عدم موفقیت برنامههای توسعهای در ایران
اصلاحات مجلس در قانون برنامه ششم، به نفع محیط زیست تمام شد
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست برنامههای توسعهای در ایران را ناموفق اعلام کرد. به گفته وی تغییراتی که مجلس در قانون برنامه ششم اعمال کرد به دلیل آنکه اختیارات دستگاهها در حوزه محیط زیست را گسترش داد، به نفع محیط زیست تمام شد.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن:
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست برنامههای توسعهای در ایران را ناموفق اعلام کرد. به گفته وی تغییراتی که مجلس در قانون برنامه ششم اعمال کرد به دلیل آنکه اختیارات دستگاهها در حوزه محیط زیست را گسترش داد، به نفع محیط زیست تمام شد.
بیستودومین همایش ملی - منطقهای انجمن متخصصان محیط زیست ایران و دوازدهمین جشنواره توسعه سبز در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات برگزار شد. این همایش دارای بخشهای مختلفی بود و یکی از پنلهای آن با عنوان "منابع طبیعی و تنوع زیستی" در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی این دانشگاه برگزار شد. بر اساس برنامه اعلام شده، قرار بود علیمحمد شاعری رئیس کمیسیون کشاورزی نیز در این میزگرد تخصصی حضور یابد که متأسفانه وی غایب بود. فرهاد دبیری معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست هدف از برگزاری این پنل را بررسی قوانین توسعهای در کشور، وضعیت میزان موفقیت آن و تأثیر تصویب این قوانین بر تنوع زیستی کشور اعلام کرد.
وی افزود: هدف آن است که تفاوت برنامههای توسعهای با قوانین دائمی را بررسی کنیم. به گفته دبیری قوانین برنامهای در ایران هیچ گاه موفق نبودهاند. زیرا دستگاههای دولتی از این ظرفیت که برای منظور خاصی طراحی شده، به منظور حل مشکل کمبود قوانین دائمی استفاده کردهاند.
دبیری ادامه داد: قوانین برنامهای موقت بوده و برای پشتیبانی کردن قوانین دائمی در مجلس تصویب میشوند. باید ببینیم آیا این قوانین تضمین کننده مسیری پنج ساله برای دستیابی به اهداف سال 1404 هستند یا خیر.
معاون محیط زیست طبیعی با اشاره به اینکه هدف از طراحی برنامههای پنج ساله این است که این برنامهها در هر دوره ما را به درجهای از توسعه برساند تا به اهداف افق چشمانداز دست یابیم، برنامههای تدوین شده در ایران را ناموفق توصیف کرد.
به گفته وی سازمان مدیریت و برنامهریزی هیچ گاه حاضر نشده است که میزان موفقیت این برنامهها را بررسی کند و فقط در سال پایانی برنامه از دستگاهها سئوال کرده که درصد تحقق اهداف برنامه در این سازمان ها چقدر بوده و چقدر برای دستیابی به این اهداف اعتبار صرف شده است.
وی افزود: ما در واقع نمیدانیم میزان موفقیت در برنامههای توسعه به چه میزان بوده و مثلا در حوزه تالابها چقدر پیشرفت داشتهایم. جنگلها را به چه میزان توسعه دادهایم و تنوع زیستی را در کشور گسترده کردهایم یا اینکه نمیدانیم چقدر از زوال تنوع زیستی جلوگیری کردهایم. بنابراین تصویر روشنی از وضعیت نداریم و نمیدانیم که برای برنامه بعدی آیا باید از همان نقطهای که برنامه قبل قرار داشت کار را آغاز کنیم و یا اینکه طرح دیگری باید داشته باشیم.
دبیری بیان کرد: دولتها عموما بر این باورند که نیازی نیست برای اجرای همه برنامهها از مجلس مصوبه بگیرند. بعدها دولتهای مختلف به این نتیجه رسیدند که دریافت مصوبه از مجلس مزایایی هم دارد، بنابراین در حوزه برنامهریزی اقداماتی را انجام دادند.
وی عنوان کرد: در برنامه پنجم و مباحث مرتبط با محیط زیست، دولت به دنبال طراحی و رویکرد سیاستگزاری در قالب چشمانداز نبوده است بلکه برای رفع نیازهای خود این برنامه را به تصویب رسانده است. در این برنامه مسئله ارزیابی محیط زیست که در قوانین دائمی فرصت ظهور پیدا نکرده بود، گنجانده شد.
معاون محیط زیست طبیعی اضافه کرد: در برنامه ششم نوع نگاه این نبود که رفتارها را تغییر دهد. بلکه گفتند برنامهریزی جزء وظایف دولت است و برای اعمال سیاستها نیازمند قوانین هستیم. بنابراین برنامه ششم، در قالب 32 ماده نوشته و به مجلس ارائه شد.
وی ادامه داد. مجلس برنامه پیشنهادی دولت را نپذیرفت و آن را تبدیل به 141 ماده برآمده از دیدگاههای دولت کرد. تغییرات مجلس در قانون برنامه ششم به نفع محیط زیست تمام شد زیرا صلاحیت و اختیارات دستگاهها را در حوزه محیط زیست گسترش داد.
دبیری یادآور شد: در ماده 11 برنامه پیشنهادی دولت برای قانون برنامه ششم به ارزیای زیست محیطی در قالب یکی دو بند اشاره شده بود که مجلس این را تغییرداد و به نفع محیط زیست تمام شد. دولت در کمیسیون تلفیق نیز مخالفت خود با این تغییرات را اعلام نکرد. در نهایت قانون برنامه ششم تصویب و به شورای نگهبان رفت.
به گفته وی شورای نگهبان پس از ارسال قانون برنامه ششم نمیدانست که آیا این قانون را تصویب کند یا خیر. زیرا آنچه به دست این شورا رسیده بود، برنامه پیشنهادی دولت نبود بلکه لایحه مجلس بود.
معاون محیط زیست طبیعی گفت: یکی از موارد جالب برنامه ششم ماده 48 مکرر بود. این ماده 26 بند دارد که مباحث مختلفی در آن بررسی شده بود اما یک بند آن مربوط به استراحت جنگل بود.
وی افزود: به دلیل حساسیت ویژهای که درباره بهرهبرداری از جنگلها در جامعه ایجاد شده بود، این بند با دقت در مجلس بررسی شد. پیگیریها و پافشاری سازمان حفاظت محیط زیست نیز در تصویب این بند تاثیرگذار بود. البته در جریان تصویب برنامه ششم در مجلس، ماده 48 اصلاح شد و ماده 48 مکرری بوجود آمد که شورای نگهبان آن را مغایر با سیاستهای کلی نظام شناخت.
دبیری ادامه داد: در صحبتهایی که با آقای موسوی عضو حقوقدان شورای نگهبان داشتیم این بند به دلیل آنکه در سال چهارم اجازه بهرهبرداری را متوقف میکرد و در طی سه سال ابتدای برنامه اتفاقاتی که برای جنگل رخ میداد، مشخص نبود، مغایر با سیاستهای کلی نظام اعلام شد. زیرا این عضو حقوقدان شورای نگهبان معتقد بود که قبل از اعمال ممنوعیت بهرهبرداری در سال چهارم، ممکن است بهرهبرداران تمام انرژی و وزن خود را صرف برداشت حداکثری از جنگل و استفاده از این فرصت قانونی کنند.
حمله بیوتروریسمی به جنگلهای ایران ثابت شده است
این مقام مسئول در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: اگرچه بخشهایی از برنامه پنجم برای رفع نیازهای روزمره دولتها نوشته شده و نمیدانیم برنامه ششم تدوامگر برنامه پنجم هست یا خیر، اما اگر برای تالابهای خود برنامه نداشته باشیم تا سال 2030، بخش اعظم این اکوسیستمهای آبی از بین خواهد رفت.
وی ادامه داد: دانشمندان در خشک شدن دریاچه ارومیه شکی نداشتند اما پیشبینی شده بود که 500 تا 700 سال دیگر این دریاچه خشک میشود. با اقدامات بشر، روند زوال این دریاچه در 20 سال طی شده است.
دبیری اضافه کرد: انقراض پستانداران در عرض 400 سال طبیعی است اما کوتاه شدن زمان انقراض به 20 سال روندی غیر طبیعی است. باید با برنامهریزی و تکنولوژیهای موجود روند انقراض را به تاخیر بیاندازیم. اقدامات نجات بخش برای دریاچه ارومیه به ما ثابت کرد که میتوان زمان تثبیت دریاچه را تحت تاثیر قرار داد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ورود آفت قرنطینهای شبپره شمشاد به جنگلهای شمال و در معرض خطر قرار گرفتن گونه شمشاد ایرانی، حمله بیوتروریسمی به جنگلهای ایران را تایید کرد.
معاون محیط زیست طبیعی افزود: هنوز هم احتمال حمله بیوتروریسمی به جنگلهای ایران وجود دارد. زیرا این آفت از هتل هایت چالوس در جنگلهای شمال توسعه پیدا کرد. ما به محض اطلاع از وجود چنین آفتی، ماهیت مسافران این هتل را بررسی کردیم و تقریبا ثابت شده که حمله بیوتروریسمی رخ داده اما متاسفانه خیلی دیر شده بود.
به گفته وی با وجود اخبار ناامید کننده درباره وضعیت تنوع زیستی در ایران، اما در اجلاس اخیر مکزیک ایران جزء 20 کشور دارای تنوع زیستی بالا شناسایی شده است. این 20 کشور 36 درصد مناطق حفاظت شده دنیا را دارا هستند.
دبیری همچنین از برگزاری جلسه در یکشنبه آینده به منظور پیگیری پرونده ثبت جهانی سه نقطه از جنگلهای هیرکانی در فهرست میراث جهانی خبرداد.
وی اضافه کرد: منطقه حفاظت شده ارسبارانظ، پارک ملی گلستان و یک نقطه از دو نقطه پیشنهادی سازمان جنگلها به عنوان میراث جهانی به ثبت یونسکو خواهند رسید.
معاون محیط زیست طبیعی همچنین بر تصویب قانون دائمی برای ارزیابی زیست محیطی پروژهها تاکید کرد زیرا بر این باور است که قوانین موقت نیاز سازمان محیط زیست را برآورده نمیکند. البته تلاشهای این سازمان برای تصویب یک قانون دائمی در مجلس گذشته، ناکام ماند.
ایده تنفس 25 سال قبل از سوی دکتر جزیرهای مطرح شد
نعمتالله خراسانی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نیز به تشریح وضعیت تنوع زیستی در جنگلهای شمال پرداخت.
به گفته وی جنگلهای هیرکانی ایران قابل مقایسه با اروپا نیست زیرا اروپاییان جنگلهای طبیعی و مخلوط پهن برگ و سوزنی برگ خود را با اهداف تجاری پاک تراشی کردهاند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: حدود 25 سال قبل همایشی توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور در کلارآباد چالوس برگزار شد. 10 متخصص خوب آلمانی هم در این همایش حضور داشتند و یک هفته از جنگلهای ایران بازدید کردند. این تیم در انتهای برنامه تاکید کردند که جنگل های ایران به دلیل دست نخورده بودن، باید مانند اماکن مقدس گرامی داشته شوند.
وی افزود: در این سمینار دکتر جزیرهای مقالهای ارائه داد و اعلام کرد که راهی نداریم که جنگلهای خود را حداقل 10 سال استراحت دهیم. 25 سال پیش این هشدار داده شده و تازه با سماجت سازمان حفاظت محیط زیست، توانستند این مسئله را به نقطه کنونی رسانده و موضوع تنفس را در مجلس تصویب کنند.
خراسانی گفت: در سال 1365 یکی از کارشناسان خود سازمان جنگلها تحقیقی کرده که به صورت مقاله در آمده است. وی در مقاله خود اشاره کرده که مساحت جنگلهای شمال 3.8 میلیون هکتار است. رویش سالانه این جنگلها سه میلیون متر مکعب است. اما برداشتی که به وسیله طرحهای جنگلداری توسط دولت انجام میشود به همراه قاچاق چوب و مصارف روستایی، حدود پنج میلیون متر مکعب بوده است.
وی ادامه داد: بر اساس اصول مدیریت پایدار که امروزه خیلی به آن توجه میشود، اگر بخواهید از مجموعهای بهرهبرداری کنید که آسیبی به آن وارد نشود، باید 80 درصد رویش سالیانه جنگل برداشت شود. یعنی باید در سال 65، 2.4 میلیون متر مکعب از چوب درختان برداشت میشد اما درست دو برابر توان جنگل، از این اکوسیستمهای طبیعی در این سال، چوب خارج شده است. امروز که کفگیر ته دیگ خورده از مقامات تشکر میکنیم که آخرین نفسهای جنگل را دریافتند و کمک کردند تنفس اجرا شود.
نرخ تکاندهنده انقراض در دنیای امروز
برهان ریاضی عضو هیأت علمی دانشکده محیط زیست و انرژی واحد علوم و تحقیقات نیز در این همایش با اشاره به اینکه موضوع تنوع زیستی مبحث بسیار گستردهای است از کاهش جمعیت و اضمحلال مجموعههای زیستی در ایران خبرداد.
به گفته وی متاسفانه تعداد گونههای در حال انقراض دنیای امروز به قدری زیاد است که در هیچ عصری چنین معضلی حادث نشده است. وضعیت انقراض در دنیای امروز را با زمانی که شهاب سنگ بزرگی به زمین برخورد کرد و دایناسورها به یکباره منقرض شدند، مقایسه میشود. تفاوت این دو وضعیت در این است که در دنیای امروز هیچ حادثهای رخ نداده اما ما بهطور خاموش تنوع زیستی را از دست میدهیم.
وی تاکید کرد: انقراض یک گونه میتواند یک پدیده طبیعی باشد. اما نرخ انقراض در دنیای امروز تکان دهنده است. امروز تخمین زده میشود که نرخ انقراض بر اساس لیست قرمز IUCN نسبت به گذشته 70 تا 80 برابر شده است. اگر هر 20 سال یک پرنده منقرض شود، نرخ انقراض طبیعی است اما در حال حاضر با سرعت سرسامآوری شاهد انقراض هستیم.
ریاضی گفت: جهان امروز به خوبی حساسیت مسئله گرمایش زمین و تنوع زیستی را دریافته است به همین دلیل از سال 1992 که روسای جهان برای اولین بار در ریودوژانیرو گرد هم جمع شدند دو کنوانسیون در ارتباط با این دو موضوع، بدون مخالفت دولتها تشکیل شد. اما متاسفانه هنوز مسئله تنوع زیستی کمتر مورد توجه قرار داشته و مظلوم واقع شده است.
خشک شدن 40 میلیون اصله شمشاد به دلیل طغیان بلایت
هادی کیادلیری رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه علوم تحقیقات نیز در سخنان خود گفت: آنچه امروز به نام توسعه به مخاطب در برنامههای توسعهای عرضه میشود، صرفا رشد اقتصادی است. توسعه با تنوع زیستی بسیار هماهنگ است زیرا بر اساس شاخصهای پایداری باید توسعه رخ دهد.
وی افزود: افزایش تنوع زیستی در همه جا خوب نیست زیرا در راشستان خالص اگر تنوع زیستی زیاد شود، از وضعیت پایداری فاصله گرفتهایم.
رئیس دانشکده منابع طبیعی بیان کرد: در تمام برنامههای توسعهای بر تنوع زیستی تاکید شده اما دستهای ما خالی است. چندین تحقیق در بخشهای مختلف را نگاه می کردم در این تحقیقات مطالعه تنوع زیستی یکی از شاخصها بود، اما در بیشتر آنها، صرفاً به تعریف تنوع زیستی بسنده شده بود و کسی این شاخص را اندازهگیری نکرده است. وقتی این شاخص وجود نداشته باشد، ارزیابی درستی از برنامهها نداریم.
وی با بررسی روند تصویب طرح تنفس در مجلس، مطرح شدن ماده 48 مکرر و صدور مجوز برای خشکهدارها را حاصل بیاطلاعی نمایندگان مجلس از اهمیت تنوع زیستی دانست زیرا خشکهدارها به عنوان محلی برای زندگی انواع حشرات و پرندگان، ضامن حفظ تنوع زیستی جنگل هستند.
به گفته کیادلیری 42 درصد جنگلهای شمال کشور با معیارهایی که خیلی کامل نیست، رو به قهقرا است. اگر جنگلهای شمال از حالت اوج و کلیماکس فاصله بگیرد، اثر تغییرات در آن زیاد میشود. دخالت در جنگلها طغیان آفات را افزایش میدهد.
وی تصویب طرح تنفس را نقطه عطفی در تاریخ جنگلداری ایران دانست و افزود: تنفس به معنی رهاسازی نیست و تغییر رویکرد و نگاه اکولوژیکی است. در واقع در طول اجرای طرح تنفس، ابعاد اکولوژیکی که تا کنون دیده نشده است در برنامههای مدیریتی وارد میشود.
وی در پاسخ به سئوال مطرح شده درباره آمار ارائه شده درباره خشک شدن 40 میلیون اصله شمشاد، گفت: از سال 90 بلایت شمشاد در جنگلهای شمال طغیان میکند. بعد هم شب پره شمشاد در این جنگلها ظهور میکند. بر اثر طغیان بلایت شمشاد، 40 هزار هکتار از جنگلهای شمشاد خشک میشود.
رئیس دانشکده منابع طبیعی افزود: بعضیها میگویند شمشادهایی که در اثر بلایت آسیب دیدهاند مجددا جوانه زده و سبز میشوند اما من میگویم که درختان همیشه سبز پس از خشک شدن، مجددا تولید برگ نمیکنند. در هر هکتار بیش از هزار پایه شمشاد داریم. گونه شمشاد بسیار کند رشد است و قطر 20 سانتیمتری آن بیش از 200 سال سن دارد. این گونه را با گونههای دیگر نمیتوان قیاس کرد.
وی عنوان کرد: گاهی ما باید آمارها را برجسته کنیم که به مسایل توجه شود. وقتی گزارش دادیم که در شمشادستانهای شمال آفت طغیان کرده است، حتی یک نفر هم به این تودهها سر نزد اما با کشیده شدن مسئله به رسانهها، مسئولین آمدند. حتی اگر بپذیریم 20 میلیون شمشاد در شمال خشک شده، خود نوعی فاجعه است.
به گفته کیادلیری شب پره شمشاد حدود دو هزار هکتار از جنگلهای شمال را نابود کرده و بلایت 40 میلیون اصله از این گونه را خشک کرده است./
L-951206-01
دیدگاه تان را بنویسید