انقراض ماهیان و تخریب دلتاها، بخشی از پیامدهای ساخت سدهای بزرگ

ساخت سدهای بزرگ، منجر به تغییرات زیست محیطی متعددی در مسیر رودخانه و زیستگاه‌های پیرامون آن می‌شود. انقراض بسیاری از ماهی‌ها و گونه‌های آبزی، ناپدید شدن پرندگان در جلگه‌ها، نابودی گسترده جنگل‌ها و زمین‌های مرطوب و حاصلخیز، تخریب دلتاهای ساحلی و بسیاری پیامدهای حاد دیگر از عواقب ساخت سد در مسیر رودخانه‌ها است .

به گزارش ایانا از پایگاه اینترنتی internationalrivers ، سدهای بزرگ، پیامدهای زیست محیطی متعدد و مختلفی دارد که شامل اثرات مستقیم بر ویژگی‌های زیستی، شیمیایی و فیزیکی رودخانه‌ها و زیست بوم‌های کنار رودخانه‌ای می‌شود .

خود دیواره سد از مهاجرت ماهی‌ها جلوگیری می‌کند که در برخی موارد و در مورد بعضی گونه‌ها کاملا مناطق تخم‌ریزی آنها را از زیستگاه‌های پرورش نوزادان جدا می‌کند. سد همچنین مانع از ورود رسوباتی می ‎‌ شود که برای حفظ فرآیندهای فیزیکی و زیستگاه‌های پایین دستی سد (از جمله حفظ دلتاها و دشت‌های حاصلخیز و زمین‌های مرطوب کنار رودخانه‌ای) حیاتی است .

تاثیر مهم و روشن دیگر، تبدیل جریان بالادستی سد از یک اکوسیستم طبیعی در مسیر جریان آزادانه رودخانه به یک زیستگاه آب راکد است. تغییر در سطوح دما، ترکیب شیمیایی، اکسیژن محلول و ویژگی‌های فیزیکی یک زیستگاه آبی، معمولا برای گیاهان آبزی و حیواناتی که با محیط رودخانه‌ای رشد یافته‌اند، مناسب نیست. در واقع سدها، اغلب میزبان گونه‌های غیر بومی و مهاجم (مثل حلزون‌ها، جلبک‌ها و ماهی‌های شکارچی) می‌شوند که زیستگاه‌های طبیعی گیاهی و جانوری را به مخاطره می‌اندازند.

تغییر مسیر رودخانه و اختلال در انتقال رسوبات به پایین دست سد، اغلب باعث بزرگ‌ترین تاثیرات ماندگار زیست محیطی می‌شود. زندگی در داخل و اطراف یک رودخانه به تدریج شکل می‌گیرد و وابسته به زمان و کمیت جریان رودخانه است. قطع جریان آب و تغییر مسیر آن می‌تواند عواقب حادی به اندازه خشک شدن کامل آن داشته باشد.حتی تغییرات جزئی در میزان و زمان جریان آب بر موجودات آبزی و کنار آبزی تاثیر می‌گذارد که این امر می‌تواند چرخه زیستی یک رودخانه را دچار اختلال کند .

سد همچنین رسوبات را در خود نگه می‌دارد؛ رسوباتی که به طور طبیعی اکوسیستم‌های پایین دستی را زنده نگه می‌دارد. وقتی یک رودخانه از رسوبات خود محروم شود، سعی می‌کند تا با حفر بستر رودخانه در پایین دست و کناره‌ها دوباره آن رسوبات را به دست آورد که این کار می‌تواند باعث تخریب پل‌ها و دیگر سازه‌های کنار رودخانه و نیز درخت‌زارهای اطراف رودخانه شود. معمولا در چند دهه اول افتتاح سد، بستر رودخانه در پایین دست، چند متر گود می‌شود؛ تخریبی که می‌‎تواند تا ده‌ها حتی صدها کیلومتر دورتر از سد ادامه یابد .

عمیق شدن بستر رودخانه سفره‌های آب زیر زمینی را در مسیر رودخانه کاهش می‌دهد؛ سفره‌های آبی که در دسترس ریشه گیاهان و نیز جوامع انسانی که از چاه‌ها آب برداشت می‌کنند، بوده است. تغییر بستر رودخانه همچنین زیستگاه ماهیانی که در کف رودخانه تخم ریزی می‌کنند و نیز نرم تنان را کوچک می‌کند.

جریان کم آب در پایین دست سد کلامات منجر به کشته شدن هزاران ماهی سالمون در سال 2002 شد

در مجموع رودخانه‌های سد سازی شده، در پهنه زیست کره تاثیرات شدیدی بر فرآیندها دارند. بیشتر ذخایر آبی به‌ویژه آنهایی که در مناطق گرمسیر هستند به انتشار گازهای گلخانه ای کمک زیادی می‌کنند؛ مطالعه تازه‌ای نشان می‌دهد که انتشار گازهای گلخانه‌ای از سدها هم تراز با صنعت هوانوردی، در حدود 4 درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی را وارد جو می‌کند. مطالعات اخیر درباره رودخانه کنگو ثابت کرده که جریان رسوبات و مواد مغذی از کنگو، حتی تا اقیانوس آتلانتیک، بر فرآیندهای زیستی- از جمله عمل کردن به منزله یک گودال کربنی بر روی گازهای گلخانه‌ای جو، تاثیر می‌گذارد .

سدهای بزرگ منجر به انقراض بسیاری از ماهی‌ها و گونه‌های آبزی، ناپدید شدن پرندگان در دشت‌های سیلابی، نابودی گسترده جنگل‌ها، زمین‌های مرطوب و حاصلخیز، تخریب دلتاهای ساحلی و بسیاری پیامدهای حاد دیگر می‌شود./

ترجمه: محسن حدادی

L-960303-03