تکیه بر تصفیه فاضلاب به جای تعریف پروژه‌های بزرگ انتقال آب

شهره صدری‌خانلو، کارشناس ارزشد ارزیابی و آنالیز محیط زیست از دانشگاه اکس - مارسی فرانسه

به گزارش ایانا، 22 مارس هر سال به‌عنوان روز جهانی آب برای جلب توجه همگانی به اهمیت مسئله آب شیرین و حمایت از مدیریت پایدار این منبع حیاتی توسط سازمان ملل انتخاب شده است. با همین رویکرد، هرساله در این روز یکی از جنبه‌های مهم آب انتخاب شده و مورد توجه قرار می‌گیرد. انتخاب جنبه "آب و فاضلاب" در سال‌جاری فرصتی مهم برای تقویت ساختارهای مربوط به همگرایی بین آب و فاضلاب برای تلاش در راستای دستیابی به توسعه پایدار است. در اصل توجه به جنبه پساب‌ها و فاضلاب‌ها در بخش مدیریت منابع آب، فرصتی را در این روز فراهم می‌آورد تا به ارزش آب به‌عنوان منبعی ارزشمند در چرخه اقتصاد و مدیریت امن در سرمایه‌گذاری کارآمد برای حفظ سلامت انسان و اکوسیستم توجه بیشتری شود. همچنین این روز فرصتی را پیش رو قرار می‌دهد تا به ایده‌های بیشتری در مورد استفاده مجدد از فاضلاب و مدیریت پایدار منابع آب در سراسر جهان توجه شود.

تا سال 2025، برای اکثر ساکنان این سیاره، دسترسی به آب ناکافی است و یا به‌طور چشمگیری انسان‌ها با کمبود آب مواجه خواهند بود. شهرنشینی سریع همراه با انفجار جمعیت در طی 25 سال آینده، سبب خواهد شد تا حدود 2.5 میلیارد نفر، در کشورهای در حال توسعه ساکن جدید شهرها شوند و همین امر مشکلات جدی تامین آب را به همراه خواهد داشت. بسیاری از شهرها، حداقل‌های استقبال از این افزایش جمعیت را در آینده نخواهند داشت. زیرا تامین زیرساخت‌های مورد نیاز شهری هزینه‌های بالایی را نیاز دارد که در کنار تامین آب، به آنها نیز باید فکر شود. علاوه بر این، گرم‌تر شدن زمین اثرات غیر مستقیمی مانند افزایش تلفات تبخیر آب‌ها و کاهش تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی را نیز در پی خواهد داشت که می‌تواند بر ذخیره منابع آبی تاثیر گذار باشد. تاثیر مشکلات جهانی ناشی از تغییر آب و هوا، احتمالا می‌تواند اثراتی فراتر از خشکسالی و یا سیل بر مناطق داشته باشد.

براساس اعلام سازمان ملل، امروزه 80 درصد از فاضلاب تولیدی در سطح جهان به معنای واقعی بدون هیچ‌گونه تصفیه و استفاده مجددی در محیط رها می‌شود، این رقم در کشورهای کم درآمد 92 درصد و در کشورهای مرفه‌تر 30 درصد است. فاضلاب رها شده در محیط علت مرگ و میر سالانه 842 هزار نفر در جهان است و بیش از 360 هزار نفر از این تعداد مربوط به مرگ و میر کودکان زیر پنج سال است که اولین قربانیان بیماری‌های مرتبط با آب هستند. پساب‌های بهداشتی رها شده انسانی تنها بر سلامت انسان تاثیر نمی‌گذارند، عوامل بیماری‌زای آغشته به فاضلاب انسانی علاوه بر آلوده کردن رودخانه‌ها و دریاها، باعث کاهش جمعیت آبزیان از طریق کاهش اکسیژن در آب به دنبال پدیده شکوفایی جلبکی می‌شوند. این مسئله باعث تخریب اکوسیستم‌های آبی و همچنین تهدید امنیت غذایی در آینده به‌دلیل کاهش تعداد ماهیان خواهد بود. به‌طور مثال در منطقه‌ای ساحلی در آفریقا جمعیت 18 میلیون نفری روزانه 1.5 میلیون مترمکعب فاضلاب انسانی تولید می‌کنند که این فاضلاب‌ها بدون تصفیه در دریا رها می‌شود و این در حالی است که باید به انفجار جمعیت در چند دهه آینده و افزایش فاضلاب انسانی تولید شده نیز توجه کرد.

سازمان ملل در روز جهانی آب با هشدار درباره کمبود جدی منابع آب در جهان، خواستار توقف هدررفت پساب‌های بهداشتی و فاضلاب‌ها و استفاده مجدد از آنها به‌عنوان منبع ارزشمند اقتصادی و جایگزین برخی مصارف مورد نیاز آب شده است. در اصل یکی از راه‌حل‌های ارائه‌شده برای برون‌رفت از بحران آب در جهان، توقف هدررفت پساب‌های تولیدی است. در گزارش منتشر شده توسط یونسکو به مناسبت روز جهانی آب به "یک استفاده نظام‌مند از آب بازیافت شده" به‌عنوان نکته مهمی تأکید شده است. البته به‌نظر می‌رسد این انقلاب در مدیریت منابع آب، اجتناب‌ناپذیر باشد.

a ) برآورد غلظت کلی‌فرم‌های مدفوعی در آب آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا (فوریه 2008 تا 2010) - b ) نمودار فوق آلودگی شدید حداقل و حداکثر سالانه برای جریان‌های آبی رودخانه‌ای را بین سال‌های 2008 تا 2010 نشان می‌دهد. ماخذ: گزارش یونپ سال 2016،صفحه 20

آب و فاضلاب: یک چرخه تفکیک‌نشده

مدیریت منابع آب به سبک گذشته دیگر توان پاسخگویی به نیازهای جمعیت رو به افزایش کنونی جهان را ندارد. در طول 50 سال گذشته، برداشت آب در جهان چهار برابر شده در حالی‌که جمعیت دو برابر شده است. بر اساس گزارش‌های جهانی تا سال 2030 تقاضای آب 50 درصد افزایش پیدا خواهد کرد و این در حالی است که منابع آب، در برخی از مناطق جهان به شدت با کمبود مواجه هستند، بنابراین ادامه روند فعلی مصرف، غیرقابل تصور برای آینده است. مسلما توجه به استفاده مجدد از آب‌های مصرفی (فاضلاب) می‌تواند یکی از راه‌های مقابله با تهدید کمبود آب در آینده باشد.

بنا به گزارش موسسه جهانی آب در سال 2015، از 33 کشوری که در سال 2040 با بیشترین تهدید کمبود آب روبه‌رو خواهند شد، 14 کشور در خاورمیانه واقع شده‌اند. جایی که تنش‌های آبی می‌تواند بی‌ثباتی کنونی این منطقه را تشدید کند. این معضلی است که بسیاری از کارشناسان برای قرن بعدی پیش‌بینی می‌کنند. کشور ما در قلب این منطقه پر از تنش سیاسی و آبی قرار دارد. مسلما در شرایط فعلی و با کمبود جدی پیش آمده در منابع آب کشور، تنها نمی‌توان به استفاده از منابع آبی محدود موجود تکیه کرد. از این‌رو سرمایه‌گذاری بر روی استفاده مجدد از پساب‌های بهداشتی تولیدی به‌عنوان منبع مطمئن تولید هر روزه توسط جوامع انسانی می‌تواند به دستیابی به منبع آب جدید برای تامین نیازهای آتی کمک کند. استفاده مجدد از پساب‌های تولیدی بازیافت شده در صورتی‌که پاک باشد، حتی می‌تواند بخش قابل توجهی از نیازهای آبی را تامین کند. هزینه بازیافت فاضلاب در مقیاس‌های کوچک ممکن است از هزینه تامین آب هم کمتر باشد.

راه حل‌های بزرگ مقیاس مانند ساخت سدهای بزرگ و انتقال آب‌های عظیم در جهان همگی اجرا شده‌اند، ولی نتوانسته‌اند در شرایط کمبود آب به دلیل استفاده نامتناسب از منابع آبی در بخش مصرف، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی، چندان راه حل مطمئنی برای آینده باشند. لذا به نظر می‌رسد زمان تغییر نگرشی همسو با جهان، برای گذر از بحران فعلی آب فرا رسیده است. اگر جوامع بین‌المللی با جدیت بر تامین زیرساخت‌های لازم برای تصفیه پساب‌ها و استفاده مجدد از این منابع آبی، به‌عنوان راه حل برون رفت از بحران‌های آبی اصرار می‌ورزند، عاقلانه این است که ما نیز نگاه‌های مدیریتی منابع آب در کشور را تغییر داده و برای فاضلاب به‌عنوان منبع آبی قابل دسترس مطمئن، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را تعریف کنیم. مسلما مردم نقش مهمی در کاهش مصرف آب روزانه خود دارند ولی آنها نمی‌توانند برای تصفیه فاضلاب‌ها و استفاده مجدد از آنها نقش چندانی داشته باشند. در هر صورت، دولت‌ها هنوز هم مسئول برخی از جنبه‌های مدیریت منابع آب مانند تصفیه فاضلاب و یا کنترل سیلاب هستند و مدیریت فاضلاب و تامین بخشی از نیاز آبی در آینده، بر عهده دولت است.

برای کاهش اتفاقات ناگوار آتی، از همین امروز باید محافظت از منابع را آغاز کرد. تجربه خشک شدن دریاچه ارومیه و بسیاری تجربه‌های تلخ آبی در کشور به ما آموخته است که شرایط پیش رو بسیار دشوار خواهد بود. این شرایط سخت در ترکیب سیاست‌گزاری، سرمایه‌گذاری و شکل‌هایی از توسعه نامتوازن و ناپایدار در مناطق با عدم دسترسی مطمئن به آب سالم، در آینده بیشتر نمود پیدا خواهد کرد.

L-960102-04