اثرات منفی افزایش برداشت از منابع آب، بیش از اثرات تغییر اقلیم

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: اگر کشورها به تعهدات خود در اجلاس پاریس درباره کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای عمل کنند، کاهش روان آب در ایران بر اثر تغییرات اقلیمی چندان زیاد نیست. اثرات منفی افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی و افزایش برداشت از منابع آب در ایران، بیش از زیان‌های ناشی از کاهش بارش بر اثر تغییر اقلیم است.

علیرضا مساح بوانی در گفتگو با خبرنگار ایانا سند تغییر اقلیم که چندی پیش در سازمان حفاظت محیط زیست رونمایی شد را برنامه‌ای برای مشخص شدن راهبردهای کلان کشور در مسئله تغییر اقلیم، معرفی کرد.

وی افزود: این راهبردهای کلان بر اساس گزارش‌های اول، دوم و سوم تغییر اقلیم کشور که به سازمان ملل ارائه شده است، استخراج و تدوین شده است.

این استاد دانشگاه تهران درباره وضعیت برنامه‌های عملیاتی برای سازگاری با تغییر اقلیم، گفت: سند تغییر اقلیم راهبردهای کلی نظام در این رابطه را ارائه کرده است. این راهبردهای کلی در آینده به برنامه‌های اجرایی تبدیل می‌شود. هر دستگاه بر اساس سند تهیه شده در زیر مجموعه‌های خود، برنامه‌های جزئی و عملیاتی را باید تهیه کند.

وی با بررسی وضعیت گذشته ایران از نظر شرایط اقلیمی، به تشریح شرایط آینده منابع آب کشور تحت تاثیر تغییرات اقلیمی پرداخت.

مساح بوانی عنوان کرد: آنچه مسلم است افزایش دما در ایران رخ داده است. از سال 1975 دمای مناطق مختلف کشور حداکثر در هر دهه، نیم درجه افزایش داشته است. اما میانگین بارش‌های ایران تغییرات خاصی نداشته است. تفاوت میزان بارش‌ها در نقاط مختلف متفاوت بوده است. به عنوان مثال در حوضه‌های غربی کشور در هر دهه، سه میلیمتر کاهش بارش داشته‌ایم. البته این کاهش بارش در حوضه‌های غربی را نمی‌توان کاهش شدید میزان بارش دانست.

وی تاکید کرد: آنچه در ایران اهمیت دارد، مسئله افزایش دما است. بالا رفتن دما میزان تبخیر و تعرق را افزایش داده و منابع آبی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. تغییرات دمایی به روی شاخص روزهای خشک متوالی (CDD) تاثیر دارد. به دلیل افزایش دما از سال 1995 تا 2010 در بیشتر نقاط کشور، روزهای خشک متوالی در ایران افزایش یافته است. در نتیجه منابع آبی دچار استرس شده و مراتع با کاهش رویش مواجه شده‌اند.

افزایش خشکسالی‌ها به دلیل تغییرات دمایی

این استاد دانشگاه تهران یادآور شد: افزایش دما سبب شده است که خشکسالی‌ها در کشور افزایش یابد. این مسئله علاوه بر تاثیر بر روی منابع آب، مباحث اقتصادی و اجتماعی ایران را نیز متاثر کرده است.

وی در ادامه به بررسی وضعیت آینده ایران پرداخت و گفت: شرایط آینده ایران بستگی به کشورهای دنیا و عمل کردن آنها به تعهدات اجلاس پاریس در زمینه کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن دارد. اگر همه کشورها میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند، میزان غلظت گازهای گلخانه‌ای از عدد 400 قسمت در میلیون (ppm) فعلی به 450 قسمت در میلیون تا سال 2050 می‌رسد. در نتیجه دمای کره زمین 1.5 درجه افزایش خواهد یافت. بارش‌ها نیز به میزان 10 درصد کاهش یا افزایش پیدا می‌کند.

مساح بوانی عنوان کرد: با افزایش دما، میزان تبخیر و تعرق در خیلی از نقاط بیش از میزان بارش خواهد شد. این مسئله سبب می‌شود میزان روان‌آب کاهش یابد اما کاهش روان آب در سناریوی خوشبینانه، خیلی زیاد نیست. برای ایران افزایش جمعیت، افزایش سطح زیر کشت و برداشت از منابع آب بیشتر از اثرات ناشی از کاهش بارش در اثر تغییر اقلیم، خطرناک است.

وی اضافه کرد: در مواردی که روان آب کاهش می‌یابد، دچار تنش‌های آبی می‌شویم. در نتیجه افزایش برداشت‌ها در بالادست رخ می‌دهد و به این ترتیب مردم پایین دست رودخانه‌ها دچار مشکل می‌شوند. در چنین شرایطی برداشت‌های غیر قانونی همواره افزایش می‌یابد، بنابراین از این جهت، باید مجلس وارد عمل شود و برنامه و قوانینی را برای تعادل برداشت‌ها بین بالادست و پایین دست داشته باشد. متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم به تعادل در برداشت از منابع آب برسیم.

این استاد دانشگاه تهران در ادامه به سناریوهای بدبینانه گرمایش جهان اشاره کرد و گفت: اگر همه کشورهای جهان به تعهدات خود عمل نکنند و انتشار گازهای گلخانه‌ای ادامه یابد، تا سال 2100، میزان غلظت گازهای گلخانه‌ای (یا معادل آن گاز دی اکسید کربن) در طبیعت به بالای 1000 قسمت در میلیون خواهد رسید. این مسئله افزایش دمای پنج تا 6 درجه‌ای را به همراه خواهد داشت.

وی افزود: این میزان افزایش دما حیات روی کره زمین را نابود می‌کند و برای سلامت انسان، تنوع زیستی و غیره خطرات زیادی به همراه خواهد داشت.

مساح بوانی با اشاره به اینکه برنامه جهانی تغییر اقلیم (IPCC) افزایش 1.5 درجه‌ای دمای کره زمین نسبت به سال 1850 تا 1900 را زنگ خطری برای ساکنان این کره خاکی اعلام کرده است، افزایش دمای فعلی زمین نسبت به این دوره زمانی را حدود 1.2 درجه دانست.

وی اضافه کرد: در حال حاضر هنوز سه دهم درجه دیگر تا مرز خطر و هشداری که IPCC اعلام کرده است، فاصله داریم.

به گفته این استاد دانشگاه تهران، برنامه جهانی تغییر اقلیم در حال تدوین گزارشی با کمک کارشناسان سراسر جهان است و تلاش می‌کند تا تاثیر افزایش 1.5 درجه‌ای دمای هوا نسبت به سال 1850 تا 1900 را به روی کره زمین بررسی کند. دقیقا نمی‌دانیم با این میزان افزایش دما در مناطق مختلف چه تغییراتی روی خواهد داد اما مطالعات ابتدایی اولیه، نشان دهنده وضعیت خطر برای کره زمین است./

L-960303-04