آب مجازی یک راه حل اساسی برای حل مشکل فقر آبی نیست/مفهوم آب مجازی ساختار روستاها را تغییر می‌دهد/آب مجازی زمینه‌ساز صلح

وزیر نیرو گفت: با وجود پتانسیل مفهوم آب مجازی، تجارت آب مجازی یک راه حل اساسی برای از میان برداشتن ریشه مشکلات فقر آبی و غذایی نیست. این مفهوم فقط ابزاری است که استفاده از آن به صورت هوشمندانه می‌تواند به صورت محدود و در یک بازه زمانی مشخص، فشار را از روی محیط زیست کشور و عدم امنیت غذایی بردارد.

به گزارش خبرنگار ایانا، حمید چیت چیان در دومین روز از اولین کنفرانس بین‌المللی آب مجازی که در اتاق ایران برگزار شد بر تشکیل دبیرخانه ملی و بین‌المللی آب مجازی تاکید کرد.

وی امیدوار است: با کمک این کنفرانس زمینه‌های مناسب و هوشمندانه‌ای برای استفاده از مفاهیم آب مجازی به‌دست آورد.

وزیر نیرو با اشاره به کمبود آب، آلودگی منابع و افت کیفیت آب در نیم قرن اخیر، رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی و توسعه کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک را عاملی برای افزایش برداشت از منابع آب کشور معرفی کرد.

وی افزود: دخالت بشر در محیط زیست فشار فزاینده‌ای را بر کمیت و کیفیت منابع آب وارد کرده است. محدودیت منابع آب ازنظر کمی و کیفی، تامین آب مطمئن را در بسیاری از نقاط کشور در آینده نه چندان دور به یکی از چالش‌های اساسی کشور تبدیل کرده است.

چیت چیان عنوان کرد: ایران با سرانه آب تجدیدپذیر یک هزار و 450 متر مکعب آب به ازای هر نفر در سال، مانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه در مرحله تنش آبی قرار دارد. با وجود سرانه پایین آب تجدیدپذیر، میزان برداشت و مصرف از منابع آب بسیار زیاد و ناپایدار است و باید این رویه اصلاح شود.

به گفته وی بارش متوسط بلند مدت کشور از 249 میلیمتر در سال طی هشت ساله اخیر به 214 میلمتر در سال کاهش یافته است. این مقدار کمتر از یک سوم متوسط بارش جهانی است. به این ترتیب ایران جزو کشورهای خشک جهان محسوب می‌شود.

وزیر نیرو ادامه داد: حجم آب تجدیدپذیر کشور در گزارش‌های وزارت نیرو در گذشته 130 میلیارد متر مکعب ذکر می‌شد با توجه به خشکسالی‌های اخیر، این مقدار در دوره دراز مدت منتهی به سال آبی 94-95، به 114 مییلیارد متر مکعب کاهش یافته است و در پنج سال اخیر این رقم به 100 میلیارد متر مکعب رسیده است.

وی یادآور شد: ایران بیش از یک درصد جمعیت جهان را در خود جای داده و فقط 36 صدم درصد از کل منابع آب تجدیذیر دنیار را در اختیار دارد. توزیع آب و جمعیت در ایران نسبت به متوسط جهانی شرایط نامناسب‌تری دارد و این امر ایران را برای استفاده از مفهوم آب مجازی در سیاستگزاری امنیت آب و غذا همچنین حفاظت محیط زیست به کاندیدای مناسبی تبدیل می‌کند.

چیت چیان بیشترین میزان مصرف آب در کشور را مربوط به بخش کشاورزی اعلام کرد. وی افزود: این بخش در سال 92، بیش از 90 درصد منابع آب کشور را استفاده کرده است. 40 درصد از آب مورد نیاز بخش کشاورزی از منابع آب سطحی و 60 درصد از منابع زیرزمینی تامین شده است.

وزیر نیرو گفت: توزیع نامناسب آب در حوضه‌های آبریز 6 گانه وجود دارد. برخی از این حوضه‌ها دچار کمبود بارش و برخی وضعیت مطلوبی دارند. امکان استفاده از مفهوم تجارت آب مجازی بین حوضه‌های آبریز کشور وجود دارد. این امر به صورت محدود و در مقیاس ملی، می‌تواند به رفع برخی از مشکلات ما کمک کند.

وزیر نیرو تاکید کرد: با وجود پتانسیل مفهوم آب مجازی، تجارت آب مجازی یک راه حل اساسی برای از میان برداشتن ریشه مشکلات فقر آبی و غذایی نیست و فقط ابزاری است که استفاده از آن به صورت هوشمندانه می‌تواند به صورت محدود و در یک بازه زمانی مشخص، فشار را از روی محیط زیست کشور و عدم امنیت غذایی بردارد.

وی به تشریح منشاء ریزگردهای ایران پرداخت و گفت: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای 6 کانون تولید گرد و خاک در اطراف ایران شناسایی شده که طی یک دهه گذشته، 10 طوفان بزرگ را راهی ایران کرده‌ است.

افزایش 12 درصدی منشا ریزگردهای داخلی

چیت‌چیان افزود: منشا ریزگردهای خوزستان و ایلام ناشی از تالاب‌های خشک شده عراق و برخی مناطق سوریه، اردن و عربستان است. منشا بخش کمتری از گرد و غبارها از داخل کشور و مناطق جنوب غربی کشور است. روند هجوم گرد و غبار نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، منشا داخلی ریزگردها 12 درصد افزایش یافته است.

وی اضافه کرد: تغییر الگوی رفتاری و مصرفی انسان طی چهار نسل اخیر، در تمام دنیا و ایران که توسعه و رشد در سطح جهان را به مصرف گرایی بی‌رویه متصل می‌کند، به نحو ناپایداری ادامه یافته است. محدودیت‌های جدیدی به دلیل تغییر اقلیم در تمام جهان به‌ویژه در منطقه منا و ایران، در حال بروز است. این تغییرات شامل افزایش دمای متوسط کشور، تبخیر و تعرق بیشتر و کاهش بارندگی علاوه بر تغییر الگوی بارش و جابه‌جایی جغرافیایی بارش‌ها است.

به گفته وزیر نیرو برای برون رفت از شرایط فعلی باید روش‌های سنتی و مرسوم در برنامه‌‌یزی مدیریت آب کشور استفاده شود و مصارف آن با توجه به ملاحظات، مورد بازنگری قرار گیرد.

وی ادامه داد: تجارت آب مجازی به عنوان یک راهکار دراز مدت و بنیادین نیست. راه حل اساسی عبارت از این است که هر کشور و منطقه‌ای بر اساس ظرفیت‌های اکولوژیکی همان منطقه، باید مصارف خود را تعریف و تنظیم کند. چاره کار در تعادل بخشی در منابع و مصارف است. به تجارت آب مجازی به عنوان یک راهکار اساسی و بلند مدت نمی‌توان تکیه کرد.

چیت‌ چیان تاکید کرد: به کار گرفتن موفق مفهوم آب مجازی به صورت جزئی از سیاست مدیریت منابع آب کشور، مولفه‌های متعددی را در کنار هم لازم دارد. سیاستگزارانی که از آب مجازی را به عنوان یک منبع در مدیریت منابع آب برای ایجاد امنیت آبی وغذایی استفاده می‌‎کنند یا خواهند کرد، باید در امور بین‌المللی تسلط بیشتری نسبت به مسایل داخلی داشته باشند زیرا ماهیت مسایل بین‌المللی مولفه‌های پیچیده‌تری در مقابل برنامه‌ریزان قرار می‌دهد.

وی افزود: اعمال مدیریت پایدار بر روی منابع آب کشور با وجود قدرت مثبت نهفته دراین مفهوم به روی امنیت غذایی بلند مدت یک کشور، می‌تواند تاثیر منفی داشته باشد. آب مجازی در ساختار اقتصادی اجتماعی بخش روستایی و کشاورزی کشور تاثیرات غیر قابل بازگشت ایجاد می‌کند.

به گفته وزیر نیرو مفهوم آب مجازی قادر است در الگوی غذایی کشور تغییراتی ایجاد کند که با الگوی کشت و زرع سنتی آن تفاوت داشته باشد. این مفهوم باعث نوعی وابستگی به محصولات غیر بومی نیز خواهد شد. آب مجازی می‌تواند فعالیت‌های بخش کشاورزی را کاهش دهد بدون آنکه راه جایگزینی برای نیروی مازاد کشاورزی داشته باشد.

وی تاکید کرد: واردات آب مجازی اگر با برنامه‌ریزی مناسبی انجام نشود و تامین‌کنندگان قابل اطمینان و متعددی را در تامین غذای ملی به صورت هوشمندانه در نظر نگرفته باشند، کشور واردکننده را در معرض تهدید و امتیازخواهی کشور صادرکننده قرار می‌دهد.

چیت چیان ادامه داد: استفاده از آب مجازی برای پایداری منابع ملی آب نیازمند آن است که پیش از اعمال این سیاست، کشور دارای زیرساخت‌های مناسب توزیع مواد غذایی در سطح ملی باشد تا از ارسال مواد غذایی به روستا و مهاجرت روستاییان به شهرها که دارای تبعات اجتماعی فراوان است جلوگیری شود.

وی تاکید کرد: تمرکز روی مولفه آب در تجارت آب مجازی به نادیده گرفتن مولفه‌های متعدد دیگر به خصوص نیروی کار، سرمایه لازم برای کشاوزی و نهاده‌های دیگر منجر می‌شود. این مفهوم باعث بروز اشتباه در تدوین یک برنامه مطمئن و پایدار خواهد شد. با وجود همه چالش‌های ذکر شده، مفهوم آب مجازی یک مفهوم بسیار مهم در ایجاد امنیت غذایی و آبی و حفاظت محیط زیست، پایداری و تاب آوری کشور است اما با توجه به موارد ذکر شده، باید برنامه‌ریزی در این رابطه با دقت نظر تمام و در نظر گرفتن پیچیدگی‌های آن صورت گیرد.

آب مجازی در شرایط صلح کاربرد دارد

وزیر نیرو یادآور شد: تجارت آب مجازی اصولا بر اساس ملاحظات ناظر بر عدم بروز جنگ در خاورمیانه، که یک منطقه بسیار کم آب است توسط تونی آلن شکل گرفت. این محقق دلیل عدم بروز درگیری‌های نظامی ناشی از تنش آبی در خاورمیانه را امکان واردات غذا به این کشورهای این منطقه اعلام کرده است.

وی ادامه داد: همچنین با این مفهوم که تجارت آب مجازی از نظر سیاسی ساکت و از نظر اقتصاد نامرئی است، در این همایش آشنا شده‌اید. این امر به این معنی است که تجارت آب مجازی به دور از جنجال‌های سیاسی صورت می‌گیرد و از نظر اقتصادی یارانه‌های ارایه شده روی مواد غذایی صارداتی و تاثیر آن در کشورهای واردکننده، نامرئی است.

چیت چیان عنوان کرد: این خصوصیات برای سیاست‌مداران و علاقمندان به تامین پایدار مواد غذایی برای مردم، بسیار مطلوب به نظر می‌رسد. تجارت آب مجازی عاملی مهمی در عدم بروز جنگ است. این تجارت فقط در شرایط صلح که به دور از تنش‌های سیاسی هستند، می‌تواند انجام شود. تجارت آب مجازی به همراه صلح و امنیت و همکاری، لازم و ملزوم یکدیگر هستند. برنامه‌ریزی مناسب و هوشمندانه روی آن، به امنیت آبی و غذایی و حفظ محیط زیست کشوری مثل ایران کمک می‌کند. این مفهوم می‌تواند عاملی در توسعه همه جانبه بین کشورها باشد و وابستگی‌های متقابل پایدار کننده روابط صلح آمیز در منطقه و جهان ایجاد کند. ایجاد صلح یکی از فرصت‌های نهفته در مفهوم بسیار جالب و کاربردی آب مجازی است.

وی گفت: وزارت نیرو به همراه وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و امور خارجه همچنین سازمان حفاظت محیط زیست، به دنبال استفاده بهینه از مفهوم آب مجازی در سیاستگزاری سازمانی و ملی بوده و از آب مجازی به عنوان یک منبع نامتعارف در مدیریت منابع آب سود خواهد برد.

وزیر نیرو افزود: این وزارتخانه در هماهنگی با وزارت جهاد کشاورزی و همکاری با فائو، تشکیل بانک اطلاعاتی هوشمند و پایش از راه دور را پیگیری می‌کند تا با ثبت لایه‌های مرتبط با آب مجازی، یک سیستم تصمیم‌یار مدیریتی ایجاد کند. وزارت نیرو تلاش می‌کند تا به نوبه خود و با کمک دبیرخانه کنفرانس، نقش مثبتی در تحقق اهداف ایفا کند و در رفع فقر گرسنگی، مهاجرت ناخواسته و پیامدهای ناخواسته آن، تنش‌های اجتماعی و ناامنی سیاسی و منطقه‌ای عاملی موثر باشد./

L-960210-01