خطر در کمین تولید گندم کشور/ کاهش چشمگیر کیفیت آب در کشور/ سفره‌های زیرزمینی بیشتر تخلیه می‌شود

به گفته یکی از اساتید دانشگاه تهران، مطالعات انجام شده در کشور و مدل سازی‌های انجام شده برای بررسی اثر تغییر اقلیم بر ایران نشان می‌دهد که میزان روان‌آب‌های سطحی در اهواز، کرمان، مشهد و ارومیه بیش از سایر نقاط کشور کاهش می‌یابد. از سوی دیگر به دلیل افزایش تبخیر و تعرق نیاز آبی در بخش کشاورزی افزایش می‌یابد. محاسبات نشان می‌دهد میزان نیاز آبی گندم در هر هکتار تا سال 2030، سالانه 5 میلیمتر افزایش می‌یابد که این مسئله به مفهوم ایجاد خطرات جدی برای تولید گندم است.

تغییر اقلیم و تبعات آن که حاصل انتشار بیش از حد گازهای گلخانه‌ای است، یکی از مشکلات اصلی بشر در قرن حاضر است. اثرات گرمایش جهانی بر بخش‌های مختلف زمین متفاوت است، اما آنچه مسلم است، خاورمیانه از این مسئله تاثیر منفی می‌گیرد. از آنجا که به راحتی نمی‌توان تبعات تغییر اقلیم را کنترل کرد، دولت‌ها برای مقابله با اثرات این پدیده، برنامه‌های سازگاری تدوین می‌کنند. تغییر اقلیم در ایران نیز مشابه دیگر کشورهای خاورمیانه، اثرات منفی چشمگیری بر منابع آب کشور خواهد داشت. علیرضا مساح بوانی در گفتگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: برای بررسی اثرات تغییر اقلیم به روی کل رودخانه‌های کشور مطالعه‌ای در سال 2008 نجام شده که قدیمی بود. به همین دلیل طرح ملی تغییر آب و هوا، به وزارت نیرو سفارش انجام مطالعه‌ای جدید را داد. این وزارتخانه نیز یکسری کارها را انجام داده بود تا در نهایت این اطلاعات به سازمان ملل ارایه شود.

وی افزود: مولفه‌های مختلفی روی روان آب سطحی رودخانه‌ها اثر می‌گذارد. وضعیت دما در مدل‌های پیش‌بینی ما نشان می‌دهد که از 2016 تا 2030 در تمامی نقاط کشور افزایش می‌یابد. افزایش دما در بخش‌های مختلف کشور، متفاوت است اما به‌طور متوسط تا سال 2030 بین یک تا یک و نیم درجه افزایش دما را شاهد خواهیم بود. این تغییرات دمایی در فصول مختلف متفاوت است.

مساح بوانی گفت: مدل‌های ما برای بارش مانند دما اجماع ندارند. به این مفهوم که برخی مدل‌ها می‌گویند ایران در آینده با افزایش بارش و برخی می‌گویند با کاهش بارش مواجه خواهد بود. اما آنچه بر اساس مدل‌های موجود به آن رسیده‌ایم آن است که بارش‌های ما از سال 2016 تا سال 2030 بین 10 درصد افزایش تا 10 درصد کاهش، در نوسان خواهند بود.

وی ادامه داد: تبخیر و تعرق مولفه دیگری است که خیلی روی روان آب رودخانه‌ها تاثیرگذار است. بر اساس مدل‌ها با توجه به افزایش دما در تمام کشور، میزان تبخیر و تعرق نیز در سراسر ایران افزایش می‌یابد اما افزایش تبخیر و تعرق نسبت به رشد بارش خیلی بیشتر خواهد بود. به این مفهوم که تفاضل تبخیر و تعرق و بارش همواره عددی مثبت خواهد بود. از آنجا که تبخیر و تعرق خیلی بیشتر از بارش است، حتی اگر در جایی بارش‌ها نیز افزایش یابد، باز هم با کمبود منابع آب قابل دسترس مواجه خواهیم شد.

این استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: بر اساس شبیه سازی‌های وزارت نیرو سه سناریو درباره روان آب‌های سطحی برای دوره‌های آتی در نظر گرفته شده است. سناریوها به سه دسته خوشبینانه، متوسط و بدبینانه تقسیم می‌شوند. اما احتمال وقوع سناریوی متوسط بیش از سایر سناریوها است.

وی اضافه کرد: بر اساس این سناریو در اراک با چهار درصد کاهش روان آب تا سال 2030 مواجه خواهیم بود، اردبیل 4 درصد افزایش، ارومیه 10 درصد کاهش، اصفهان چهار درصد کاهش، ایلام دو درصد افزایش، اهواز 20 درصد کاهش، ساری دو درصد افزایش، بجنورد دو درصد کاهش، بندر عباس 6 درصد افزایش، بوشهر یک درصد افزایش، بیرجند یک درصد کاهش، تبریز دو درصد کاهش، تهران، خرم آباد و رشت یک درصد کاهش، زاهدان دو درصد افزایش، زنجان یک درصد کاهش، سنندج پنج درصد افزایش، شیراز دو درصد کاهش، قزوین چهار درصد افزایش، کرمان 15 درصد کاهش، کرمانشاه سه درصد افزایش، گرگان یک درصد افزایش، مشهد 12 درصد کاهش، همدان 4 درصد کاهش، یاسوج چهار درصد کاهش و یزد دو درصد افزایش روان آب سطحی را تجربه خواهند کرد.

به گفته مساح بوانی آنچه مسلم است، در غرب کشور که 30 درصد آب‌های ایران را در خود جای داده، کاهش روان آب سطحی را تا 15 درصد خواهیم داشت. اما در مناطقی که با افزایش روان‌آب مواجه هستیم، میزان رشد خیلی چشمگیر نیست.

وی با اشاره به اینکه مدلی برای شبیه‌سازی آب زیرزمینی نداریم، از کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی خبر داد.

خطر جدی برای 50 درصد منابع آب کشور

این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: به دلیل افزایش دما، تبخیر و تعرق نسبت به بارش زیادتر خواهد بود. به این ترتیب میزان نفوذ به منابع آب زیرزمینی کاهش می‌یابد. پس انتظار داریم که چشمه‌ها، چاه‌ها و قنات‌های بیشتری خشک شده و در سراسر کشور با افت منابع آب زیرزمینی مواجه شویم.

وی افزود: به دلیل کاهش روان‌آب‌ها در مناطقی که آب زیرزمینی از سطحی تغذیه می‌شود دچار کاهش خواهیم داشت. در خیلی از مناطق روان آب کاهش می‌یابد اما از آنجا که میزان تقاضا نسبت به آوردها بسیار بیشتر تغییر می‌کند، با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو می‌شویم.

مساح بوانی گفت: در کشاورزی به دلیل افزایش دما، نیاز آبی گیاهان افزایش یافته و تقاضا برای آب آبیاری رشد چشمگیر پیدا می‌کند. نیاز غذایی ما به دلیل رشد جمعیت افزایش می‌یابد و نیاز شرب نیز روندی صعودی طی می‌کند. بنابراین منابع آبی بیش از گذشته تحت تنش قرار می‌گیرد.

وی اضافه کرد: مطالعات انجام شده برای افزایش نیاز آبی سه محصول ذرت، گندم و یونجه نشان می‌دهد که نیاز آبی ذرت در سطح کشور به طور میانگین سالانه حدود یک میلیمتر در هکتار افزایش می‌یابد. این رقم برای یونجه سالانه سه میلیمتر و گندم پنج میلمتر در هکتار است. اگر همه اینها را با هم جمع کنیم، حجم بسیار زیادی آب به تقاضای بخش کشاورزی افزوده خواهد شد.

به گفته این استاد دانشگاه تهران، کیفیت منابع آب شرب و کشاورزی نیز در آینده رو به زوال می‌رود، زیرا افزایش جمعیت، رشد تولید پساب‌ها را به همراه داشته و افت کیفی منابع آب ناشی از نفوذ پساب‌های کشاورزی و خانگی به منابع آب سطحی و زیرزمینی را خواهیم داشت اما هنوز مطالعه‌ای در زمینه میزان تاثیرپذیری کیفیت آب از تغییر اقلیم، انجام نشده است./

L-951218-01