گامی مهم برای حمایت از کرکس‌ها

دیکلوفناک و آسیکلوفناک که در گروه داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) طبقه‌بندی می‌شوند، اثرات مخربی بر روی سلول‌های اپیتلیال توبول‌های کلیه اغلب پرندگان شکاری و خصوصا کرکس‌ها ایجاد می‌کنند که این ضایعات در ادامه منجر به بالارفتن سطح اسید اوریک در خون و به‌دنبال آن رسوب کریستال‌های اسید اوریک بر روی سایر اندام‌های حیاتی نظیر طحال، کبد و قلب می‌شود.

به گزارش ایانا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست، در سال‌های اخیر با توجه به مسمومیت‌های مختلف، تخریب زیستگاه، صید و زنده‌گیری، قاچاق، بیماری‌ها و سایر عوامل، جمعیت پرندگان شکاری به صورت قابل توجهی کاهش یافته است و متاسفانه در خصوص برخی گونه‌ها نظیر کرکس‌ها این کاهش جمعیت بسیار چشم‌گیرتر بوده و برای مثال جمعیت جهانی کرکس مصری با کاهش 80 درصدی مواجه شده است که این امر متخصصان و فعالین حفاظت از پرندگان را بر آن داشته تا ضمن بررسی عوامل کاهش جمعیت و آسیب شناسی خطر، برنامه‌ریزی لازم برای نجات این گونه‌های ارزشمند از گرداب انقراض را به‌طور جدی دنبال کنند. به منظور دستیابی به این هدف، یک تفاهمنامه تخصصی در مورد حفاظت از پرندگان شکاری (Raptors MoU) در زیرمجموعه کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر (CMS) شکل گرفته است و دیگر مراجع جهانی چون IUCN نیز به پرندگان شکاری از جمله کرکس‌ها اهتمام ویژه دارند.

سازمان حفاظت محیط زیست کشور ایران نیز با توجه به اهمیت موضوع، طی سال‌های اخیر فعالیت‌هایی برای حفاظت از پرندگان شکاری و خصوصا کرکس‌ها به انجام رسانده است که در متن زیر نمونه موفقی از آن شرح داده می شود .

گام نخست : قشم- زمستان 1393(امضای تفاهم نامه حفاظت از پرندگان شکاری)

در اسفند ماه سال 1393 دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در چارچوب همکاری‌های مشترک با کنوانسیون گونه‌های مهاجر (CMS) ، نسبت به برگزاری کارگاه­ آموزشی حفاظت از پرندگان شکاری و همچنین امضای تفاهم نامه مشترک میان کشور جمهوری اسلامی ایران و کارگروه حفاظت از پرندگان شکاری آن کنوانسیون، که با حضور مسئولان کشوری و بین‌المللی تشکیل شد، اقدام کرد. با امضای این تفاهم‌نامه کشورمان به‌عنوان پنجاه و یکمین عضو به این معاهده پیوست و فصلی جدید در این خصوص ایجاد شد. تبادل اطلاعات در کنار همسویی با جامعه بین‌المللی درباره حفاظت از پرندگان شکاری از جمله دستاوردهای این نشست بود .

جولای 2015 ( صوفیه بلغارستان)

چند ماه پس از امضای تفاهم‌نامه جمعی از متخصصان و صاحب‌نظران دولتی و غیر دولتی در صوفیه بلغارستان گردهم آمدند تا ضمن بررسی وضعیت گونه کرکس مصری به تدوین برنامه حفاظت جهانی از این گونه اقدام کنند. در این نشست چند روزه نمایندگان کشور جمهوری اسلامی ایران نیز حضور داشتند که به همراه دیگر شرکت کنندگان ضمن مشارکت در تدوین برنامه عمل، به بحث و تبادل نظر پیرامون تهدیدها و چالش‌های پیش روی این گونه و دیگر گونه های مشابه پرداختند.

ز مهم ترین موارد مطرح شده در این نشست، اعلام خطر استفاده دامپزشکی از داروی دیکلو فناک و مشتقات آن به‌عنوان تهدیدی جدی برای کلیه پرندگان شکاری خصوصا پرندگان شکاری لاشه خوار و کرکس‌ها بود و لزوم ایجاد محدودیت در مصرف داروی مذکور در صنعت دامپروری و دامپزشکی یکی از موارد تبادل نظر متخصصان بود .

دیکلوفناک و مشتقات آن از داروهای خطرناک برای پرندگان شکاری و خصوصا کرکسها است به گونه‌ای که با تغذیه لاشه‌خوارانی چون کرکس‌ها از لاشه‌های آلوده به این دارو تلفات بسیار بالایی را سبب شده است به‌طور مثال با توجه به فرهنگ مردم هندوستان در خصوص جایگاه مقدس دام‌های اهلی خصوصا گاو و اینکه گاوها اغلب در این کشور کشتار نشده و به مرگ طبیعی و در سنین بالا تلف می‌شوند و لاشه آنها به عنوان یکی از منابع مهم غذایی برای کرکس‌ها به شمار می‌آید، استفاده ا داروهای ضد درد و ضد التهاب نظیر دیکلوفناک و هم خانواده‌های آن جهت کاهش درد و رنج ناشی از کهولت سن در گاوها بسیار شایع است و این امر موجب بروز تلفات بالا در میان کرکس‌ها در سال‌های اخیر شده است. این مهم در کشورهایی که از سیستم مدیریت پسماند و امحای لاشه چندان مناسبی برخوردار نیستند نیز بشدت رایج است و این کشورها در معرض خطر جدی تلفات بالای پرندگان شکاری قرار می‌دهد .

لازم به توضیح است دیکلوفناک و آسیکلوفناک که در گروه داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) طبقه‌بندی می‌شوند، اثرات مخربی بر روی سلول‌های اپیتلیال توبول‌های کلیه اغلب پرندگان شکاری و خصوصا کرکس‌ها ایجاد می‎‌کنند که این ضایعات در ادامه منجر به بالارفتن سطح اسید اوریک در خون و به‌دنبال آن رسوب کریستال‌های اسید اوریک بر روی سایر اندام‌های حیاتی نظیر طحال، کبد و قلب می‌شود. سایر داروهای این دسته (NSAIDs) نظیر کتوپروفن و همچنین فلونکسین نیز این تاثیرات مخرب را ایجاد می‌کنند ولی اثر دیکلوفناک بر مسمومیت کلیوی کرکس‌ها بیش از سایر داروهای قرارگرفته در این گروه مشهود می‌باشد. کمترین مسمومیت نیز متعلق است به داروی ملوکسیکام که پیشنهاد جایگزینی آن با سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی که نام آنها در بالا ذکر شد، توصیه می‌شود .

تیر ماه 1394 ( تهران)

پس از بازگشت متخصصین دولتی و غیر دولتی از نشست بلغارستان رایزنی‌ها درباره بررسی امکان ممنوعیت مصرف دیکلوفناک انجام شد و پیشنهاد ایجاد محدودیت برای مصرف دامپزشکی آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنین با همکاری نزدیک بخش دولتی و غیر دولتی، مجموعه کاملی از مستندات و نتایج در مورد تحقیقات انجام شده در دفتر حیات وحش سازمان مورد بررسی قرار گرفت و سر انجام در کمتر از چند ماه پس از مذاکرات انجام شده و مکاتبات و پیگیری‌های مستمر انجام شده از جانب دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با سازمان دامپزشکی کل کشور، نهایتا کشور ایران موضع خویش را در مورد استفاده دامپزشکی از داروی دیکلوفناک اعلام کرد که سبب حیرت و تحسین جوامع بین‌المللی و ایجاد جایگاه رفیعی در بحث حفاظت از پرندگان شکاری برای کشور شد. بسیاری از مراجع جهانی از جمله بردلایف (birdlife) از بزرگترین جوامع پرنده‌شناسی جهان، تصمیم و جسارت مقامات سازمان حفاظت از محیط زیست ایران را ستودند و بسیاری از آن به عنوان الگویی مناسب حتی برای کشورهای اروپایی یاد کردند. برخی مراجع، این خبر از کشور ایران را در لیست برترین خبرهای سال نو میلادی خویش قرار دادند و برخی دیگر با تشکر از سازمان حفاظت محیط زیست به تحسین اتخاذ این تصمیم پرداختند. برخی نیز با اشاره به همراهی دستگاه‌های دولتی و بخش غیر دولتی کشور ایران، توجه سازمان حفاظت محیط زیست ایران به مسئله را مورد تایید و تحسین قرا ردادند .

نوامبر2016( بمبئی هندوستان)

نشست بمبئی با موضوع تدوین برنامه عمل جهانی کرکس‌ها با تکیه بر بخش آسیا شکل گرفت که در این نشست نیز نمایندگان کشور جمهوری اسلامی ایران حضور یافته و در خصوص دستاوردها، فعالیت‌ها، تهدیدات و مسایل مربوطه به بحث و تبادل نظر پرداختند. با توجه به واکنش کشور ایران در مورد دیکلوفناک و توجه سازمان متولی حفاظت از حیات وحش کشور به این مهم، بارها در طی نشست اخیر، دیدگاه کشور ایران مورد تحسین و قدردانی قرار گرفت و از کشور ایران به عنوان پیشگامی در این مسیر یاد شد. لازم به ذکر است هرچند داروی دیکلوفناک به عنوان داروی رایج و مورد تایید سازمان دامپزشکی کشور نبوده و نیست اما اهتمام کشور ایران در خصوص توجه به اهمیت موضوع ایجاد محدودیت و همچنین استفاده دامپزشکی این دارو، به‌حدی است که بارها در نشست بمبئی، دیگر کشورهای عاری از مصرف را به همراهی با ایران در این راه دعوت کردند

در خاتمه از سازمان دامپزشکی کشور و همچنین گروه پرنده شناسی و پرنده‌نگری طرلان به‌واسطه همراهی و همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست و پیگیری‌های انجام شده در جهت پیشبرد این هدف قدردانی می‌شود .