همزمان با توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، پروانه‌های برداشت آب باید تعدیل شود

رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی گفت: برای ایجاد صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی، همزمان با توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، باید پروانه‌های برداشت آب از چاه یا منابع سطحی تعدیل شود.

اخیرا بحث‌هایی در زمینه لزوم توجه به تاثیر تغذیه‌ای روش‌های آبیاری سطحی و یا اثر سیستم‌های آبیاری تحت فشار در افزایش میزان تبخیر در محافل کارشناسی به گوش می‌رسد، مهدی اکبری رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی در گفتگو با خبرنگار ایانا در ارتباط با این سخنان بیان کرد: هر منطقه‌ای یک سیستم آبیاری مناسب و خاص خود را دارد. طبیعی است در منطقه گرمی مثل خوزستان نباید به سمت سیستم آبیاری بارانی برویم زیرا تبخیر افزایش می‌یابد.

وی افزود: در این منطقه باید به سمت استفاده از سیستم قطره‌ای یا نوعی از آبیاری بارانی مثل سیستم لپا برویم که در ارتفاع گیاه یا داخل شیارها آب را می‌ریزند.

به گفته رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی، سیستم‌ها یا ماشین‌های آبیاری تحت فشار، راندمان آبیاری را می‌توانند افزایش دهند. اما در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی، کمی جای بحث وجود دارد.

وی در تشریح سخن خود گفت: صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی از طریق توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، بستگی دارد به اینکه آیا افزایش عملکرد داریم یا خیر. معتقدیم این سیستم‌ها به علت اینکه شرایط رطوبتی را در حد مناسب نگه می‌دارند و کنترل شرایط آبیاری با این سیستم‌ها امکان‌پذیر است، عملکرد یک مقدار افزاش می‌یابد اما مصرف آب هم بیشتر می‌شود.

اکبری اضافه کرد: در واقع عملکرد با مصرف آب بیشتر، افزایش می‌یابد زیرا در قالب تبخیر و تعرق آب مصرف می‌شود و تولید هم بالا می‌رود. این دو فرایند به طور موازی اتفاق می‌افتد. آن چیزی که در مجموع باید اتفاق بیافتد، این است که همزمان با توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی یا کانال را کنم کنیم. اما این مسئله نیاز به مکانیزیمی دارد که کشاورز را متقاعد کنیم تا کاهش برداشت را انجام دهند. زیرا کشاورز بر اساس آبی که دارد زمین بیشتری را زیر کشت می‌برد.

وی درباره چگونگی ترغیب کشاورزان برای برداشت آب کمتر بیان کرد: می‌توانیم به کشاورزان بگوییم که برای اجرای سیستم‌های نوین آبیاری 85 درصد تخفیف و یارانه می‌دهیم و تقریبا این سیستم‌ها را رایگان در مزرعه نصب می‌کنیم اما پروانه برداشت مزرعه را تعدیل کرده و به جای 20 لیتر آب اجازه خواهید داشت 15 لیتر آب از منابع برداشت کنید.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی ادامه داد: زمانی برای جلب مشارکت، بهره‌‎برداران سیاست توزیع یارانه بدون کنترل پروانه‌ها اعمال شد اما باید این سیاست تغییر کند. باید آب را حجمی به کشاورز تحویل داد تا در استفاده از آب دقت لازم را بکنند. آب را باید علاوه بر تحویل حجمی در زمان و مکانی که کشاورز به آن نیاز دارد، در اختیارش قرار دهیم. اما به کشاورز مشاوره فنی دهیم و اعلام کنیم که آب چگونه باید مصرف شود و تاکید کنیم که آب بیشتری در اختیارش قرار نمی‌گیرد.

وی تاکید کرد: سیستم‌های آبیاری تحت فشار، سیستم‌های بدی نیستند اما برای همه کشت‌ها و مکان‌ها توصیه نمی‌شوند. در کشت تابستانه که تبخیر و تعرق زیاد است، باید از این سیستم‌ها استفاده کرد. در کشت بهاره مخصوصا در غلات که به‌دنبال آبشویی زمین‌ها هستیم، باید از آبیاری سطحی استفاده کنیم.

اکبری درباره برخی نظرات در زمینه اثر مثبت آبیاری سطحی در تغذیه منابع آب زیرزمینی و غیر واقعی بودن تلفات در این شیوه آبیاری، عنوان کرد: شخصا نظرم این است که اگر حتی آب حاصل از آبیاری سطحی به منابع زیرزمینی بپوندد، نباید برای این میزان تغذیه برنامه داشته باشیم.

وی اضافه کرد: ضمن اینکه خیلی از اتفاقات ممکن است رخ دهد که آب حاصل از آبیاری سطحی به منابع آب زیرزمینی نپیوندد. اما به فرض محال، اگر همه آب زهکش شده آبیاری سطحی به منابع آب زیرزمینی بپیوندد، به دو دلیل نباید اجازه دهیم این آب‌ها وارد منابع زیرزمینی شوند.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی افزود: از آنجا که آب را از عمق 50 تا 100 متری زمین برای آبیاری با صرف انرژی استخراج می‌کنیم، خروج آب در قالب ضریب تغذیه از دسترس کشاورز، به معنی اتلاف انرژی است. همچنین آبی که به سطح مزرعه وارد می‌شود، تغییر کیفیت می‌دهد. املاح مفید خاک را شسته و به اعماق می‌برد یا اینکه در مناطق شور، با خود نمک را به منابع آب زیرزمینی انتقال می‌دهد.

وی تاکید کرد: باید برای آبیاری مزارع از سیستم‌هایی که راندمان بالاتری دارند، استفاده کنیم تا آب کمتری از شبکه و چاه بگیریم. اینکه از آبیاری سطحی استفاده کنیم و راندمان 30 درصد آن را با هدف تغذیه سفره‌های زیرزمینی بپذیریم، غلط است.

اکبری ادامه داد: در برخی مناطق شور برای اصلاح خاک، ضریب آبشویی در نظر گرفته و سالانه یک یا دو آبشویی انجام می‌دهیم که جزء طراحی سیستم آبیاری است.

وی درباره میزان اشتباهات انجام شده در استقرار سیستم‌های آبیاری تحت فشار در کشور گفت: بالاخره اشتباهاتی از نظر مکان‌ها پیش آمده است. بعضی جاها نباید سیستم تحت فشار را توسعه می‌دادیم. خوزستان مناسب استقرار سیستم بارانی و کلاسیک ثابت نیست و نباید این سیستم‌ها در خوزستان توسعه پیدا می‌کرد اما در دهه هفتاد، برای آبیاری تکمیلی این سیستم‌ها را توسعه دادیم که با شکست مواجه شد.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری تحت فشار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی بیان کرد: بعد از سه دهه تجربه، نباید اشتباهات گذشته را تکرار کنیم. البته مسئولان هم پیگیری می‌کنند که این اشتباهات تکرار نشود. طراحی و بهره‌برداری سیستم‌های آبیاری تحت فشار بهتر شده است اما با وضعیت ایده آل هم فاصله داریم. با این وجود شرایط بهتر از گذشته است.

L-960323-02