در پنل شهید ناصر پیروی اعلام شد
برنامهریزی برای جنگل باید متکی به توان اکوسیستم باشد/ تصمیمسازی برای مدیریت جنگل نباید در انحصار جنگلشناسان باشد/ جنگلهای کشور از نظر کیفی دچار افت شدهاند/ حضور جنگلنشینان را با نگاه اکوسیستمی باید به رسمیت شناخت
در پنل شهید ناصر پیروی به عنوان دومین پنل کنفرانس آینده جنگلهای شمال ایران، گذشته، حال و آینده مجید مخدوم استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو انجمن ارزیابی، برنامهریزی برای جنگلهای ایران بدون انجام ارزیابی محیط زیستی را اقدامی نادرست دانست. به گفته وی اگر ارزیابی توان سرزمین انجام شود و برداشتها در چارچوب این توان اکولوژیکی تنظیم شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)-لیلا مرگن:
در پنل شهید ناصر پیروی به عنوان دومین پنل کنفرانس آینده جنگلهای شمال ایران، گذشته، حال و آینده مجید مخدوم استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو انجمن ارزیابی، برنامهریزی برای جنگلهای ایران بدون انجام ارزیابی محیط زیستی را اقدامی نادرست دانست. به گفته وی اگر ارزیابی توان سرزمین انجام شود و برداشتها در چارچوب این توان اکولوژیکی تنظیم شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
کنفرانس آینده جنگلهای شمال ایران، گذشته، حال و آینده روز چهارشنبه در تالار حکمت دانشگاه گیلان با حضور کارشناسان جنگل، بهرهبرداران و سازمانهای مردم نهاد برگزار شد. دومین پنل این کنفرانس به نام شهید ناصر پیروی رئیس اداره منابع طبیعی ماسال نامگذاری شده بود. پیروی با سودجویان مبارزات زیادی کرد و تلاش متخلفان برای تطمیع وی موثر واقع نشد تا اینکه در هفتم اردیبهشت ماه سال 84، توسط 6 تن ربوده شد و با دست و پای بسته سر وی با تیغ از ناحیه پشت گردن، از بدنش جدا شد. در این پنل که به یاد این شهید جنگل نامگذاری شده بود، مجید مخدوم استاد بازنشسته دانشگاه تهران و رئیس انجمن ارزیابی سخنان خود را در سه بخش ارائه کرد.
وی به آسیب شناسی وضعیت محیط زیستی ایرانی پرداخت. سپس به نقاط قوت موجود در کشور اشاره کرد و در بخش سوم نیز نگاهی به استراحت و تنفس جنگل داشت.
به گفته مخدوم 50 درصد خاکهای کشور دچار مشکل است. وضعیت جنگلها و مراتع ما خوب نیست و تنها دلخوشی که داریم آب سالم شهری است اما اگر این آب پیدا شود. سیستم فاضلاب ما فقط جوابگوی 40 درصد پساب تولید شده است و فقط 20 درصد زبالهها بازیافت میشوند.
وی بیان کرد: ما به وضعیت بحرانی رسیدهایم و وضع محیط زیست خراب است. اگر روند فعلی را ادامه دهیم، وضع مردم بدتر میشود. هشدار میدهم که در صورت تدوام روند فعلی طی 10 سال دیگر، آب نداریم، هوا نداریم، خاک خوب نداریم، غذا نداریم و هیچ چیز نخواهیم داشت.
این استاد دانشگاه تهران گفت: ما ادعا داریم که میتوان این روندها را اصلاح کرد. پس باید با دردشناسی و آسیب شناسی، راه را برای برنامهریزی بعدی و اجرا هموار کنیم.
به گفته وی ایرانیان یک عیب بزرگ دارند. آنها خیلی خوب میفهمند، برنامه مینویسند و طرح و پیشنهاد میدهند اما در اجرای برنامهها مشکل دارند.
مخدوم اضافه کرد: هنوز که هنوز است فکر میکنیم محیط زیست یک چیز فانتزی است که برای ویترین خوب است. محیط زیست جایی است که به من پناه میدهد، غذا میدهد و مکانی برای کارآفرینی در اختیار من قرار میدهد. اگر محیط زیست نباشد هیچ کدام از اینها نیست. من اگر کار نداشته باشم، پول غذا و خانه را نمیتوانم پرداخت کنم. اگر دولتمردان درک کنند که محیط زیست فانتزی و من درآوردی نیست و بدانند که محیط زیست جایی است که به من پناه و غذا میدهد، بسیاری از مشکلات حل میشود.
وی گفت: گرفتاری ما این است که پشتگرمی داریم اما پشتکار نداریم. استعداد داریم اما ادامه نمیدهیم. برنامههای خوبی نوشتیم اما این برنامهها را به نتیجه نرساندیم.
به گفته این استاد دانشگاه تهران طرح آمایش سرزمین یکی از برنامههای خوبی است که از برنامه ششم قبل از انقلاب در دستور کار دولت بوده است اما با وجود آغاز برنامه ششم بعد از انقلاب، این طرح هنوز به نتیجه نرسیده است.
وی عنوان کرد: با وجود آنکه سالهاست همه بر ارزیابی توان اکولوژیکی تاکید دارند اما فقط در دو استان گلستان و قزوین آمایش انجام شده است. طرحهای آمایش سرزمین در کشور با قیمتهای کلان به بستگان برخی مدیران واگذار میشود و خروجی طرحهای اجرا شده، نتیجه مطلوب را به همراه نداشته است.
مخدوم وجود منابع طبیعی سرشار ایران را نقطه قوت کشور دانست و افزود: بر اساس نصیحت پروفسور جان بولتن استاد دانشگاه ملی استرالیا که استاد من نیز بوده است، در ایران به جای مدیریت جنگل باید جنگلداری در دستور کار قرار گیرد.
وی درباره تفاوت جنگلداری و مدیریت جنگل گفت: مدیریت جنگل هر کاری دلش میخواهد در جنگل میکند اما جنگلداری در برگیرنده سه نکته حفاظت، بهرهبرداری و بهرهوری در جنگل است. برای اجرای جنگلداری، مجبور هستید که این سه کار را انجام دهیم.
این عضو انجمن ارزیابی اضافه کرد: در ایران به جای حفاظت، حمایت داریم. فقط قرقبان و جنگلبان در جنگلها گذاشتهایم و اخیرا گاردی در جنگل مستقر شده تا نگذاریم چوب جنگل قاچاق شود. بهرهبرداری از جنگل هم انجام دادهایم اما به بهرهوری توجه نکردهایم. بهرهوری ما صرفا جنگلهای که باقیمانده است که این جنگلها عده زیادی گردشگر را به سمت شمال هدایت میکند. در حالی که این گردشگران قواعد گردشگری را هم رعایت نمیکنند.
وی گفت: برای اجرای جنگلداری باید ارزیابی توان اکولوژیکی جنگلها را انجام دهیم. عرصههای جنگلی را زونبندی کنیم تا بدانیم کدام نواحی به درد کار حفاظت میخورد، کجا باید بهرهبرداری انجام شود و کجا به درد کار بهرهوری میخورد. باید برای برای هر زون هم برنامهریزی مناسب انجام شود. بعد از زونبندی باید بودجهبندی کرد و سازمان و تشکیلات هم وجود داشته باشد تا به اهداف برسیم.
مخدوم تاکید کرد: ما تا وقتی ارزیابی توان اکولوژیکی نکردیم، وضع به همین شکل جلو میرود. امیدواریم که شرایط کشور ختم به خیر شود. این کشور متعلق به شماست آن را با جنگلداری حفظ کنید.
تنوع گونهای بهتر از تک کشتی
پروفسور پیتر لوهمندر از سوئد، دیگر سخنران پنل بود که به بررسی میزان تولید در جنگلهای سوزنیبرگ این کشور و مقایسه آن با کشورهای دیگر دارنده جنگلهای سردسیری پرداخت.
به گفته وی در سال 2008، میزان برداشت درختان در کشور سوئد نسبت به روسیه بیشتر و از کانادا کمتر بوده است.
پیتر لوهمندر تنوع گونهای در جنگلها را عامل موثری در مدیریت بهینه جنگل اعلام کرد و افزود: در جنگلهای خالص ریسک برنامهریزی برای آینده افزایش مییابد. زیرا با تغییر شرایط محیطی کل جنگل ممکن است از دست برود اما در جنگلهای آمیخته گونههای جایگزینی وجود دارند که با تغییر شرایط، میتوان روی آنها برنامهریزی کرد.
به گفته وی مدل بهرهبرداری از جنگلهای سردسیری به صورت قطع یکسره است که همواره مورد انتقاد طرفداران محیط زیست بوده است اما جنگلدارها تلاش میکنند که محلهای بهرهبرداری در معرض دید مردم قرار نگیرد.
از نگاه لوهمندر گوزنهای موجود در جنگلهای سوئد تهدیدی برای جنگلهای این کشور به شمار میرود به همین دلیل راهکارهایی برای مقابله با خسارات ناشی از افزایش جمعیت گوزنها در این کشور در نظر گرفته شده است.
یکی از نکات قابل توجه در سخنان وی در دسترس بودن آمار و اطلاعات است. آن طور که این جنگلدار سوئدی گفت، تمام اطلاعات مرتبط با جنگلهای این کشور به روی سایت بنگاه جنگلهای این کشور موجود است.
با ضعف سیاستگزاری در جنگل مواجهیم
قوام الدین زاهدی استاد بازنشسته دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران نیز در سخنان خود بزرگترین مشکل این روزهای جنگلهای ایران را ضعف در سیاستگزاری دانست.
وی با بررسی روند تاریخچه صد ساله تشکیلات منابع طبیعی، سال 1302 را سال ایجاد نگرش جدید در بحث مدیریت جنگل دانست. به گفته زاهدی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه اتفاقات عجیبی برای جنگل رخ داد. حکومت قاجار از نظر وابستگی به کشورها زیر بار قرار داد ننگینی رفت. دورویتر انگلیسی از طرف بریتانیا ماموریت داشت که سهم قابل توجهی از جنگلهای کشور، معادن، زیرساختهای اقتصادی، مواد خام و غیره را به نفع دولت انگلیس بهرهبرداری کند. در این قرارداد سهم دولت ایران از این منابع، فقط 15 درصد بود. در واقع قرارداد منعقد شده، یک قرارداد استعماری بود.
وی اضافه کرد: هسته اولیه تشکیلات جنگل سال 1299 در وزارت فلاحت شکل گرفت. برجستهترین وضعیت برای منابع طبیعی مربوط به سال 1302 بود که فندم هاگن، کارشناس آلمانی پیشنهاد هشت مادهای درباره مدیریت منابع طبیعی به دولت داد و مورد تصویب قرار گرفت.
این استاد دانشگاه تهران افزود: مفاهیمی که هاگن به آن اشاره کرد، امروز نیز هنوز کاربرد دارد. یکی از آن مفاهیم این بود که اگر درختی در جنگل برای هدف خاصی قطع شد، باید پنج درخت دیگر به جای آن کاشته شود.
وی گفت: مجموعه جنگل از نظر قانونمندی به تدریج با گذشت زمان شکل و شمایلی به خود میگیرد و در پیشنهاد طرح مدیریت لوئی نیکه، مستشار فرانسوی جنگل، اداره کل فلاحت مکلف میشود در شمال کشور جنگلهای صنعتی و غیر صنعتی همچنین جنگلهای دولتی و اربابی را از هم تفکیک کند. این مشکلی است که هنوز در جنگلهای ایران وجود دارد و هنوز هم شاهد وجود دامهای متحرک و جنگلنشینان در جنگلهای کشور هستیم.
به گفته زاهدی اگر ما نگاه برنامهای نداشته باشیم، تشکیل وزارت منابع طبیعی و محیط زیست که بحث این روزهاست نیز معنی نخواهد داشت. تشکیل وزارت منابع طبیعی در سال 47 هدف متعالی نداشت و به همین دلیل نتایج درخوری برای منابع طبیعی به همراه نیاورد. در زمان تشکیل وزارت منابع طبیعی قطعات 10 هکتاری واگذار شد اما نظارتها نیز جدیتر شد. بسیاری از جنگلهای جلگهای ما در زمان تشکیل وزارت منابع طبیعی از دست رفت و واگذاریها به شکل عجیبی در کشور گسترش یافت.
وی با اشاره به نقاط قوت و ضعف تشکیل سازمان جنگلها بیان کرد: باید بپذیریم یکسری مشکلات در درون سازمان جنگلها داریم. مسبب 80 درصد مشکلات این سازمان، بیرونی بوده و در ارتباط با عمل نکردن وزارتخانههای مختلف به وظایف خود، برداشت معادن و غیره بوده است که سبب شده سازمان جنگلها نتواند به وظایفهاش عمل کند. 20 درصد مشکلات هم مربوط به ساختار خود سازمان جنگلها است.
زاهدی عدم نظارت کافی و فقدان سیستم پایش و ارزیابی مناسب و اقدامات سیستمیک را یکی از مهمترین مشکلات سازمان جنگلها با تکیه بر تجربه 110 ساله مدیریت جنگلهای کشور، اعلام کرد.
به گفته وی آمارها دقیق و بههنگام نیست. در حال حاضر هم که نگاه تغییر رژیم مدیریتی گذشته مطرح شده است، با یک شتابزدگی روبرو هستیم.
این استاد دانشگاه افزود: از سال 90 که مصوبه دولت در زمینه توقف بهرهبرداری از جنگلهای شمال مطرح شد، در تمام جلسات آن حضور داشتم. واقعا بحثها به جایی نرسید و نتوانستیم با یک ادبیات شفاف و روشن، گفتمانها را به هم نزدیک کنیم.
وی گفت: از زمان مرحوم ساعی به غلط مطرح شد که جنگلشناس برای کل جنگل باید تصمیم بگیرد. در حالی که تیم نشانهگذار در گذشته متشکل از خاکشناس، جنگلشناس، زمین شناس و تمام تخصصهای مرتبط بود و نباید حرف اول و آخر را جنگلشناس در جنگل بزند.
زاهدی افزود: اگر ویتنام، اندونزی، مالزی و تایلند بهرهبرداری جنگلهای خود را متوقف کردهاند به دلیل از دست رفتن کریدورهای حیاتی حیات وحش این کشورها بوده است. گروههای محیط زیستی به بهرهبرداری تجاری از جنگل اعتراض کردند و بر بازگشت مدیریت اکولوژیکی بر جنگلها در این کشورها تاکید داشتهاند.
وی تاکید کرد: نباید جوهای رسانهای بر دیدگاههای کارشناسی غلبه کند. همه ما صاحب فهم هستیم، رسانهها ارزش و جایگاه خود را دارند. در صحبتها باید نگاههایمان را به هم نزدیک کنیم.
به اعتقاد این استاد دانشگاه فقدان مدیریت یکپارچه در عرصههای جنگلی، نداشتن برنامه اقدام ملی جنگل و به تبع آن نگاه برنامهای برای جنگل، فقر حاکم بر جوامع محلی و معیشتی بودن اقتصاد آنها و عدم ارزشگذاری کارکردهای جنگل مهمترین چالشهای فعلی مدیریت عرصههای جنگلی کشور است.
وی افزود: اگر بخواهیم تغییری در سیاستگزاری جنگل داشته باشیم، باید رجوعی به گذشته کنیم. ببینیم در صد سال اخیر چه اتفاقی افتاده است و وضعیت موجود را ارزیابی کنیم. اگر با این نگاه جلو برویم، در چند سال آینده مورد سئوال آیندگان قرار نمیگیریم اما اگر به صورت شتابزده عمل کنیم قطعا مورد سئووال آیندگان قرار میگیریم.
در ادامه این پنل محمد رضا گنجی عضو انجمن جنگلبانی ایران در واکنش به سخنان زاهدی، دوران تشکیل وزارت منابع طبیعی را یکی از درخشانترین دورههای فعالیت ساختار جنگبانی کشور اعلام کرد و بر لزوم تشکیل وزارت منابع طبیعی برای برون رفت از مشکلات فعلی تاکید کرد.
زاهدی نیز در پاسخ به اظهارات گنجی عنوان کرد: اگر بررسی کنید، 85 درصد کشورهای که وسعت جنگلهای آنها 10 برابر ماست، وزارتخانه منابع طبیعی ندارند. اگر نگاه برنامهای داشته باشید با تشکیلات کوچک هم میتوانید مدیریت کنید.
تصمیمگیری محدود به جنگلشناسان نمیشود
امیراسلام بنیاد عضو هیات علمی دانشگاه گیلان که سابقه حضور 10 ساله در ساختار اجرا را دارد، در واکنش به سخنان زاهدی گفت: در طرحهای جنگلداری همواره به مسایل پرورش جنگل و بهرهبرداری توجه میشود. در مقطعی که من در بخش اجرا فعالیت میکردم، کتابچه طرحهای جنگلشناسی و بهرهبرداری از هم جدا بود زیرا جنگلشناسان با پرورش جنگل درخت را به قطر مشخصی که آماده بهرهبرداری بود میرساندند و بعد، از درخت بهرهبرداری میشد.
وی بیان کرد: در حال حاضر جنگلهای ایران از نظر کمی دچار مشکل شدهاند. زمانی حجم موجودی جنگلها در هکتار حدود 700 متر مکعب بود و در حال حاضر این میزان موجودی در جنگلهای ایران وجود ندارد. وی تاکید کرد: مسئولان کلان کشور شامل مجلس و دولت باید به جنگل توجه کنند.
محمد دهدار درگاهی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان نیز با انتقاد از عدم توجه به مسایل محیط زیستی در برنامه ششم توسعه و گنجانده شدن نیمی از مواد پیشنهاده شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست در این برنامه، بیان کرد: صرفا با نگاه اکولوژیکی نمیتوان مسایل جنگلهای ایران را حل کرد.
وی افزود: مشکلات اقتصادی و اجتماعی، وضعیت جنگلهای ایران را نامساعد کرده است. ما به دلایل مختلف با کاهش سطح در جنگلها مواجه هستیم اما آمارهای دستگاههای مختلف در زمینه سطح جنگلها، ضد و نقیض است.
دهدار درگاهی ادامه داد: جمعیت حیات وحش در ایران کاهش یافته است و اکوسیستمهای ما وضعیت خوبی ندارند. شاخص ارزیابی عملکرد محیط زیست نیز تنزل یافته است. در سال 2016 لیست سرخ گونهها که توسط اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت (ICCN) مطرح میشود به لیست سرخ اکوسیستم تغییر یافته است. اگر شاخصهای این لیست را ببینیم، در مییابیم که تمام اکوسیستمهای ما در لیست سرخ قرار میگیرند.
وی گفت: کاهش سطح، افت کیفیت و کارکرد اکوسیستم، کاهش فراوانی حیات وحش و تخریبها افزایش یافته است و اگر تصاویر ماهوارهای را که در مقیاس یک میلیونیوم جنگل را به صورت نوار سبزی نشان میدهد با مقیاس یک دو هزارم بررسی کنیم، جنگل یکپارچگی لازم را ندارد. جنگلهای ما لکههای پخش شدهای هستند. به همین دلیل همه معتقدند که نگاه به جنگل باید تغییر یابد. نگاه راهبردی خوبی هم وجود دارد اما ابزارهایی که بتواند ما را به این راهبردها برساند، در اختیار نداریم.
وی با اشاره به وجود 2.5 میلیون نفر در استان گیلان و مسافرت پنج میلیون نفر به این منطقه، حضور دام و جنگلنشین در اکوسیستمهای جنگلی و تمایل مردم برای ساخت ویلا در شمال همچنین فقر مردم را عاملی برای ناموفق بودن طرحها اعلام کرد.
محسن یوسف پور مدیر کل منابع طبیعی استان گیلان نیز عدم فراهم کردن پیشزمینههای لازم برای مدیریت جنگل را عاملی برای ناموفق بودن طرحها اعلام کرد.
به گفته وی ابتدا باید سیاستگزاریها در زمینه جنگل با همگرایی کارشناسی اصلاح شود تا پس از آن بتوان با توجه به آمایش سرزمین، به مسئله تنفس پرداخت.
یوسف پور افزود: حفظ پوشش سبز جنگلهای شمال برای ما مهم است. با توجه به مشکلات محیط زیستی و تهدیدات فراوانی که در سطح جهانی، ملی، منطقهای و محلی وجود دارد، به زودی در استانهای شمالی نیز شاهد بروز گرد و غبار مشابه سایر نقاط کشور خواهیم بود. گرمایش جهانی و اثرات گلخانهای در حد محلی و منطقهای همهگیر شده است. اگر امروز در سیاستگزاریهای خود به این نقطه برسیم که حفظ پوشش سبز را داشته باشیم، میتوانیم به حفاظت، بهرهبرداری و بهرهوری با این سیاست نگاه کنیم. اگر پوشش سبز تثبیت شود، خیلی مسایل حل میشود.
وی ادامه داد: ملی شدن جنگلها و اجرای طرحهای جنگلداری دو نقطه عطف برای جنگلهای ایران به حساب میآیند اما هیچگاه در 100 سال گذشته، مسئله تعارض دام و جنگلنشین حل نشده است. درست است که برای جنگلها سند صادر کردیم اما جامعه محلی نیز مطالبات خود را داشته و جنگل را حق خود میداند و در جنگل حضور دارد. بنابراین اگر میخواهیم مشکل تعارض جنگلنشین حل شود، باید به حضور انسان در جنگل با نگاه اکولوژیکی توجه جدی شود.
وی تاکید کرد: اگر بخواهیم به سمت طرحهای جایگزین حرکت کنیم، ظرف دو تا سه سال نمیتوانیم به برنامه مناسبی دست پیدا کنیم. این شتابزدگیها ما را دچار مشکلات میکند. بحث ملی شدن جنگلها نیز بدون بررسی اولیه و با شتابزدگی انجام شد. اگر بخواهیم به سمت جامعنگری حرکت کنیم، باید به دنبال بستر مناسب باشیم./
L-960208-02
دیدگاه تان را بنویسید