیگر تأمین میشود.
یکی از انواع شهرهای اکولوژیک، شهرهای تابآور است. تغییر اقلیم ایجاد تفاوت در توزیع آماری الگوهای آب و هوایی است که ممکن است دههها تا میلیونها سال طول بکشد. تغییر اقلیم ممکن است به متوسط به شرایط آب و هوایی اشاره کند و یا به تغییرات آب و هوایی در طی یک دوره زمانی طولانیتر. تغییرات اقلیمی به دلایل مختلفی مانند فرایندهای طبیعی، تغییر در دریافت اشعههای خورشیدی توسط زمین، انفجارهای آتشفشانی و یا فعالیتهای انسانی مانند گرمایش جهانی به وجود میآید. چهار تریلیون دلار از سرمایههای موجود در شهرها در سال 2030 در معرض تغییرات اقلیمی قرار خواهند گرفت. 76 درصد تجارت شهرهای دنیا به واسطه تغییرات اقلیمی در معرض خطر قرار خواهند گرفت. در سال 2014، 757 اقدام سازشپذیری با تغییرات اقلیمی در شهرهای جهان انجام شده است. به واسطه فعالیتهایی که در راستای کاهش تغییرات اقلیمی در شهرهای لندن، مادرید، دوربان و تایپه از سال 2009 انجام شده است تولید 1.13 میلیون تن دی اکسید کربن کاهش یافته است.
وضعیت زیستمحیطی شهرهای جهان
تولید 80 درصد GDP جهان در شهرها رخ میدهد. از سوی دیگر تمرکز بیش از 60 درصد جمعیت جهان در شهرها است و 2.3 میلیارد نفر جمعیت در شهر زندگی میکنند. تولید بیش از 80 درصد کربن جهان در محیطهای شهری انجام میشود. مصرف بیش از 50 درصد انرژی جهان در شهرها است و بیش از 50 درصد آسیب وارده به لایه ازن توسط شهرها رقم میخورد. در ایران نیز نیز از جمعیت 75 میلیون 149 هزار و 669 نفری، پنج میلیون و 364 هزار و 661 نفر یعنی بالای 71 درصد آن در شهرها زندگی میکنند. آلودگی هوا درکلانشهرها و برخی شهرهای دیگر مانند سنندج، کرمانشاه و اهواز گزارش شده است. آسیب دیدگی و فرسایش خاک ناشی از بیابانزایی و جنگل زدایی و تغییر کاربری اراضی که منجر به به خطر افتادن امنیت غذایی و بحرانهای اقتصادی و اجتماعی و مهاجرت میشود زمینه مهاجرت روستاییان به شهرها و تشدید فشار به این مناطق را فراهم کرده است. تنش آبی به دلیل کاهش ذخیره و عرضه آب و افزایش تقاضای آب که منجر به مشکلات امنیتی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در شهرها خواهد شد. افزایش مصرف بیرویه انرژی و افزایش تولید دی اکسید کربن و وابستگی شدید به مصرف سوختهای فسیلی ، از بین رفتن سرمایههای طبیعی در شهرها (رود، درهها، دشتهای پیرامون شهرها، تپهها، کریدورهای باد در تهران) بهدلیل عدم وجود برنامهریزی کاربری اراضی و طراحیهای مناسب شهری قابل مشاهده است.
تغییر اقلیم، واقعیتی گریزناپدیر
امروزه دیگر تغییرات اقلیمی احتمالی دور از دهن نیست بلکه واقعیتی جاری است. خسارتهای ناشی از سیلها و طوفان ها در این سالها بهویژه در شهرهایی که جمعیت و سرمایههای زیادی در آنها انباشته شده است تکرار شدهاند. مراکز شهری باید با ابزارهای مناسبی برای برخورد با اثرات تغییرات اقلیمی آماده شوند. همچنین باید روشهایی که تاکنون شهرهایمان را میساختیم و مدیریت میکردیم، تغییر کند. چرا که عامل تولید بیش از 80 درصد گازهای گلخانهای هستند. در حال حاضر وقت آن رسیده است که سیاستگذاران نگاه همهجانبهای به کاهش آسیبهای ناشی از تغییرات اقلیمی و سایر حوادث طبیعی در قالب یک برنامه جامع مدیریت مخاطرات داشته باشند.
سیاست گذاران جهان دریافتهاند که نیاز به مقابله با آسیبهای تغییرات اقلیمی دارند. در آسیا شبکه تابآوری شهرهای آسیایی در برابر تغییرات اقلیمی تشکیل شده است و طی یک برنامه 9 ساله (2017-2008) که توسط بنیاد راکفلر حمایت میشود، بر روی 10 شهر در چهار کشور آسیایی (هند، اندونزی، تایلند و ویتنام) در حال تحقیق و فعالیت است.
تغییرات پیشبینیشده در شدیدترین حالت تغییرات اقلیمی | پیامدهای تغییرات اقلیمی |
افزایش تعداد روزها و شبهای گرمتر و کاهش تعداد روزهای سردتر (تقریباً قطعی) | اثر جزایر گرمایی افزایش تقاضا برای خنکسازی فضاها کاهش کیفیت هوا در شهرها تأثیر روی گردشگریهای زمستانه کاهش تقاضای انرژی برای گرم کردن و کاهش بینظمی حمل و نقل بهدلیل بارش برف و یخ (فایده کوتاهمدت، اما نه در شرق آسیا) |
افزایش تکرار دورههای گرمایی و امواج حرارتی تقریباً در همه مناطق شهری (به احتمال بسیار قوی) | افزایش تقاضا برای آب ایجاد مشکلات کیفیت آب افزایش ریسک مرگ و میر مربوط به افزایش دما بهویژه در بین پیران، کسانی که دارای بیماریهای مزمن هستند. کاهش کیفیت زندگی مردم در مناطق گرمسیری که دارای مسکن مناسب نیستند. |
افزایش وقوع بارشهای سنگین در بیشتر مناطق (به احتمال بسیار قوی) | اثرات ناگوار بر کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی و آلودگی منابع ذخیره آب افزایش ریسک مرگ و میر، سوانح و بیماریهای مسری و تنفسی ایجاد اختلال در سکونتگاهها، تجارت، حمل و نقل و جوامع بهدلیل سیل و جابهجاییهای گسترده مردم فشار بر زیرساختهای شهری و روستایی از دست دادن اموال و سرمایهها ممکن است تنش آب کاهش یابد (فایده کوتاهمدت) |
افزایش فعالیتهای طوفانهای حارهای (احتمال زیاد) | خطر مهاجرت به مناطق شهری افزایش خطر مرگ و میر، حوادث و بیماریهای ناشی از کمبود آب و غذا، بینظمیهای پس از وقایع و حوادث تلخ و ناگوار مربوط به این فعالیتها بینظمی و اختلال بهدلیل سیل و امواج مرتفع عدم حضور بیمه گران بخش خصوصی در نواحی پرخطر از دست دادن سرمایهها |
افزایش وقوع افزایش شدید سطح آب دریاها (سونامیها) (احتمال زیاد) | کاهش دسترسی به آب شیرین بهدلیل نفوذ آب شور افزایش ریسک مرگ و میر و حوادث بهدلیل خفگی در سیلها و همچنین به خطر افتادن سلامت بهدلیل مهاجرت پتانسیل جابهجایی مردم و زیرساختها و از دست دادن داراییها و محلات مسکونی فرسایش و زیر آب رفتن زمینها افزایش هزینههای حفاظت نواحی ساحلی و جابهجایی کاربری اراضی ساحلی |
افزایش خشکسالیهای دورهای | افزایش تنش آبی، افزایش خطر مرگ و میر و حوادث ناشی از بیماریهای مربوط به آب و غذا، اختلال بهدلیل سیل و بادهای پرسرعت، عدم بیمه کردن بیمهگران و کاهش پوشش بیمهای |
شهری است که برای جذب و پوشش هر شوک و تنش آمادگی دارد در حالی که کارکردها، ساختارها و ویژگیهای ضروری خود را حفظ می کند و میتواند با تغییرات پیدرپی روبهرو شود. ( ICLE.ORG )
کاهش ریسک حوادث و تابآوری بخشی از توسعه پایدار در کره محیط زیست، اقتصاد و سیاست و اجتماع است. چرخ تابآوری این روابط را نشان می دهد.درحقیقت تابآوری سه سطح فرد، سازمان و جامعه را دربر میگیرد.
کارکردهای شهرهای تابآور
- نیازهای اساسی (غذا، آب، انرژی، دارو و پناهگاه) را در همه شرایط یعنی شرایط تنش و شوک هم برآورده میکند.
- زندگی انسانی مورد حمایت و حفاظت و در شرایط کاملاً ایمن قرار دارد. شهرها ظرفیت کافی برای برخورد با حوادثی مانند سیل، زلزله، آتشسوزی و... را دارند.
- داراییها حفاظت، نگهداری میشوند و افزایش مییابند. این داراییها شامل سرمایههای انسان ساخت مثل پلها، ساختمانها و جادهها، شبکههای انتقال انرژی یا سرمایههای طبیعی مثل رودخانهها، تالابها، جنگلها، خاک و آب است.
- روابط انسانی را تسهیل میکند. در شهر آدمهای مختلف از نژاد، قومیتها و ویژگیهای شخصیتی متفاوت وجود دارند. در چنین شهری که جامعهای آرام و زنده و قابل زندگی است انسانها در شرایط شوک و استرس دچار ورشکستگی اجتماعی و انسانی نمیشوند.
- دانش، آموزش و نوآوری و خلاقیت را ارتقاء میدهد. این دانش شامل علم در سطح دانشمندان و آگاهیهای عمومی در سطح مردم عادی میشود. دانش و آگاهی نقش بسیار کلیدی برای دفع شوکهای ناشی از حوادث و بحرانها دارد.
- نقش قانون، مقررات و عدالت پذیرفته شده و مورد حمایت است. اینکه شهروندان دارای حقوق برابر باشند و احساس تعلق به جامعه داشته باشند در مواقع بحران بسیار ضروری است. و باعث میشود که شهروندان احساس امنیت داشته باشند. نقش پلیس در مواقع بروز مخاطرات بسیار حیاتی است.
- معاش مردم تحت حمایت است. تجارت و تولید درآمد عموماً در شهرها صورت میپذیرد و در حقیقت کالاها و خدمات عموماً توسط آنها تولید میشود و اینکه شهروندان احساس کنند که بهطور مثال فضای کافی برای کار کردن در شهر وجود ندارد ایجاد استرس و فشار میکند. فضا و زیرساختهای لازم برای تولید درآمد باید ایجاد شده و به نحوی برنامهریزی شود که شهروندان در شرایط بحران نیز امکان کسب درآمد داشته باشند.
- شهر باید زیرساختها و بستر مقرراتی لازم برای ایجاد انگیزه برای تولید رفاه و رونق اقتصادی و تولید رقابت درون و بیرون شهر را فراهم کند. عدم توانایی شهر در ایجاد چنین بستری باعث ایجاد شوک و استرسهایی مانند بحرانهای اقتصادی و بیکاری میشود.
تجارب تابآوری در ایران
- تحقیقی با عنوان بررسی عملکرد اکولوژیک سکونتگاههای سنتی ایران بر اساس شاخصهای شهر اکولوژیک در ایران انجام شده است و چهار شاخص مهم مدیریت انرژی، کاربری زمین و حمل و نقل و آب که اثرگذارترین شاخصها هستند مورد بررسی قرار گرفت. از بین این شاخصها، شاخص کاربری زمین به صورت خلاصه مطرح میشود:
- وجود نقشه و طرح جامع در شکلگیری بافت و کالبد عمده شهرها و شبکهبندی و ارتباط بناهای عمده با یکدیگر (ورجاوند، 1375)
- تکیه بافت مسکونیشهر بر محلههای مختلف و ایجاد مرکزیت برای هر محله با میدانها و میدانچهها و بناهای همگانی مورد نیاز ساکنان محله مانند بازارچهها، حمام، مسجد و آبانبار (ورجاوند، 1375؛ حقیقت نایینی و افشار، 1375)
- ارتباط سلسله مراتبی موزون محلات به بازار و از آن طریق به مجموعه شهر
- فرم کلی شبکههای دسترسی بافت بهصورت تار عنکبوتی بوده که مجموعه بافت نشان از شکلگیری آن بر اساس تعلیم
- معیشت و فرهنگ مردمی دارد که در آن زندگی میکردهاند.
- دسترسیهای عمده از یک طرف به مرکز محله و از طرف دیگر به بازار یا مرکز شهر مرتبط هستند. راهها عمدتاً با لبهای متشکل از
- واحدهای مسکونی یا بناهای تجاری دارای ارتفاع زیاد (ایجاد سایه) احاطه شدهاند.
- در واقع محلات با داشتن فرم خاص خود یعنی مرکزیت، اندازه و ابعاد مناسب، وجود فضاهای متنوع، دید مناسب، داشتن حداقل امکانات و تسهیلات شهری سازگاری کاملی را بین نوع و فرم و فعالیت یا تراکم موجود بهوجود میآورند (حقیقت نایینی و افشار، 1375)
- عدم توجه به ویژگیهای طبیعی، توسعه بیرویه و خارج از ظرفیت اکولوژیک و ضایعسازی منابع طبیعی و محیط زیست را میتوان بهعنوان مسئله مشترک در شهرسازی جدید تلقی کرد.
در واقع شهرهای قدیمی ایران در سه مرحله استقرار و مکانیابی، طرحی عناصر شهری و معماری ساختمانها و اجزا عملکردی اکولوژیک و کاملا تابآور داشتهاند و با توجه به فرهنگ، معیشت و تکنولوژی آن دوران جوابگوی نیازهای اساسی مردم بوده و از نظم ارگانیک برخوردار بودهاند.
بخش | فعالیتها و تکنولوژیهای کاهشی که در حال حاضر نیز از لحاظ تجاری در دسترس هستند. | خطمشیها، اقدامات و ابزارهایی که از نظر زیستمحیطی اثربخش هستند. | محدودیتهای کلیدی (-) و فرصتهای کلیدی (+) |
ساختمانها ( Albuquerque ,King county, Seattle, Dongtang ) | روشنایی شبانهروزی و روشنایی روزانه مناسب، استفاده از وسایل الکتریکی، سیستمهای گرمایشی و سرمایشی با کارایی بالا، استفاده از اجاقهای پیشرفته، عایقبندی پیشرفته، طراحیهای خورشیدی فعال و غیرفعال برای گرمایش و سرمایش، استفاده از مایعات جایگزین برای تولید سرما، بازیافت و بازچزخانی گازهای فلورینت | استاندادرها و برچسبگذاری زیستمحیطی دستگاهها و تجهیزات و مواد | (+) بازنگری دورهای استانداردها ضروری است. |
کدگذاری ساختمانها و گواهی دادن | (-) برای ساختمانهای جدید جذاب است. (-) اجبار ممکن است مشکل باشد. | ||
اجرای برنامههای مدیریت تقاضای مصرفکنندهها | (+) نیاز به مقررات به نحوی که شرکتهای تأمینکننده گاز و برق سود کنند. | ||
اجرای استراتژیهای کاهشی مصرف انرژی در بخش دولتی در بخش تأمین | (+) خریدهای دولتی تقاضای بیشتری برای محصولات با کارایی بالای انرژی تولید میکنند. | ||
ایجاد انگیزه برای شرکتهای خدمات انرژی | (+)فاکتور موفقیت، دسترسی به فایننسهای گروه سوم | ||
عرضه انرژی (بهطور مثال، سنگاپور؛ King Conuty, Seattle ) | افزایش کارایی سیستم تهیه و توزیع، تغییر سوخت از ذغال سنگ به گاز، نیروگاههای هستهای، منابع تولید انرژیهای تجدیدپذیر (برقآبی، خورشیدی، بادی، زمین گرمایی و انرژیهای زیستی)، سیستمهای یکپارچه تولید گرما و انرژی (CHP) ، به داماندازی و ذخیره دیاکسیدکربن (ذخیره دیاکسیدکربن آزادشده از گاز طبیعی) | کاهش یارانههای سوختهای فسیلی، مالیات بر مصرف سوختهای فسیلی و تولید کربن ایجاد مکانیسمهایی برای تشویق به سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، مثلاً در انگلستان بابت تولید هر کیلووات ساعت برق پاک 41.3 پوند پرداخته میشود. تهیه الزامات استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و پرداخت یارانه به تولیدکنندههای این بخش | (-) مقاومت توسط برخی ذینفعان ممکن است اجرا را دچار مشکلاتی کند. (+) ممکن است بازار مناسبی برای تکنولوژیهایی که آلودگی کمتری تولید میکنند ایجاد کند. |
حمل و نقل (بهطور مثال لندن، سنگاپور و میلان) | استفاده از وسایل نقلیه با کارایی بالاتر، وسایل نقلیه هیبرید، سوختهای دیزلی پاکتر، سوختهای زیستی، تغییر از حمل و نقل جادهای به ریلی و سیستمهای حمل و نقل عمومی، حمل و نقل غیرموتوری (دوچرخهسواری، پیادهروی)، برنامهریزی کاربری اراضی و حمل و نقل | تهیه الزامات اقتصاد سوخت، تولید سوختهای زیستی و تهیه استاندارد دیاکسیدکربن برای حمل و نقل جادهای | (-) پوشش نسبی بر ناوگان حمل و نقل ممکن است اثربخشی را کاهش دهد. |
مالیات بر ثبت نام، خرید و استفاده از ماشین و سوختهای موتوری، جادهها و پارکینگها | (-) اثربخشی ممکن است با افزایش درآمدها کاهش یابد. | ||
اثرگذاری بر نیاز به جابهجا شدن، از طریق مقررات کاربری اراضی و برنامهریزی زیرساختها، سرمایهگذاری روی ایجاد زیرساختهای حمل و نقل عمومی جذاب و شکلهای حمل و نقل غیرموتوری | (+) بهویژه برای کشورهایی که سیستم حمل و نقل مناسبی را توسعه دادهاند مناسب است. | ||
صنعت (بهطور مثال سنگاپور Albuquerque ) | استفاده از تجهیزات با مصرف انرژی الکتریکی کارآتر، بازیابی انرژی و گرما، بازیافت و جایگزینی مواد، کنترل خروجیهایی غیر از دیاکسیدکربن، استفاده از دامنه وسیعی از تکنولوژیهایی با فرایندهای با مصرف انرژی کمتر | تهیه و تدارک اطلاعات پایه و معیار، استانداردهای اجرایی، یارانهها، تکس کریدیت | (+) ممکن است برای تشویق تکنولوژیها مؤثر باشد. (+) ثبات خطمشیهای ملی در نظر رقابتهای بینالمللی حائز اهمیت است. |
مجوزهای قابل مبادله | (+) مکانیسمهای اعتباری قابل پیشبینی و نشانههای قیمتهای ثابت برای سرمایهگذاری مهم هستند. | ||
موافقتنامههای داوطلبانه | (+) فاکتورهای موفقیت شامل اهداف روش، سناریوی اساسی، دخالت گروههای سوم در طراحی و بازنگری و بازرسیهای رسمی. (+) همکاری نزدیک بین دولت و صنعت. | ||
مواد زاید (سنگاپور، Albuquerque; King Conuty, Seattle ) | بازیابی متان محلهای دفن، زبالهسوزها با قابلیت بازیابی انرژی،کمپوست کردن مواد زاید آلی، تصفیه پساب کنترل شده، بازیافت و کاهش مواد زاید | انگیزههای مالی برای ارتقای مدیریت مواد زاید و پساب | (+) ممکن است باعث اشاعه تکنولوژیها شود. |
مشوقهای مالی یا قانونی برای استفاده از انرژی پاک | (+) دسترسی محلی به سوخت ارزان | ||
مقررات مدیریت مواد زاید جامد | (+) عموماً در سطح ملی و توأم با استراتژیهای الزامآور اثربخش است. |
نمونههای انتخابی از تکنولوژیهای کاهشی انتخابی، خطمشیها و اقدامات، فرصتها و محدودیتهای مربوط به نواحی شهری
L-951204-02
دیدگاه تان را بنویسید