توسعه آبیاری تحت فشار، عامل شوری خاک‌های ایران/ ژاپنی ها ضمن اعطای یارانه به کشاورزان حامی خاک، خاطیان را تنبیه می کنند

رئیس انجمن علوم خاک ایران گفت: توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار به دلیل توقف آبشویی عامل شور شدن خاک‌های ایران است. دولت برای استقرار این سیستم‌ها در مزارع 85 درصد یارانه به کشاورزان می‌دهد، در حالی که بهتر است این یارانه به خاک اختصاص یابد.

منوچهر گرجی امروز در گفتگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: هنوز با گذشت 12 سال از تدوین پیش نویس لایحه خاک، این لایحه به تصویب مجلس نرسیده است.

وی افزود: روی خاک یارانه‌ای داده نمی‌شود و برای خاک ایران برنامه‌ای در معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تدوین نشده است. معاونت آب و خاک فقط به مسایل مرتبط با آب متمرکز شده است، در حالی که همان آب، در حالت تخریب کردن خاک است.

رئیس انجمن علوم خاک ایران عنوان کرد: استقرار سیستم‌های آبیاری تحت فشاری که دولت در این سال‌ها روی آن متمرکز شده است، از دوره احمدی نژاد رئیس جمهوری سابق، در مزارع آغاز شدکه هنوز هم ادامه دارد و یارانه زیادی دریافت می‌کند.

وی افزود: دولت برای اجرای این سیستم‌ها، 85 درصد یارانه می‌دهد، اما این نوع آبیاری همه خاک‌ها را خراب می‌کند، زیرا زمینه شور شدن خاک را فراهم می‌کند. با استقرار آبیاری تحت فشار در مزارع، خاک آبشویی نمی‌شود و نمک در آن تجمع پیدا می‌کند. در حالی که در سیستم‌های سنتی، اگرچه آب‌ها مقداری لب شور بود، اما با تزریق آب اضافی به خاک و شستشویی که انجام می‌شد، خاک‌ها شور نمی‌شدند.

گرجی گفت: با وجود توسعه سیستم آبیاری تحت فشار، هیچ فکری برای شور شدن خاک نشده است. برای حل این معضل راهکارهایی هم وجود دارد. مثلا می‌توانند هر یک تا دو سال آبشویی انجام دهند تا نمک‌ها شسته شود یا آبیاری زیر سطحی را در مزارع توسعه دهند تا تبخیر کاهش یافته و نمک در خاک تجمع نیابد.

وی با اشاره به اینکه در ایران کسی به مسئله خاک توجه نمی‌کند، بر پرداخت یارانه توسط دولت برای مسایل مرتبط با خاک در راستای اصلاح آن تاکید کرد.

امکان برداشت محصول از غیر حاصلخیزترین خاک‌ها

کاوه مدنی استاد امپریال کالج لندن در نشستی خبری با عنوان "ارزیابی جامع توان اراضی ایران برای کشاورزی پایدار، پروژه ایران ۲۰۴۰ - دانشگاه استنفورد" اعلام کرد: ۶۰ درصد کشور ما با لحاظ کردن شاخص‌های خاک، توپوگرافی و اقلیم به درد کشاورزی نمی‌خورد، اما در خیلی از عرصه‌های غیر مستعد کشاورزی می‌کنیم و آب را صرف زمینی می‌کنیم که تولید آن خوب نیست.

وی در این نشست بیان کرد: با بررسی خصوصیات خاک بر اساس استانداردهای فائو به این نتیجه رسیدیم که زمین‌های مطلوب ایران از نظر خاک محدود بوده و فقط سه درصد مساحت کشور یعنی حدود پنج میلیون هکتار، خاک مطلوب دارد. ۱۷ میلیون هکتار نیز مطلوبیت متوسط دارد. بقیه زمین‌ها به سمت فقیر شدن حرکت می‌کنند . مناطق شرقی سیستان و بلوچستان، نواحی بزرگی از فارس و کرمان و نواحی مرکزی ایران که همیشه برای تخصیص آب بیشتر به بخش کشاورزی منازعه دارند، وضعیت خاک نامناسب است و پتانسیل کشاورزی ندارد. اما رئیس انجمن علوم خاک ایران درباره اختصاص آب به خاک غیر حاصلخیز عنوان کرد: اگر چنین معضلی وجود داشته باشد به صورت لکه‌ای، نقطه‌ای و خیلی محدود است. اصلاح حاصلخیزی خاک روشی متداول در دنیا بوده و در مناطقی که آب وجود دارد، نمی‌توان صورت مسئله را پاک کرد و در آن، کشاورزی انجام نداد.

وی افزود: امروز در دنیا از غیر حاصلخیزترین خاک‌ها، با مدیریت مناسب، محصولات خوبی برداشت می‌کنند.

گرجی تاکید کرد: در ایران، زمین‌ها متعلق به کشاورزان است که بعضا امکانات مالی مناسبی در اختیار ندارند. وزارت جهاد کشاورزی نیز برنامه مدونی برای خاک ندارد. کشاورزان خرده‌پا اغلب به دنبال اصلاح خاک نیستند.

وی ادامه داد: در برخی موارد کشاورز باید ماده آلی خاک مزرعه خود را افزایش دهد اما چون پول و امکانات ندارد، این کار را انجام نمی‌دهد. به همین دلیل پیشنهاد کردیم که در برنامه ششم، برنامه ملی افزایش ماده آلی خاک‌های کشور گنجانده شود. اما از آنجا که متن نهایی برنامه ششم را در اختیار ندارم، نمی‌دانم که آیا این برنامه در قانون برنامه ششم مورد توجه قرار گرفت یا خیر.

رئیس انجمن علوم خاک ایران گفت: البته بسیاری از مواردی که در برنامه‌های توسعه به آن اشاره می‌شود، هیچ‌گاه اجرایی نمی‌شوند. به عنوان مثال در برنامه پنجم و چهارم آمده بود که 35 درصد یارانه کودهای شیمیایی به کودهای آلی داده شود. یکی از راه‌های افزایش حاصلخیزی خاک، افزایش مصرف کودهای آلی و دامی است اما چون قیمت این کود گران است، کشاورزان خرده‌پا نمی‌توانند آن را تهیه کنند.

وی افزود: باید به کشاورزان برای توسعه مصرف کودهای آلی یارانه بدهند. تنها راه این نیست که صورت مسئله را پاک کنیم و کشاورزی را تعطیل کنیم، گندم از خارج وارد کنیم تا در صورت تحریم، درگیر مسایل بعدی شویم. بلکه باید برای مسایل راهکار و برنامه ارائه دهیم.

به گفته گرجی، مهم ترین دلیل عدم توجه به خاک، خرده مالک بودن کشاورزان و بی‌برنامه بودن کشور است. وزارت جهاد کشاورزی هیچ برنامه‌ای درباره خاک ندارد. هیچ جای دنیا این‌گونه نیست. وضعیت عجیبی درباره خاک، در ایران حاکم است. کشور ژاپن به ازای هر یک هزار هکتار زمین، یک مسئول برای خاک دارد تا کشاورزان را در صورت اجرای برنامه‌های دولت تشویق کند. به کشاورزان برای اصلاح خاک یارانه می‌دهند و در صورت تخریب یا عدم اجرای برنامه‌ها، آن ها را تنبیه می‌کنند./

L-960302-02