آبخیزداری روان‌آب رودخانه‌ها را کاهش می‌دهد

به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات آب کشور، برای مدیریت منابع آب نیازمند هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و سیستم‌های توزیع اعتبارات هستیم. به دلیل همین ناهماهنگی‌ها، به اعتقاد وزارت نیرو اجرای عملیات آبخیزداری روان‌آب رودخانه‌ها را کاهش داده است.

متولیان وزارت نیرو بر این باورند که آبخیزداری آورد رودخانه‌ها را کاهش می‌دهد. حتی رحیم میدانی معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در نامه‌ای خطاب به مدیر کل منابع طبیعی استان چهار محال و بختیاری به عنوان بالادست رودخانه زاینده رود، از این اداره درخواست کرده که اجرای عملیات آبخیزداری در سرشاخه‌های زاینده رود را یا متوقف کند یا اینکه آب آبخیزداری را در اختیار کشاورزان قرار ندهد تا ذخایر سد زاینده رود دچار مشکل نشود. مسئولان وزارت نیرو همواره عملیات آبخیزداری را به عنوان عملیاتی برای نگهداری از خاک و نه موثر به روی آب، معرفی می‌کنند. مرتضی افتخاری رئیس موسسه تحقیقات آب کشور در گفتگو با خبرنگار ایانا در رابطه با اثر آبخیزداری به روی آورد رودخانه‌ها، بیان کرد: آبخیزداری به روی مولفه‌های آب تاثیر می‌گذارد. یکسری مولفه‌های بیلان داریم. وقتی بارش اتفاق می‌افتد و این باران به زمین می‌رسد، در حالت عادی، بخشی از آن نفوذ کرده و تبدیل به آب زیرزمینی می‌شود و بخش دیگری به صورت روان‌آب در رودخانه‌ها جاری می‌شود. بخشی هم در قالب تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود.

وی اضافه کرد: آبخیزداری میزان نفوذ را افزایش داده و تغذیه آب زیرزمینی را زیاد می‌کند اما میزان روان آب را کم می‌کند.

به گفته افتخاری آبی که در داخل زمین در اثر عملیات آبخیزداری نفوذ می‌کند، به آب زیرزمینی تبدیل می‌شود و با توجه به شرایط سازندهای زمین‌شناسی، یا به داخل سفره‌ها رفته و در زیر زمین باقی می‌ماند و یا اینکه در قالب چشمه ظاهر می‌شود.

وی گفت: با افزایش میزان نفوذ آب در زمین، روان‌آب رودخانه‌ها کاهش می‌یابد. آبخیزداری بر خلاف بارورسازی ابرها، آب جدید تولید نمی‌کند.

رئیس موسسه تحقیقات آب در تشریح سخن خود گفت: در بارورسازی ابر آب جدید تولید می‌شود زیرا به قسمتی از ابر که پتانسیل بارش ندارد، آیروسل تزریق می‌شود و زمینه سقوط بیشتر قطره‌های آب را فراهم می‌کنیم.

وی به این پرسش که آیا بارورسازی زمینه کاهش بارش در پایین دست را فراهم می‌کند، این‌گونه پاسخ داد: ابری که به سمت پایین دست حرکت می‌کند با عبور از روی کوه‌ها و غیره دوباره خود را بازسازی کرده و بنابراین بارورسازی روی پایین دست تاثیر منفی نمی‌گذارد. ابری که وارد ایران می‌شود را تا هفت بار می‌توانیم بارور کنیم و وقتی ابر به افغانستان می‌رسد خود را بازسازی کرده و باز هم قدرت بارش دارد.

به گفته افتخاری اگرچه آبخیزداری میزان تبخیر را کاهش می‌دهد اما این کاهش، عدد بزرگی نیست.

وی افزود: کل میزان تبخیر از مخازن بیش از 600 سدی که در کشور وجود دارد، حدود دو میلیارد متر مکعب است. در حالی که نزدیک به 50 میلیارد متر مکعب آب در مخازن سدها ذخیره می‌شود. در مقابل این حجم ذخیره‌سازی تبخیر پشت سدها قابل توجه نیست. اگر سدها نباشند از بعد آب شرب به مشکل می‌خوریم و تنظیم آب کشاورزی قطعا دچار مشکل می‌شود زیرا و خیلی از آب‌ها از دسترس خارج می‌شود.

سدسازی و آبخیزداری توامان انجام شوند

رئیس موسسه تحقیقات آب بیان کرد: در سدسازی و آبخیزداری روی مولفه‌های آب و تبدیل شدن آن به منابع زیرزمینی و سطحی کار می‌کنند.

به گفته وی وزارت نیرو مشکلی با مسئله آبخیزداری ندارد و درخواستش این است که آبخیزداری و سدسازی با هم هماهنگ شوند. زیرا اگر در بالادست بدون هماهنگی با وزارت نیرو آبخیزداری شود، روان آبی که این وزارتخانه متصور است ایجاد نمی‌شود و ذخیر سد کاهش می‌یابد.

افتخاری ادامه داد: هماهنگی بین دو وزارتخانه به مفهوم برگزاری صرف جلسات نیست. در بحث اعتبارات، اگر اعتبار سدها داده شود و اعتبارات آبخیزداری داده نشود، آبخیزداری دچار اختلال می‌شود یا اگر بودجه سدسازی به موقع تزریق نشود، این بخش با مشکل مواجه شده و از آبخیزداری عقب می‌ماند.

رئیس موسسه تحقیقات آب گفت: تناسب بین پرداخت اعتبارات آبخیزداری و سدسازی در سال‌های مختلف بسته به رویکرد دولت‌ها متفاوت بوده و امسال نیز هر دو بخش، بودجه‌ای در اختیار نداشته‌اند.

وی به این پرسش که اگر آبخیزداری میزان نفوذ را افزایش می‌دهد و حتی در برخی موارد بودجه این بخش از سدسازی بیشتر بوده، چرا منابع آب زیرزمینی ایران تا این حد دچار مشکل هستند، این گونه پاسخ داد: مشکلات منابع آب زیرزمینی ناشی از مصرف بیش از حد آب است.

وی درباره برآوردهای انجام شده از کاهش تبخیر در اثر اجرای عملیات آبخیزداری، عنوان کرد: اگرچه متولیان آبخیزداری اعلام می‌کنند که روی کاهش تبخیر کار کرده‌اند اما در جلساتی که من حضور داشته‌ام، اعداد ارقام اعلام شده، همان اعدادی است که در مطالعات جهانی به آن اشاره شده است.

افتخاری تأکید کرد: ارتباط بین سدسازی و آبخیزداری باید به صورت سیستماتیک درست شود. این ارتباط نباید به یک دولت و افراد خاص خلاصه شود. برای اصلاح سیستماتیک مسایل باید سیاستگزاری‌های متناسب انجام شده و قوانین اصلاح شود.

وی اضافه کرد: همه چیز باید در بسته برنامه‌ریزی ساخت سد لحاظ شود تا وقتی بودجه سد می‌آید، بودجه آبخیزداری هم در این بسته دیده شود و همزمان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به هر دو بخش اعتبار تخصیص دهد.

رئیس موسسه تحقیقات آب یادآور شد: قوانین بالادستی باید وزارت نیرو و جهاد کشاورزی را مکلف کند که یک برنامه واحد در خصوص حوضه‌های آبریز(آبخیز) استخراج کنند تا سازمان برنامه هم بر اساس این سند مشترک اعتبارات را توزیع کند. البته این کار ساده‌ای نیست. اگر بخواهیم اصولی کار کنیم باید برنامه‌ها اصلاح شود.

وی تأکید کرد: اگر بخواهیم مدل جامع مدیریت حوضه آبریز اجرا شود، باید به حقوق هم احترام بگذاریم. ما باید به تولید غذا احترام بگذاریم و بخش کشاورزی هم مصرف بی‌رویه نکند. وزارت نیرو هم نباید دنبال تولید بیشتر آب نباشد.

افتخاری گفت: در کشور مشکل هماهنگی داریم. مدیریت جامع آب چیزی جز هماهنگی بین پایین دست و بالادست، آب سطحی و زیرزمینی و توزیع اعتبارات نیست./

L-951217-03