رویکرد مردم‌محور IFAD/ IFAD با استقرار یا تقویت مشارکتی و نهادهای فراگیر جامعه شکل گرفته است/ از سال 1980 این صندوق با بیش از 1000 سازمان غیردولتی همکاری داشته است

صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی ( IFAD ) (1) 30 سال پیش به‌منظور مبارزه با فقر در مناطق روستایی به‌وجود آمد که نتیجه کلیدی خشکسالی و قحطی در اوایل سال 1970 میلادی بود.

به گزارش ایانا از وب‌سایت IFAD ، از سال 1978 IFAD سرمایه‌گذاری به مبلغ بیش از 10 میلیارد دلار را به‌صورت وام‌های کم‌بهره و حمایت‌های مالی برای کمک به بیش از 300 میلیون نفر از مردان و زنان فقیر روستایی به‌منظور افزایش درآمد و ایجاد اشتغال برای خانواده‌هایشان انجام داد. IFAD مؤسسه مالی بین‌المللی و بخش تخصصی از سازمان ملل متحد است. این سازمان از شرکای جهانی OECD (2) ، OPEC (3) و دیگر کشورهای در حال توسعه است. امروزه IFAD بیش از 200 پروژه را در 81 کشور در حال توسعه در جهان پشتیبانی می‌کند.

مناطق اصلی

صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD) موظف به مبارزه با گرسنگی و فقر در مناطق روستایی کم‌درآمد در جهان است که با کمبود مواد غذایی روبه‌رو هستند تا وضعیت معیشت مردم فقیر روستایی را به‌صورت پایدار بهبود بخشد.

IFAD به‌طور مداوم با توده مردم و مسائل کوچک، اما حائز اهمیت در سیستم معیشت مردم فقیر روستایی درگیر است. این مسائل شامل آب و زمین، محصولات کشاورزی پایدار ازجمله جنگل‌ها، شیلات و احشام، آبیاری و مدیریت آب و زمین (به‌ویژه در مقیاس کوچک)، خدمات مالی روستایی، شرکت‌های کوچک روستایی، ذخیره‌سازی و پردازش محصولات کشاورزی، روند بازاریابی و دسترسی به بازارها، تحقیق، توسعه و آموزش، زیرساخت‌های روستایی در مقیاس کوچک و مهم‌تر از همه ظرفیت‌سازی گروه‌ها و سازمان‌هایی برای مردان و زنان فقیر و به حاشیه رانده‌شده و توانمندسازی آنان برای کسب سودمندی‌های حاصل از کلیه موارد ذکرشده در بالا است. IFAD رویکردی مردم‌محور و از پایین به بالا را دنبال می‌کند که بر اساس استقرار یا تقویت مشارکتی و نهادهای فراگیر جامعه شکل گرفته است و می‌تواند درباره ماهیت فعالیت‌ها تصمیم‌گیری کند و به اجرای آنها بپردازد. ریاست IFAD را آقای کانایو اف نوآنزه ( Mr. Kanayo F Nwanze ) بر عهده دارد و شامل هیأتی بیش از 460 نفر است.

تعامل با حامیان خارجی

ماده (8) موافقت‌نامه تأسیس IFAD مستلزم آن است که این صندوق همکاری نزدیکی با سازمان‌های غیردولتی همراه با سازمان‌های بین‌دولتی، مؤسسه‌های مالی بین‌المللی و سازمان‌های دولتی مرتبط با توسعه کشاورزی داشته باشد. بخش دوم این ماده از موافقت‌نامه تصریح می‌کند که این صندوق ممکن است به توافق یا ترتیبات کاری با همکاری شرکای خود بپردازد.

IFAD با انواع سازمان‌های غیردولتی کار می‌کند که در سطح میدانی با سازمان‌های غیردولتی توسعه است که تخصص لازم و دسترسی مستقیم به جمعیت فقیر روستایی را دارد. همچنین با دیگر سازمان‌های غیردولتی نیز کار می‌کند که ممکن است ارتباط مستقیمی با مردم فقیر نداشته باشند، اما سایر سازمان‌های مرتبط با توده مردم را به روش‌های گوناگون ازجمله تحقیق، ارزیابی فنی، ظرفیت‌سازی، به اشتراک‌گذاری اطلاعات، دفاع و شبکه‌سازی مورد حمایت قرار می‌دهد. به علاوه، این صندوق با سازمان‌های غیردولتی مدافع ارتقاء کاهش فقر در مناطق روستایی کار می‌کند و فرآیند سیاستگزاری دولت‌ها یا سازمان‌های دولتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه سازمان‌های غیردولتی در تمامی فعالیت‌های مرتبط با ارتقاء برنامه‌های توسعه روستایی IFAD مشارکت دارند، اما باارزش‌ترین سهم آنها مربوط به دو مسئله مهم ازجمله توانمندسازی روستاییان فقیر به کمک تقویت دانش و ظرفیت‌سازی سازمان‌های آنان و ارائه خدمات است.

در سطح میدانی به‌طور عمده همکاری در زمینه وام‌های پروژه‌ها و برنامه‌ها است که می‌تواند کل چرخه توسعه پروژه یا برنامه را پوشش دهد و شامل شناسایی نیازها، فرمولاسیون، طراحی، اجرا و ارزیابی اثرات آنها است. از سال 1980 این صندوق با بیش از یک‌هزار سازمان غیردولتی همکاری داشته است و در حال حاضر حدود 400 سازمان غیردولتی در پروژه‌های این صندوق در سراسر جهان مشارکت دارند. بیش از80 درصد از این سازمان‌های غیردولتی همکار در کشورهای در حال توسعه حضور دارند.

غالباً IFAD نخستین قدم را در همکاری با یک سازمان غیردولتی پس از شناسایی یک یا چند منطقه با تجربه و تخصص برمی‌دارد که این سازمان‌ها ممکن است ابتکارات توسعه روستایی را به ارمغان آورند. به هر حال سازمان‌های غیردولتی هم می‌توانند آغازگر همکاری با این صندوق باشند. به‌طور کلی پنج روش برای آغاز همکاری در سطح میدانی وجود دارد که شامل:

- تماس با ستاد مرکزی IFAD به‌طور مستقیم؛

- تماس با واحد مدیریت پروژه‌های پشتیبان IFAD در سطح میدانی؛

- تماس با سازمان‌ها و دپارتمان‌های دولتی؛

- تماس با اعضای IFAD در سطح میدانی و

- شرکت در مناقصه‌های عمومی که پروژه‌های IFAD را پشتیبانی می‌کند.

همچنین سازمان‌های غیردولتی واجد شرایط نیز می‌توانند حمایت‌های مالی در زمینه توسعه و اجرای راه‌حل‌های خلاقانه در مسئله فقر در مناطق روستایی و همچنین سیاست گفت‌وگو و فعالیت‌های حمایتی را انجام دهند.

میزان همکاری

انجمن کشاورزان: در سال‌های اخیر کارکنان IFAD به‌طور فزاینده‌ای اهمیت حمایت از سازمان‌های کشاورزان در فعالیت‌های توسعه به‌ویژه در بحث و شکل‌گیری سیاست‌های توسعه روستایی و کشاورزی را به رسمیت شناخته‌اند. اخیراً این صندوق تعامل فعال سازمان‌های کشاورزان را به‌صورت دو رویکرد توسعه سیاست‌های منطقه‌ای تسهیل کرده است که شامل NEPAD (4) (مشارکت جدید در توسعه آفریقا) و MERCOSUR (5) (مخروط جنوبی بازار مشترک) است. انجمن کشاورزان یک چهره دائمی از شورای حکام IFAD است که به‌منظور هموار کردن راه همکاری‌های نزدیک‌تر و گسترده‌تر در روندهای سیاسی و عملیاتی با سازمان‌های تولیدات روستایی راه‌اندازی شده است. این انجمن با اصول شمول، کثرت‌گرایی، باز بودن و انعطاف‌پذیری هدایت می‌شود و سازمان‌های موجود به ایجاد فضاهای جدید در جاهایی که مورد نیاز است پایبنداند. انجمن کشاورزان تصور کرده‌اند که:

- عملیات‌هایی که IFAD پشتیبانی می‌کند به‌صورت روندی در حال انجام از پایین به بالا در حال گستردگی روی اراضی و در سطح سیاستگزاری است. روند کاری این انجمن در سطح ملی با پیشبرد جلسات مشاوره‌ای در سطح منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای آغاز می‌شود. سپس محتوای آن شکل می‌گیرد و مشارکت در انجمن کشاورزان در شورای دولتی IFAD صورت می‌گیرد؛

- روندی سه‌جانبه شامل سازمان‌های مرتبط با کشاورزان، دولت‌ها و IFAD ؛

- ایجاد فضایی برای مشاوره و گفت‌وگو با تمرکز بر مسئله کاهش فقر در مناطق روستایی؛

- ابزاری برای پاسخگویی اثربخشی توسعه به‌ویژه در مناطقی در جهت توانمندسازی مردم فقیر روستایی و سازمان‌های مرتبط با آنها و

- رابطی بین مداخلات توسعه روستایی به نفع فقرا و روند افزایش سازمان‌های مرتبط با کشاورزان و تولیدات روستایی (شامل سازمان‌های ماهیگران صنعتی، چوپانان، کارگران بدون زمین و مردم بومی)

بخش خصوصی

بخش مهمی از عملیات میدانی IFAD فراهم کردن خدمات مالی برای روستاییان فقیر است. رابطه همکاری بین IFAD و وب‌سایتی برقرار شده است که عملکرد و توسعه داده‌های مرتبط با مؤسسه‌های مالی کوچک را گردآوری می‌کند ( MFIs ) (6) و روشی را برای دنبال کردن پیشرفت به‌وجودآمده توسط سازمان‌های شرکای سرمایه‌گذاران روستایی ارائه می‌دهد.

وب‌سایت بازار تبادلات اطلاعات مالی کوچک ( MIX ) (7) شامل پروفایل بیش از یک‌هزار و 400 مؤسسه مالی کوچک، بیش از 100 سرمایه‌گذار و بیش از 200 نفر از شرکاء و داده‌های مرتبط با میزان فقر و عملکردهای مالی است. این وب‌سایت یک بازار مجازی خدماتی و جایی است که مؤسسه‌های مالی، اهداکنندگان و شرکاء می‌توانند اطلاعاتشان را به اشتراک گذارند و جریان وجوه مالی و کمک‌های فنی‌شان را افزایش دهند. IFAD ابتکار آزمایشی را برای شناساندن مؤسسات مالی کوچک ( MFIs ) به کمک پروژه‌های خود راه‌اندازی کرد که می‌تواند به شکل گزارش این پروژه‌ها و آموزش و پشتیبانی از آنها در وب‌سایت ارائه شود و در نتیجه آنها می‌توانند اطلاعات مورد نیاز عملکرد مالی‌شان را به‌دست آورند. تأمین مالی این پروژه آزمایشی از طریق یک جریان‌سازی ابداعی صورت گرفت و مدیران برنامه‌های کشوری، واحدهای مدیریت برنامه و شرکای مالی روستایی نسبت به مزایای گزارش‌های بازار MIX حساس شدند و تلاش برای نزدیک شدن به طیف وسیعی از پروژه‌ها و انواع مختلفی از مؤسسه‌های مالی کوچک از قبیل سازمان‌های غیردولتی، بانک‌ها و تعاونی‌ها صورت گرفت. شرکای فنی منطقه‌ای کمک کردند به مؤسسه‌های مالی کوچک توضیح دهند که گزارش‌های ارائه‌شده روی بازار MIX می‌تواند اطلاعات استانداردشده مورد نیاز اهداکنندگان را فراهم کند. در نتیجه این ابتکار آزمایشی در سال 2005، کلیه مؤسسه‌های مالی کوچک تحت حمایت IFAD در وب‌سایت بازار MIX مشارکت داشتند.

مردم بومی

اخیراً IFAD سیاست مداخله مردم بومی را توسعه داده که در حال حاضر تحت بررسی است. سیاست مداخله مردم بومی با هدف افزایش اثربخشی توسعه IFAD در تعامل با جوامع بومی در مناطق روستایی است. این سیاست شامل توافق اصول تعامل IFAD برای کار با مردم بومی، ابزارها، روندها و منابعی است که IFAD برای اجرای آنها مستقر می‌کند. این سیاست مطابق با استانداردهای بین‌المللی به‌ویژه دستورالعمل‌های گروه توسعه سازمان ملل متحد در مسائل مربوط به مردم بومی، احکام IFAD و چارچوب استراتژیک سال‌های 2010 - 2007 است. تجربیات 30 ساله IFAD در همکاری با مردم بومی مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه و به‌طور کلی سیاست‌های مردم بومی و سایر شرکاء در این سیاست نشان داده شده است.

علاقه خاص IFAD برای حمایت از مردم بومی تنها برای کاهش فقر، عدالت اجتماعی و نگرانی‌های انسانی نیست، بلکه به‌دلیل پتانسیل تحقق نیافته عظیمی است که در آنها وجود دارد. اهداف کاری IFAD رسیدگی به مسائل مهم و عمده مردم بومی ازجمله:

- دسترسی امن به زمین‌هایشان؛

- توانمندسازی آنها از طریق ظرفیت‌سازی و مشارکت واقعی؛

- شناسایی و تجدید حیات دانش و فرهنگ بومی؛

- ارتقاء آگاهی‌های بین فرهنگی؛

- حمایت از آموزش‌های دوزبانه و متقابل فرهنگی؛

- افزایش هویت بومی و اعتماد به نفس؛

- ارتقاء ظرفیت زنان برای فعالیت‌های مستقل در مواجهه با تحریم‌های اجتماعی محدودکننده و نابرابری‌های ساختاری و

- تقویت مؤسسه‌ها و سازمان‌ها است.

تأمین حق دسترسی به زمین تمرکز اصلی کارهای IFAD برای مردم بومی است. ابتکارات تحت حمایت IFAD به‌طور فزاینده‌ای اهمیت کمک به مردم بومی برای حفظ حقوق جمعی خود نسبت به سرزمین‌های اجدادی و منابع طبیعی‌شان را نشان می‌دهد که شامل ارائه کمک‌های مالی برای ایجاد صندوق های دفاع قانونی برای کاهش هزینه‌های مربوط به معاملات قانونی است، مثل پروژه انجام‌شده در کشور نپال برای کمک به زنان و مردان بومی برای به‌دست آوردن اطلاعات و اینکه حقوق خود را چگونه ابراز کنند.

IFAD از همکاری نزدیک با جوامع مختلف مردم بومی تجربیاتی را در زمینه جلوگیری از درگیری‌ها و حمایت از ایجاد صلح به‌دست آورد. این تجربیات شامل حمایت از مشارکت زنان به‌عنوان کارگزاران صلح است. همچنین IFAD از توسعه همکاری‌های بین طرفداران مشارکت مردم بومی از طریق کمپین‌های حمایتی و مشارکت در رویدادهای برجسته کاهش فقر و توسعه پایدار پشتیبانی می‌کند. این شبکه با هر دو گروه حزبی بومی و شرکای هم‌فکر در اجلاس جهانی توسعه پایدار ( WSSD ) (8) در سال 2002 تأسیس شد و به ایجاد انجمن رسمی بین‌سازمانی در آمریکای لاتین کمک کرد.

میزان همکاری در مناطق مختلف:

1- برنامه منطقه‌ای پشتیبانی از مردم بومی حوزه رودخانه آمازون ( PRAIA ) (9) : برنامه منطقه‌ای است که با حمایت IFAD بین سال‌های 1992 تا 2007 در سه مرحله به اجرا درآمد و نقش پیشرویی در همکاری با مردم بومی منطقه را داشت و یک رویکرد تقاضا محور بود که بر ساخت مؤسسه‌ها و مدیریت مستقیم منابع تأکید داشت و به‌وسیله سازمان‌هایی که مردم بومی منطقه تأسیس کرده بودند، تأمین مالی می‌شد. هدف اصلی PRAIA پشتیانی از فراهم کردن شرایط مناسب و موقعیت‌های ضروری برای بقاء و حفظ فرهنگ و تقویت مردم بومی منطقه حوزه رودخانه آمازون بود. برای دستیابی به این هدف اصلی، PRAIA اهداف خاص زیر را پایه‌گذاری کرد:

- تقویت سازمان‌های بومی با کمک طرح‌های آزمایشی شرکت‌های تأمین‌کننده منابع مالی؛

- ارتقاء و توسعه این طرح‌های آزمایشی با مشارکت جوامع بومی و سازمان‌هایشان و

- تدوین پروژه‌های توسعه‌ای برای جوامع بومی.

سرمایه‌گذاری روی حدود 140 پروژه کوچک در این منطقه به شکل مدیریت منابع طبیعی، پشتیبانی از تصرف زمین، تولید و بازاریابی محصولات جنگلی سنتی، اکوتوریسم، آموزش بین فرهنگ‌ها به‌صورت دوزبانه و سایر فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفت. پروژه‌های انجام‌شده در این منطقه برای حدود 90 نفر از افراد مختلف منطقه سودمند بود.

2- ائتلاف بین‌المللی زمین: نتیجه کنفرانس فقر و گرسنگی که در سال 1995 در بروکسل با همکاری IFAD و اتحادیه اروپا برگزار شد، اتحاد جهانی بین دولت‌ها، سازمان‌های دولتی و جوامع مدنی به شکل این ائتلاف بین‌المللی بود. همکاری این گروه‌ها برای کمک به روستاییان فقیر به‌منظور افزایش دسترسی امن به منابع طبیعی به‌ویژه زمین و امکان مشارکت مستقیم آنان در روند سیاست‌ها و ظرفیت‌سازی برای تأثیرگذاری بر معیشت‌شان در سطوح محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی بود.

3- شبکه IFAD : این شبکه گسترده با تحقیقات شرکای توسعه و در پاسخ به نیاز همکاری‌های بین‌المللی و تلاش برای توسعه و به اشتراک‌گذاری دانش‌های مربوطه راه‌اندازی شد. این شبکه برنامه‌ها و حمایت‌های مالی را تسهیل می‌کند که حمایت‌کننده مؤسسه‌ها و مراکز ارتقاءدهنده مسائل مربوطه، توسعه فناوری و فعالیت‌های خلاقانه به نفع فقرا است که ارتباط عملی با برنامه‌های اعطای وام از سوی IFAD دارد.

4- گروه مشاوره‌ای تحقیقات بین‌المللی کشاورزی ( CGIAR ) (10) : IFAD و CGIAR اتحادی است از کشورها، سازمان‌های بین‌المللی/ منطقه‌ای و بنیادهای خصوصی که از 15 مرکز بین‌المللی کشاورزی حمایت می‌کند و با سیستم‌های ملی تحقیقات کشاورزی، سازمان‌ها، نهادهای مدنی و بخش خصوصی همکاری می‌کند. CGIAR دانشمندان علوم کشاورزی را به‌منظور ارتقاء کشاورزی پایدار و امنیت غذایی در کشورهای در حال توسعه بسیج می‌کند. هدف از ترتیب این همکاری با IFAD ایجاد صندوق حمایت مالی مکمل و نقش حمایتی در سطح سیاست‌ها است. تلاش‌هایی برای جهت‌یابی سیستم CGIAR صورت گرفته است تا دستور کار تحقیقاتی خود را در جهت مسائلی قرار دهد که به‌طور مستقیم از نظر IFAD نگران‌کننده است.

5- انجمن جهانی تحقیقات کشاورزی ( GFAR ) (11) : این انجمن که در سال 1996 تأسیس شد از سازمان‌های اولیه برای تسهیل در امر مشارکت مقرون به صرفه، اتحاد استراتژیک با هدف کاهش فقر، دستیابی به امنیت غذایی و حفاظت و مدیریت تنوع زیستی و منابع طبیعی بود. GFAR ذی‌نفعان کلیدی در تحقیقات کشاورزی جهانی را از هفت حوزه گردآوری کرده است: سیستم‌های ملی تحقیقات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه ( NARS ) (12) ، مؤسسه‌های تحقیقاتی پیشرفته و دانشگاه‌ها ( AIRs ) (13) ، سازمان‌های غیردولتی ( NGOs )، سازمان‌های کشاورزان، بخش خصوصی، مراکز بین‌المللی تحقیقات کشاورزی (شامل مراکز CGIAR ) و جوامع حامی.

منابع مالی:

IFAD نقاط کانونی سازمان‌های غیردولتی خود را در هریک از بخش‌های منطقه‌ای و مشاوره‌ای فنی تعیین کرده است که شامل آفریقای مرکزی و غربی، آفریقای جنوبی و شرقی، آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین و حوزه کارائیب، شرق نزدیک و شمال آفریقاست. مسئولیت‌های اولیه نقاط کانونی این سازمان‌های غیردولتی رسیدگی به مسائل مربوط به همکاری‌های سازمان‌های غیردولتی و IFAD با در نظر گرفتن مدیریت IFAD ، توصیه درباره جمع‌آوری و انتشار تجارب سازمان‌های غیردولتی و کمک به سازمان‌های مشاوردهنده به IFAD و سازمان‌های غیردولتی در سطوح منطقه‌ای، ملی و جهانی است./

ترجمه: مهشید جلالیان

پی‌نوشت:

1- International Fund for Agricultural Development.

2- Organization for Economic Co-operation and Development.

3- Organization of the Petroleum Exporting Countries.

4- New Partnership for Africa's Development.

5- Mercado Común del Cono Sur.

6- Microfinance Institutions.

7- Microfinance Information eXchange.

8- World Summit on Sustainable Development.

9- Regional Program in Support of Indigenous Peoples in the Amazon Basin.

10- Consultative Group on International Agricultural Research.

11- Global Forum on Agricultural Research.

12- National Agricultural Research Systems.

13- Advanced Research Institutions.