از بهبود ژنتیکی محسوس دام‌ها تا اتصال دانه‌های تسبیح در صنعت شترمرغ

معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، در آخرین گفت‌وگوی تفصیلی خود با خبرگزاری ایانا در روزهای پایانی سال 95، جزییات اقدامات انجام شده در زیربخش‌های مختلف دام و طیور و برنامه‌های در دستور کار این معاونت در سال پیش رو را تشریح کرد.

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - وحید زندی‌فخر:

چندی پیش، دکتر حسن رکنی، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور تولیدات دامی، در یادداشتی مفصل برای ایانا، ماهیت و اهداف صنعت مرغ و تخم‌مرغ را توضیح داد که متن کامل آن در این خبرگزاری منتشر شد. البته اقدامات و سیاست‌های این معاونت تنها محدود به طیور نیست و در قسمت‌های دام سبک، سنگین و شترمرغ نیز مسئولیت‌هایی خطیر را بر عهده دارد. آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی ایانا با حسن رکنی است.

تراز تجاری

در زیربخش دام و طیور، از سال 92 که دولت کار خود را آغاز کرد، تراز تجاری، منفی 130 میلیون دلار بود. در حالی که امروز در 11 ماهه سال به 554 میلیون دلار تراز مثبت رسیده‌ایم. بنابراین می‌توان ادعا کرد که جهشی بزرگ و مثبت در این عرصه اتفاق افتاده که منوط به افزایش صادرات و کاهش محسوس واردات است. به عنوان مثال، بازارهای مختلفی برای لبنیات تولیدی کشور به وجود آمد که مهم‌ترین آن روسیه بود. این کشور تاکنون 3 هزار و 700 تن شیرخشک ایران را خریداری کرده و یک هزار تن نیز سفارش جدید داده است. بنابراین صادرات لبنیات، با توجه به اینکه در 11 ماهه امسال حدود 750 هزار تن بوده، رشدی 30 درصدی نسبت به 12 ماه سال قبل را به نمایش می‌گذارد که امید می‌رود با ادامه داشتن این روند، فاصله مذکور به 40 درصد تا پایان سال برسد.

در سال جاری، با توجه به اینکه بیماری آنفلوآنزا به واحدهای مختلف طیور در سراسر کشور حمله برد، اما قریب به 100 هزار تن صادرات در این حوزه به ثبت رسید و گمان می‌رود با فروکش کردن تب آنفلوآنزا و پاک شدن بیش تر استان‌ها از این بیماری، دوباره مقوله صادرات در این عرصه رونق گرفته و تجار ایرانی بازارهای کشورهای همسایه را تصاحب کنند.

آمارها نشان می‌دهد که واردات گوشت قرمز، در سال گذشته 90 هزار تن بود که این رقم در سال جاری با 10 درصد کاهش به 80 هزار تن رسیده است. البته در بخش دام، برای ایجاد توازن در بازار داخلی، حدود 2 ماه است که صادرات متوقف شده، اما با این حال، آخرین آمارها حاکی از صادرات یک میلیون و 200 هزار راس دام سبک در 9 ماهه ابتدای سال جاری است. این محصول، با کیفیتی کم‌نظیر در ایران تولید می‌شود و با قیمتی مناسب و وضعیتی مطلوب در کشورهای همسایه به فروش می‌رسد.

به هر ترتیب، نگرشی که در پویایی تراز تجاری وجود دارد، موجب می‌شود که هم از زیرساخت‌های موجود در کشور به نحو عالی استفاده شود و هم از فرصت‌هایی که همسایه‌ها برای ایران فراهم می‌کنند، بهره برد.

عسل

با وجود تولید حدود 81 هزار تن عسل در کشور، اما حجم صادرات آن از یک هزار و 330 تن تجاوز نکرد. در حالی که توان صادراتی ما در این مقوله، حداقل 5 هزار تن در سال برآورد می‌شود. البته دلیل اصلی آن را باید در کشش بازار داخلی و محدودیت در قیمت‌های خارجی جست‌وجو کرد. به عبارتی شرایط به گونه‌ای است که عرضه کننده این محصول، رغبت بیشتری برای فروش عسل در بازار داخلی دارد. به هر حال، تا همین چند سال پیش، تولیدکنندگان تنها خود را به تولید عسل محدود کرده بودند، اما اکنون تنوع محصولات افزایشی چشم‌گیر داشته است. گرده گل، ژل رویال و بره‌موم از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که برای نخستین بار در سال جاری، 900 کیلوگرم ژل رویال از کندوها برداشت شده که می‌تواند تاثیری فوق‌العاده در بهبود وضعیت اقتصادی زنبودار داشته باشد. این امر نیز در سایه آموزش‌های برنامه‌ریزی شده به زنبورداران محقق شد و اکنون زنبورداران می‌دانند که می‌توان کل منافع عسل را در چند گرم ژل به دست آورد.

ایران دومین کشور فعال در پرورش شترمرغ، با در اختیار داشتن بیش از 10 هزار قطعه مولد و 90 هزار قطعه گوشتی است. اگرچه تاکنون اقداماتی که در زمینه پرورش شترمرغ انجام شده، مانند دانه‌های تسبیح جدا از هم است و باید چیزی شبیه نخ، این دانه‌ها را به هم متصل کند، اما این اتفاق با تشکیل نخستین زنجیره پرورش شترمرغ در استان فارس افتاد؛ واحدی کامل که با احداث کشتارگاه مخصوص شترمرغ، تولیدات خود را با کیفیتی مطلوب و استاندارد به بازار عرضه می‌کند. این موضوع به ویژه در ارتباط با استحصال پوست خودنمایی می‌کند. زیرا این بخش اگر به صورت حرفه‌ای و بدون پارگی از بدن شترمرغ جدا شود، ارزشی برابر با گوشت خواهد داشت. البته مصنوعاتی که از فراوری این چرم به دست می‌آید، قیمت‌هایی تا 10 برابر پیدا کرده و در افزایش درآمد تولیدکننده بسیار موثر است. پر این حیوان نیز به غیر از موارد تزئینی، در صنعت خودروسازی برای غبارروبی اولیه قبل از رنگ و همچنین داستر جهت تمیز کردن ویترین مغازه‌ها کاربرد دارد. به طوری که صادرات پر شترمرغ به اروپا بیش از 50 یورو در هر کیلوگرم نصیب تاجر می‌کند. گذشته از این ها مصرف گوشت این پرنده برای کسانی که از بالا بودن سطح کلسترول رنج می‌برند، بسیار مفید بوده و نیاز آن ها را به گوشت قرمز، بدون آسیب رساندن به وی، برطرف کند.

دام سبک

برنامه‌های وزارتخانه از همان ابتدا علاوه بر دام‌های سنگین، بهینه کردن ساختار ژنتیکی دام‌های کوچک بوده است. اگرچه در سال‌های گذشته در دام سبک، اتفاق مثبت چشمگیری نداشته‌ایم، اما یکی از هدفگذاری‌ها به تولید بیش تر شیر از بز و افزایش تولید گوشت از گوسفند بوده است. به موازات آن، راهکارهایی که نگهداری دام کوچک در واحدهای نیمه بسته را برای دامدار اقتصادی‌تر کند، به مرحله اجرا رسید. شرایط پرورش سنتی، به گونه‌ای بود که تا 90 درصد، به مراتع آزاد وابستگی وجود داشت. بنابراین دامدار، به دلیل خوراکی که طبیعت در اختیار دام‌هایش می‌گذاشت، به نحوه پرورش، توجه چندانی نمی‌کرد، اما اکنون سیاست معاونت بر این اصل استوار است که حتی اگر دامدار کل علوفه را به صورت نقدی خریداری کند، باز هم سود اقتصادی معقول داشته باشد. این امر حاصل نمی‌شود مگر اینکه در ژنتیک دام‌ها اتفاق جدید بیفتد. با برنامه‌هایی که از 2 سال پیش آغاز شده، هم از منابع ژنتیکی داخلی، برترین‌ها انتخاب شدند و هم آخرین دستاوردهای دنیا با واردات چند گله بزرگ، در اختیار پرورش‌دهندگان قرار گرفت. بز نژاد "سانن" از فرانسه و نژاد "مورسیا" از اسپانیا که قابلیت تطبیق با مناطق گرمسیری را داشته باشند، از نمونه‌های این واردات به شمار می‌رود. این نژادها را هم می‌توان به صورت خالص تکثیر کرد و هم با آمیزش آن ها با نژادهای منطقه‌های مختلف، افزایش تولید را رقم زد. البته بر اساس اسناد بالادستی، قرار است سالانه 3 میلیون راس از بهره‌برداری مراتع کاهش یابد. هرچند که در اجرای این دستورالعمل به طور کامل موفق نبوده‌ایم، اما حدود یک میلیون راس از ظرفیت مذکور کاهش یافت که تعادلی نسبی در استفاده از منابع طبیعی ایجاد کرد. به هر ترتیب، اکنون دام‌های پر تولید در اختیار خانوارهایی قرار گرفته که به سطح معنی‌داری، اقتصاد آنها را بهبود بخشیده است. احداث واحدهای کوچک در یزد، راه‌اندازی این واحدها در استان کرمان تا آینده‌ای نزدیک، اقدامات اساسی در استان بوشهر و همچنین واگذاری دام‌ها با همکاری آستان قدس رضوی در خراسان رضوی، از نمونه‌های آن محسوب می‌شود. متوسط تولید شیر دام‌های وارداتی، بالای 3 لیتر در روز است که البته گزارش‌هایی مبنی بر تولید هفت لیتر در روز نیز وجود داشته است. قیمت شیر استحصال شده از این بزها تا دو برابر شیر گاو بوده که شرایط مطلوبی برای روستاییان رقم می‌زند.

در زیربخش پرورش گوسفند، توجه بیشتر بر نژاد رومانف با تاکید بر پرورش در محیط بسته مد نظر بود. با اقدامات انجام شده و تلاقی رومانف با دام‌های بومی در مناطق مختلف، بسیاری از دامدارها نتایج نسل اول را به چرا برده و از چابکی و آمادگی دام‌ها اظهار رضایت کردند. ضمن اینکه ظرفیت دوقلوزایی آنها بسیار بالا بوده و تولید از حدود 0.7 بره به ازای هر دام مولد، به حدود 1.5 بره به ازای هر دام مولد رسیده است. این در حالی است که با برنامه‌ریزی اصولی در مدیریت، پرورش و تغذیه می‌توان این ظرفیت را به بالای دو بره افزایش داد.

دام سنگین

در دو دهه گذشته بیشتر واحدهای دامپروری، پرورش‌دهنده نژاد هلشتاین بوده‌اند که البته نژادی مطلوب به شمار می‌رود، اما در برخی مناطق شرایط به گونه‌ای بود که بازدهی دام پایین می‌آمد و نمی‌توانست خود را با آن حال و هوا تطبیق دهد. ضمن اینکه توقع بالایی در تغذیه، بهداشت و پرورش دارد. بنابراین با معرفی نژاد "سمینتال"، به واسطه مزایایی که دارد، استقبال دامداران به شدت بالا رفت. سرعت رشد خوب در گوساله‌ها، بالا بودن چربی و پروتئین شیر به صورت معنی‌دار و شرایط پرورش آسان‌تر، از مهم‌ترین ویژگی‌های سمینتال به شمار می‌رود. به همین دلیل توزیع اسپرم سمینتال از حدود 30 تا 40 هزار دز درسال 92 به بیش از 300 تا 400 هزار دز در سال جاری رسیده که این افزایش 10 برابری، نشان از تمایل روزافزون دامداران به پرورش این نژاد دارد. سیاست وزارت جهاد کشاورزی نیز بر این اصل استوار است که به اصطلاح، تمام تخم‌مرغ‌ها را درون یک سبد نچینیم و از تنوع نژادی در کشور برخوردار باشیم. نمونه‌هایی مانند جرسی، براون سوئیس، مونت‌بیلیارد و سمینتال از جمله نژادهایی هستند که می‌تواند در کنار هلشتاین پرورش یابد. هدف گذاری ما این است که از 100 دام برتر دنیا در نژادهای مختلف، اسپرم تهیه کنیم تا آخرین تحولات ژنتیکی دنیا به ایران وارد شود. به هر حال، اکنون طرفداران سمینتال به گونه‌ای است که واحدهای بالای 1700 راس در کشور تاسیس شده است. این نژاد، هم زاد و ولد مطلوبی دارد و هم 25 درصد در چربی شیر نسبت به هلشتاین برتر است. ضمن اینکه به جای انباشتگی چربی، از عضله دولایه برخوردار خواهد بود که این موضوع درصد گوشت را در لاشه بالا می‌برد./

V-951223-02