نیچر گزارش میدهد:
خاک، زیر بنای کسب و کار
خاک پایه و اساس همه فعالیتهای تجاری انسان از جمله کشاورزی است. علاوه بر کشاورزی و صنایع غذایی، بسیاری از کسب و کارهای دیگر از جمله در صنعت مد گرفته تا داروسازی و انرژی بهطور مستقیم یا غیر مستقیم با خاک ارتباط دارند. اما این عنصر ارزشمند تا کنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
خاک پایه و اساس همه فعالیتهای تجاری انسان از جمله کشاورزی است. علاوه بر کشاورزی و صنایع غذایی، بسیاری از کسب و کارهای دیگر از جمله در صنعت مد گرفته تا داروسازی و انرژی بهطور مستقیم یا غیر مستقیم با خاک ارتباط دارند. اما این عنصر ارزشمند تا کنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
به گزارش ایانا از مجله Nature ، هیچ کس مشاغل کثیف را دوست ندارد اما دنیای کسب و کار باید با کثیفی کنار بیاید. خاک، غذا، فیبر و سوخت را برای ما فراهم میکند و در تنظیم منابع آبی و آب و هوا نقش بسیار مهمی دارد. بیشتر فعالان تجاری از اینکه خاک، زیربنای کار آنهاست ناآگاهند؛ همچنین نمیدانند با تخریب خاک با چه مخاطراتی روبرو خواهند شد. باید عده بیشتری از مردم درک کنند که افزایش کیفیت خاک یک سرمایهگذاری هوشمندانه است. یک سوم از همه خاکها و بیش از نیمی از خاکهای کشاورزی بهطور متوسط یا زیاد آسیب دیدهاند. فرسایش، فقدان کربن ارگانیک، تراکم و شوری خاک، حاصلخیزی و توانایی نگهداری رطوبت در خاک را کاهش میدهد. هر سال ما 12 میلیون هکتار - به اندازه مساحت کشور بلغارستان- خاک را از طریق جنگلزدایی، چرای بیش از حد دامها، کشاورزی تهاجمی، شهرنشینی و آلودگی از بین میبریم. تغییرات اقلیمی و از دست رفتن تنوع زیستی مشکلات خاک را تشدید میکند. اما نیاز جهانی به غذا و منابع، با افزایش جمعیت، تغییر سبک زندگی و گذار جهانی به اقتصاد کم کربن، رو به فزونی است.
بسیاری از شرکتهای فعال در بخشهای کشاورزی و جنگلداری و برخی در بخش غذایی، در گزارشهای خود اقداماتی که برای کاهش اثرات منفی فعالیتهای خود بر خاک انجام دادهاند را شرح داده و بسیاری هم این کار را نکردهاند. خاک برای همه صنایعی که از فرآوردههای گیاهی و حیوانی در زنجیره تولید خود استفاده میکنند، حیاتی است؛ از صنعت مد گرفته تا داروسازی و انرژی. بیمه گران و سرمایهگذاران وقتی تولید محصولات با کاهش روبرو شود، ضرر میکنند؛ قیمت مواد اولیه افزایش مییابد و رشته بسیاری از کارها از هم گسسته میشود.
فعالان تجاری از مخاطرات تغییرات اقلیمی آگاهند؛ بیش از 900 شرکت، درخواستی را امضا کردند که بر اساس آن از دونالد ترامپ خواستند که ایالات متحده در توافق آب و هوایی 2015 پاریس بماند. در تحقیق سال 2017 گفتمان اقتصادی جهان درباره خطرات پیش روی کره زمین، تغییرات شدید آب و هوایی، کمبود آب، بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی، جزء 5 خطر اول از نظر تاثیر جهانی ردهبندی شدهاند. خاک بهطور غیر مستقیم در همه این مخاطرات زیست محیطی نقش دارد اما مستقیما نامی از آن برده نشده است.
اگر بخش خصوصی واقعا درباره اقتصاد پایدار و تعهدات خود در مساله تغییرات اقلیمی جدی باشد باید در مورد خاک دست به کار شود. فعالان تجاری باید در راستای همکاری با محققان، از قانونگذاری بینالمللی حمایت کنند، مخاطرات و تاثیرات حوزه کاری خود بر خاک را ارزیابی و در حفظ و تقویت این منبع، سرمایه گذاری کنند.
گنج مدفون
نادیده گرفتن خاک در برنامهریزیها، بیشتر حاصل ناآشنایی است تا بیتفاوتی. مثلا اکتبر سال گذشته درباره فرصتها و چالشهایی که خاک میتواند پدید آورد، در شورای تجارت جهانی برای توسعه پایدار ( WBCSD )، شورایی متشکل از مدیران اجرایی بیش از 200 شرکت چند ملیتی، جلسهای برگزارشد. شرکت کنندگان از حوزههای مختلفی مثل حسابداری، کشاورزی، مواد شیمیایی، مهندسی و صنایع غذایی گفتند که از نقش خاک در حوزههایی غیر از کشاورزی، شگفت زده شدهاند.
آبرسانی، حوزهای است که تجارت در آن دستی دارد. رطوبت خاک، برای کشاورزی دیم که سه چهارم آب شیرین را مصرف میکند، بسیار حیاتی است. خاکهایی که فشردهاند یا دچار فرسایش یا کمبود مواد ارگانیک هستند، آب کمتری در خود ذخیره میکنند. این امر، احتمال وقوع سیل و افزایش تاثیر خشکسالیها را بیشتر و رقابت بر سر منابع آبی را تشدید میکند. کمبود آب بهعنوان یک خطر مهم برای اقتصاد جهانی به رسمیت شناخته شده است. در سال 2016 خشکسالی و کم آبی، 14 میلیارد دلار به کسب و کارها خسارت وارد کرد. اما هنوز همگان از خدمت خاک به مشکلات حوزه آب و پتانسیل آن برای کاهش مخاطرات آگاه نیستند.
برخی صنایع آلایندة آب مانند نوشابهسازی، معدنکاری و انرژی در حال فعالیت بر روی منابع آبی در حوزههای کار خود هستند. مثلا شرکت کوکاکولا با بنیاد خیریه حیات وحش WWF و جوامع دیگر در جهت حفاظت از آبراههها در نپال همکاری میکند، در سواحل ریوگرانده نیشکرهای مزاحم را از بین میبرد و در مکزیک برای بهبود دسترسی به آب، به احیای جنگلها میپردازد. همچنین باید نگاهی به حفظ خاکهای محلی از طریق راههایی همچون کاهش آلایندههای کشاورزی داشته باشد.
مخاطرات اقلیمی و کاهش آن، حوزه دیگری است که فعالان تجاری قابلیت خاک را در آن دست کم میگیرند. خاک بزرگترین منبع جهانی کربن ارگانیک است. در قرن گذشته تغییر در کاربری زمینها و مدیریت ضعیف خاک، منجر به از دست رفتن 42 تا 78 میلیارد تن کربن از خاک شده است. بیشتر آن به شکل دی اکسید کربن منتشر شده است. این میزان را با 450 تا 600 میلیارد تن کربن منتشر شده بر اثر فعالیتهای انسانی از زمان انقلاب صنعتی تا کنون مقایسه کنید.
مدیریت پایدار خاک میتواند با افزایش میزان کربن ذخیره شده در خاک، این مسیر را معکوس کند. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، فائو از 21 تا 23 ماه مارس، نخستین سمپوزیوم جهانی در مورد کربن ارگانیک خاک را برگزار کرده است. هدف از این رویداد، بازنگری در نقش خاک در تغییرات اقلیمی و لحاظ کردن این موضوع در گزارشهای ارزیابی معمول مربوط به تغییرات اقلیمی بوده است.
برای دست یابی به راه حلهای ملموس، جامعه تجارت جهانی باید وارد عرصه عمل شود. مثلا میتوان به راحتی از طریق تکنولوژی کم کربن که آژانس بینالمللی انرژی، سازمان ملل و WBCSD در نشست آب و هوایی پاریس تعریف کردهاند، حفاظت از خاک در فعالیتهای تجاری مورد تاکید قرار گیرد.
پرونده گل آلود
فقدان مقررات، مشکل را طولانی میکند؛ نیاز به تدوین قوانین آگاهی را بالا میبرد. خاک یک منبع جهانی است؛ تخریب آن برای جامعه و فعالیتهای اقتصادی، در همه جا پیامدهای ناگواری دارد. اما هیچ قانون بینالمللی که مستقیما حاکم بر حوزه خاک باشد وجود ندارد. کمیسیون اروپایی در سال 2014 یک چارچوب اجرایی را پیشنهاد کرده اما پذیرفته نشده است. تنها چند کشور شامل ایالات متحده، سوییس و استرالیا قوانین ملی مربوط به خاک دارند.
در بخش تجاری، می توان آگاهیها را از طریق ابتکار عملهای غیرالزامآوری مانند اهداف 17 گانه توسعه پایدار سازمان ملل ( SDGs ) بالا برد. وقتی که این برنامه در سال 2015 اعلام شد، 71 درصد از کسب و کارهای مورد بررسی، برای رسیدن به این اهداف برنامهریزی کردند و 41 درصد گفتند که تا پنج سال آینده این برنامهها را در استراتژیهای خود لحاظ خواهند کرد. اما خاک یکی از این اهداف نیست. در چهار هدف نامی از خاک برده شده از جمله تولید غذای پایدار و به صفر رساندن تخریب اراضی؛ اما در زمینه امنیت آب و تغییرات اقلیمی ذکری از اهمیت خاک نشده است.
فائو در دسامبر گذشته، دستورالعملهای اختیاری سازمان ملل برای مدیریت پایدار خاک را اعلام کرد. این یک گام مهم است. اما این دستورالعملها تنها به حوزه کشاورزی اختصاص دارند.
خاک در برنامههای علمی همچون مرزهای سیاره زمین " Planetary boundaries " که فعالان تجاری بر اساس آن به توسعه استراتژی های پایدار روی آوردهاند، نادیده گرفته شده است. دانشمندان میدانند که خاک، برای گردش نیتروژن و فسفر، حفظ یکپارچگی بیوسفر و تغییرات در سیستم آب و هوایی ضروری است. اما این موضوع، بدون تعیین محدودهای برای نابودی و تخریب خاکی که انسان باید بر روی آن زندگی کند، بهسادگی نادیده گرفته شده است.
موضوع خاک در معیارهای گزارشهای جامع زیست محیطی، مانند اقدام گزارش جهانی ( GRI ) حذف شده است. حتی در شرکتهایی که با انتشار اعداد و ارقام مربوط به خاک، در تحلیلهای مربوط به توسعه پایدار خود، در جهت درست حرکت میکنند، آمار مربوط به خاک در ضمن آمارهای دیگر ذکر میشود. مثلا در سال 2015 کرینگ (گروه مالک برندهای گوچی و پوما) گزارش داد که 45 درصد از تاثیرات زیست محیطی آن، مرتبط به تولید مواد خام مانند پشم، کتان و چرم است. خسارتی که سالانه بر اثر تخریب و تغییر در اراضی از سوی این شرکتها وارد میشود به 191 میلیون یورو میرسد. تاثیرات تخریب کننده خاک، در این هزینه پنهان است.
مسیرهای سه گانه
جامعه کسب و کار باید در جهت همکاری با دانشمندان سه مسیر را بپیماید: حمایت، ارزیابی و سرمایهگذاری؛ پیمودن این راهها تنها در صورتی موفقیتآمیز خواهد بود که تحقیقات وسیع و دامنهدار پشتوانه آن باشد. نخست، فعالان تجاری بایدبرای وضع سیاستها و فعالیتهای بهتر در زمینه خاک، با محققان همپیمان شوند. قانونگذاری بینالمللی باید در اولویت باشد. این امر مستلزم روایتهای اقناع کنندهای است که مزایای عمل را نسبت به بیعملی شرح دهد؛ مثلا در مورد اهداف حفظ افزایش گرمایش جهانی به زیر دو درجه سانتی گراد توضیح داده شود؛ یا بهعنوان نمونه تبیین شود که دو درصد کاهش در کربن خاک، چه تاثیری بر تولید محصول، ذخیره آب، انتشار کربن و هزینههای اجتماعی و اقتصادی دارد؟ یا 40 درصد تخریب منابع خاکی چه تاثیری بر مولفههای فوق دارد؟
اقدام تاریخی توافق آب و هوایی پاریس باید سامان یابد. صدها شرکت در پاریس، پیمان نامههایی همچون منطقه عمل غیر دولتی برای اقدامات اقلیمی و We Mean Business را امضا کردند. این امر باید تعهد آنها را به حمایت از خاک بیشتر کند. توافقنامههایی همچون همکاری جهانی برای خاک و پنل فنی بین دولتی درباره خاک، کمکهای آنها را به محدودهای فراتر از امور مربوط به خاک کشاورزی بسط میدهد.
دوم، شرکتها نیاز دارند ارزیابی کنند که زنجیره فعالیتها و ارزش آنان چقدر به خاک وابسته است. باید ابزارها و معیارهایی تدوین شود و در گزارشهایی همچون GRI و نیز در رویکرد "سرمایه طبیعی" برای ارزیابی مخاطرات تجارت (مانند پروتکل سرمایه طبیعی، که در سال 2016 با مشارکت بیش از 200 سازمان پیشگام راهاندازی شد) لحاظ شود.
سوم، باید به خاک به چشم یک فرصت سرمایهگذاری برای کاهش خطرات مربوط به آشفتگی اقلیمی، آب، انرژی و زنجیره غذایی نگاه کرد. همانند موضوع تغییرات اقلیمی که بانک جهانی نیاز به سرمایهگذاری در آن را تایید کرده است، باید برای حمایت از احیای خاک در هر جا که نیاز است، در سطح جهانی سرمایه گذاری شود. این امر میتواند از طریق پرداختهای داوطلبانه یا وضع قوانین و دریافت مالیات ازبهرهبرداران از خاک صورت پذیرد؛ البته این کار باید با دقت صورت گیرد تا سیاستهای مالیاتی، مشوق عملکردهای درست باشد.
درفعالیتهای تجاری، پروژههایی برای ارتقاء ساز و کارها بهصورت طبیعی و نه ساختگی، باید برای دفاع از خاک به اجرا درآید. مثلا " برنامه کاری زیر ساخت های طبیعی " به مدیریت شرکتهای شل و داو ( Shell and Dow ) در حال ساختن زمینهای مرطوب و تقویت طرحهای تنوع زیستی برای گرده افشانی و جنگلکاری در حوضههای آبریز است. این اقدامات به احیای سفرههای آب زیرزمینی کمک میکند. معیارهای مربوط به خاک میتواند به سادگی لحاظ شود.
لازم است دانشمندان به زبان، اولویتها و فرآیندهای دنیای تجارت توجه کنند و از آن بیاموزند تا بتوانند به تغییرات درست کمک کنند. یک استراتژی علمی برای کمک به ایجاد نهضتی در حوزه خاک باید شامل این موارد باشد: نظارت بینالمللی و بلندمدت بر منابع خاکی، ایجاد معیارهایی که برای تجارت مهم است و سنجش تاثیرات اجتماعی- اقتصادی تخریب خاک، روشن ساختن مخاطرات و پیامدهای بی تفاوتی یا مداخله و ابزارهایی که تصمیمسازی و سرمایهگذاری در عرصه خاک را حمایت میکند.
خاک یک میراث مشترک و یک منبع ضروری است. دولتها، جوامع مدنی و فعالان تجاری باید با حمایت دانشمندان، تضمین بدهند که با خاک همچون زباله رفتار نخواهند کرد.
ترجمه: محسن حدادی
L-960322-01
دیدگاه تان را بنویسید