گزارش ایانا از سهم ارزش افزوده کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و تحلیلی برگزارش جدید مرکز آمار ایران
سهم کسب و کار کشاورزی در حساب‌های ملی/ رشد و ثبات ملایم رشد بخش کشاورزی نسبت به صنعت و خدمات/ سهم 32 درصدی کسب‌وکار کشاورزی در اقتصاد ایران
خبرنگار ایانا با توجه به یکی از جدیدترین گزارش‌های مرکز آمار ایران که مربوط به حساب‌های ملی است، ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی به همراه زیرگروه‌های آنها را به‌صورت تحلیلی و گفت‌وگو با اساتید اقتصاد کشاورزی واکاوی کرده است.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - شیرین سعیدی:
ارزش افزوده در هر اقتصادی، مبنای پویایی، توسعه و ظرفیت‌های موجود برای توسعه در هر جامعه‌ای است. بخش‌های مختلف اقتصادی نیز با توجه به اهمیت و نوع سیاستگزاری کلان در کل اقتصاد و در هر بخش اقتصاد دارد. تا زمانی نه چندان دور، ارزش هر واحد پول (در تمام جهان) را میزان ذخایر آن کشور، تا حدود زیادی تعیین می‌کرد. اما امروزه ارزش هر واحد پول را ارزش افزوده آن اقتصاد و میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور تعیین می‌کند. البته در برخی کشورهای در حال توسعه هنوز ذخایر بخشی از ارزش پول ملی را تشکیل می‌دهد. در مجموع آنچه که در رشد اقتصاد اهمیت دارد، ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی است.
سهم هر بخش از اقتصاد، در ایجاد ارزش افزوده نیز به‌طور مستقیم با فعالیت این بخش‌ها، توسعه پایدار، گردش مالی و حتی تعداد شاغلان این بخش‌ها بستگی دارد. هرچند اگر کشوری مانند ایران در حال گذار و شکستن محدودیت‌ها باشد، نیاز دارد تا تمام بخش‌های اقتصادی به‌ویژه در بخش‌هایی مانند کشاورزی که نیاز و توان داخلی را تقویت می‌کند (اصل نخست اقتصاد مقاومتی)، سهم بیشتری را در این ارزش افزوده داشته باشند.
ارزش افزوده در بخش‌های اقتصادی به‌سادگی میسر نمی‌شود، اما آنچه که مهم است سیاستگزاری کلان و به عبارت بهتر تعیین میسر برای بخش‌های مختلف اقتصادی می‌تواند به شکل مؤثری در افزایش ارزش افزوده بخش‌های مختلف و کل اقتصاد مؤثر است.
گروه‌های بیشتر، ارزش افزوده بیشتر
در یکی از جدیدترین گزارش‌های مرکز آمار ایران که مربوط به حساب‌های ملی است، مقایسه ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی به همراه زیرگروه‌ها و مقایسه آن با یکدیگر است. این مقایسه، هم به قیمت‌های جاری است و هم به قیمت‌های ثابت (سال 1376). البته مقایسه موجود در بازه 10 ساله و از 1385 تا 1395 خورشیدی است. این مقایسه نشان می‌دهد که سهم ارزش افزوده در بخش کشاورزی با زیر گروه (کشاورزی و ماهیگیری) از ابتدای سال 85 تا سال 90، تک رقمی بوده و از سال 91 به بعد با توجه شرایط موجود در اقتصاد رشد داشته است. هرچند در این بازه هم نوسان داشته، اما رسیدن سهم ارزش افزوده 8.8 درصدی در سال 85 به سهم 13.1 درصدی در سال 95 به‌آسانی و سادگی میسر نشده است. البته بیش ترین سهم بخش کشاورزی در ایجاد ارزش افزوده در سال 94 با 14.2 درصد بوده است.
درباره صنعت، وضعیت کمی متفاوت است. گروه صنعت با شش زیر گروه (معدن، استخراج گاز طبیعی و نفت، سایر معادن، صنعت، تأمین آب، برق و گاز، ساختمان) باوجود نوسان‌های متعدد، روند نزولی داشته، هرچند که این بخش هم سال 91 با حدود 27.2 درصد کمترین میزان سهم را در ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد داشته و از سال 92 دوباره شروع به رشد می‌کند و در سال 95 به 33.5 درصد می‌رسد. این در حالی است که سال 85 سهم ارزش افزوده صنعت در تولید ناخالص داخلی حدود 41.8 درصد بوده است.
گروه خدمات به‌طور کلی وضعیت متفاوتی دارد. بخش خدمات با شش زیرگروه (عمده و خرده‌فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات، واسطه‌گری مالی، مستغلات، کرایه و خدمات کسب، امور عمومی، آموزش و بهداشت، خدمات اجتماعی) بیش از نیمی از ارزش افزوده در تولید ناخالص داخلی را ایجاد می‌کند. این بخش در بازه زمانی 10 ساله 85 تا 95 همیشه و حتی در سخت‌ترین شرایط حدود 48 تا 49 درصد ارزش افزوده را ایجاد کرده است. به طوری‌که بخش خدمات در سال 85 حدود 49.5 درصد سهم داشته و در سال 95 به 50.6 درصد رسیده است. البته در بخش خدمات کم ترین سهم در ارزش افزوده حدود 48.8 درصد و در سال 92 بوده است.
به این ترتیب به نظر می‌رسد اتفاق‌ها یا به عبارت بهتر ارزش افزوده‌ای که در بخش خدمات تولید میشود، ارتباط چندانی با بخش صنعت یا کشاورزی ندارد. در عین حال به دلیل اینکه خدماتی مانند امنیت و بهداشت در زیرگروه خدمات واقع شده‌اند، می‌توان امیدوار بود که این بخش‌ها با تقاضا و رشد بیشتری روبه‌رو بوده است.
سهم (درصد) ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصاد (به قیمت جاری)
| سال | ارزش افزوده بدون نفت | گروه کشاورزی | گروه صنعت | گروه خدمات |
| 85 | 79.3 | 8.8 | 41.8 | 49.4 |
| 86 | 78.7 | 8.85 | 42.8 | 47.7 |
| 87 | 81.6 | 7.9 | 41.1 | 50.6 |
| 88 | 85.9 | 9 | 26.9 | 53.3 |
| 89 | 84.3 | 8.5 | 39.8 | 50.5 |
| 90 | 84.4 | 8 | 42.7 | 48.2 |
| 91 | 91.1 | 10.5 | 27.2 | 51.3 |
| 92 | 90 | 12.7 | 38.0 | 48.8 |
| 93 | 92.3 | 12.8 | 35.3 | 51.4 |
| 94 | 94.8 | 14.2 | 30.6 | 54.6 |
| 95 | 91.8 | 13.1 | 33.5 | 52.6 |
سهم واقعی 32 درصد!
اینکه چرا سهم بخش کشاورزی در ارزش افزوده تولید ناخالص داخلی، رقمی بسیار پایین‌تر از بخش‌های دیگر دارد، از دلایل متعددی حکایت می‌کند. اما نکته مهم اینجاست که روندهای رشد و توسعه در بخش کشاورزی با چه شیوه‌ای و به چه شکل دنبال شده و سیاستگزاری‌های کلان اقتصادی در این بخش چه تأثیری داشته‌اند.
دکتر علی کیانی‌راد، معاون پژوهشی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی و عضو انجمن اقتصاد کشاورزی ایران در مورد سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی به خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) می‌گوید: باید به چند نکته مهم در این مورد توجه داشت. نخست آن که در بیشتر جوامع پیشرفته و حتی کشورهایی که در راه پیشرفت و توسعه گام برمی‌دارند، همیشه سهم بخش کشاورزی کمتر از صنعت و خدمات است. به‌طوری‌که در کشورهای مختلف حتی کشورهای پیشرفته هم سهم بخش کشاورزی در حساب‌های ملی رقمی بین 10 تا 14 درصد است. بنابراین سهم 10 یا 13 درصدی بخش کشاورزی چندان عجیب نیست.
وی اضافه می‌کند: در تخمین این اعداد و ارقام، آنچه که در مورد سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی اعلام شده، در واقع فقط بخش تولید مواد خام در بخش کشاورزی است. یعنی زنجیره‌های قبل و بعد از محصولات کشاورزی در بخش کشاورزی محاسبه نمی‌شوند.
کیانی‌راد درباره توضیح حلقه‌های قبل و بعد از تولید محصولات کشاورزی می‌افزاید: برای مثال تولید کود شیمیایی برای بخش کشاورزی است و از حلقه‌های قبل از تولید کشاورزی است که در بخش صنعت قرار می‌گیرد. مثال دیگر، حمل و نقل کالاهای تولید شده، خدمات بانکی و تسهیلات و... در بخش کشاورزی است که در بخش خدمات دسته‌بندی شده یا صنایع تبدیلی که در حوزه صنعت قرار گرفته است.
عضو انجمن اقتصاد کشاورزی ایران معتقد است که مهم ترین نکته در بخش ایجاد ارزش افزوده محاسبه سهم کسب‌وکار بخش کشاورزی است. او توضیح می‌دهد: اگر قرار باشد که سهم واقعی "کسب‌وکار" بخش کشاورزی در این ارزش افزوده محاسبه شود، تمام بخش‌ها و حلقه‌های زنجیره تولید این بخش، باید به حساب بیاید.
وی تأکید می‌کند: این محاسبه توسط بانک مرکزی، با کمک و پیشنهاد موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی انجام شده است.این تحقیق و محاسبه نشان می‌دهد سهم ارزش افزوده زنجیره کسب و کار کشاورزی چیزی حدود 32 درصد است. این رقم نشان می‌دهد که بخش کشاورزی به خودی خود و فقط با تولید کالای خام، در حدود 14 درصد ارزش افزوده ایجاد کرده است.
کیانی‌راد معتقد است که توجه به زنجیره اصلی کسب و کار در بخش کشاورزی می‌تواند منجر به بهبودی در بخش‌های دیگر اقتصاد هم شود. او می‌گوید: اگر توجه مسئولان به بخش کسب‌وکار کشاورزی باشد تلاش برای بالا بردن ارزش بخش نهاده‌های کشاورزی، می‌تواند در رشد و توسعه بهتر این بخش کمک مؤثری باشد.
اهمیت روند رو به رشد
توسعه‌یافتگی و صنعتی شدن، به‌طور ضمنی و ناخودآگاه سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی ( GDP ) را کاهش می‌دهد. وجود ماشین‌آلات، توسعه مدنی و شهری، توسعه مشاغل و کارهای سرمایه‌بر به جای کاربر خودبه‌خود سهم بخش کشاورزی را کاهش می‌دهد، اما این موضوع هم نمی‌تواند به طور کلی و کامل ارقام سهم کشاورزی را توضیح دهد.
دکتر بهاءالدین نجفی، عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز در این باره به ایانا می‌گوید: در جریان و روند توسعه هر کشوری، هرچه به سمت توسعه بیشتری گام برداریم، سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی کاهش پیدا کرده و بخش‌های دیگر مانند خدمات و صنعت افزوده میشود. آنچه که در ایران هم اتفاق افتاده، خیلی عجیب نیست.
او اضافه می‌کند: نکته مهم‌تر از سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی، رشد این بخش نسبت به سال‌های قبل و نسبت به بخش‌های دیگر است. اگر به آمار حساب‌های ملی هم نگاهی کنیم مشخص میشود بخش کشاورزی تنها بخشی بوده که روند رو به رشد خود را ادامه داده است. هرچند که این رشد ملایم و ثابت بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز معتقد است که بخش کشاورزی در سال‌های اخیر با وجود تحریم و همه مشکلات دیگر رشد خود را حفظ کرده است. او توضیح می‌دهد: داشتن روند رو به رشد در کشاورزی یک واقعیت است، اما اینکه کدام بخش‌ها محور توسعه باشند موضوع دیگری است. اینکه رشد یک بخش با بخش‌های دیگر هم خوانی نداشته باشد هم موضوعی است که باید جداگانه آن را بررسی کرد. اما در مجموع گفتن شعارهایی مانند محور توسعه بودن بخش کشاورزی یا دیگر بخش‌ها موضوعی است که باید برای تحقق آن به اندازه کافی تأمل، بررسی و تحقیق کرد./
R-960328-01
دیدگاه تان را بنویسید