حرکت به سوی تولید و اشتغال با مدیریت صحیح منابع آب

محسن ذیحجه زاده، مدیرکل دفتر برنامه ریزی تلفیقی و مجری اقتصاد مقاومتی در شرکت مدیریت منابع آب ایران

اولین روز از هفته صرفه جویی در مصرف آب به نام آب، اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نامگذاری شده است، برای حصول به تعیین رابطه آب و اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال ابتدا باید تعریفی از اقتصاد، اقتصاد مقاومتی و نقش آب در این ارتباط داشته باشیم. اگر بخواهیم تعریف مختصری از اقتصاد داشته باشیم، می‌توان گفت اقتصاد علم استفاده بهینه از منابع است. اقتصاد مقاومتی نیز به طور خلاصه، اقتصادی است که در برابر تکان‌های غیرمنتظره توان تاب آوری دارد یا به عبارتی اقتصادی که آسیب‌پذیری کشور را در برابر ریسک‌ها و مخاطرات متعدد کاهش می‌دهد .

با نگاهی به روند نامگذاری سال‌های اخیر توسط مقام معظم رهبری پیرامون مسائل اقتصادی و طرح مقوله اقتصاد مقاومتی توسط معظم له در سال 92، می‌توان به اهمیت این امر و انتظارات و مطالبات مردم از مسئولان و دولت و دغدغه رهبری از تداوم مشکلات عدیده اقتصادی و معیشت مردم پی برد .

در اقتصاد مقاومتی، تولید داخلی و اشتغال از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌ها بوده و ضرورت دارد با توجه ویژه و مدیریت صحیح اقتصاد و ایجاد تسهیلات، نسبت به توسعه تولید اقدام شود، به نحوی که تأثیر آن در اشتغال و معیشت مردم، رشد و توسعه اقتصادی و خودکفایی کشور کاملا نمایان باشد .

با این پیش زمینه، باید اذعان کرد که آب به عنوان مهم‌ترین نهاده مؤثر در تولید، رشد و توسعه کشور و خودکفایی، ارتباط کامل با اقتصاد کشور و اقتصاد مقاومتی دارد .

آب از دیرباز در کشور پهناور ایران با توجه به آموزه‌های دینی و اسلامی و فرهنگی غنی از ارزش و حرمت بسیار بالا برخوردار و از اصلی‌ترین عوامل ایجاد تمدن و اسکان و آبادانی بوده است و ایرانیان از گذشته‌های دور نسبت به مهندسی آب با ایجاد قنات، سازه‌های بزرگ آبی و آب پخش‌ها و مدیریت بهره‌برداری در توسعه و تولید کشاورزی سرآمد بوده‌اند .

قرار گرفتن کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک و محدودیت منابع آب از یک سو و از سوی دیگر رشد جمعیت، افزایش نیازهای غذایی، توسعه صنعتی و پیشرفت تکنولوژی و بعضاً بارگذاری‌های بیش از توان منابع آب، کشور را با چالش‌های بزرگی روبرو کرده است؛ مضافاً اینکه تغییر اقلیم و گرمایش کره زمین نیز منطقه ما را تحت تأثیر قرار داده و مزید بر علت شده است. لذا اعمال مدیریت صحیح و استفاده از تمامی ظرفیت‌ها برای نجات و حفظ منابع آب کشور در راستای توسعه پایدار و اقتصاد مقاومتی اجتناب ناپذیر است. در این ارتباط در دولت یازدهم، وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران با درک عمیق و روشن از مسائل و مشکلات با استفاده حداکثری از ظرفیت‌های توانمند و پرتلاش منابع انسانی صنعت آب برای دستیابی به اهداف تعیین شده و اجرای هر چه بهتر سیاست‌ها و برنامه‌های ملی اقتصاد مقاومتی گام برداشته و اقدامات شایسته‌ای را طرح‌ریزی کرده که قطعاً اجرا و ادامه این برنامه‌ها می‌تواند آب کشور را به وضعیت مطلوب و مؤثر برای تولید و اشتغال همراه با بهبود شرایط محیطزیستی ارتقا دهد .

از مهم‌ترین برنامه‌ها و پروژه‌های هدف‌گذاری و تعیین شده می‌توان موارد زیر را مطرح کرد :

1-فعال‌سازی شورایعالی آب و ایجاد گفتمان ملی و درک مشترک برای دستگاه‌های دخیل در مبحث آب و نیز تشکیل شورای هماهنگی مدیریت حوضه آبریز با رویکرد مدیریت به هم پیوسته و به ویژه در حوضه‌های آبریز آسیب دیده که قطعاً می‌تواند منجر به حفظ منافع پایین دست و بالادست منابع آبی و پایداری رودخانه‌ها وتالاب‌ها شود .

2-بازنگری طرح‌های توسعه منابع آب براساس ظرفیت‌ها و تخصیص آب بهنگام در جهت بهینه‌سازی اهداف طرح‌های اجرایی و مطالعاتی و جلوگیری از اجرای طرح‌های فاقد توجیه فنی و اقتصادی .

3-تهیه بیلان منابع آب متوسط دراز مدت 609 محدوده مطالعاتی و تعیین و ابلاغ آب قابل برداشت جهت جلوگیری از افت سفره و تخریب سرزمین .

4-پیگیری جدی و ایجاد تحول بزرگ در زمینه تأمین منابع مالی از محل صندوق توسعه ملی برای تسریع، تکمیل و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه منابع آب‌های مرزی و تنظیم و رعایت برنامه کاری چهار ساله .

5-احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی و تعریف و تصویب 15 پروژه در سطح ملی و تدوین و تعریف اهداف مشخص در برنامه ششم با تاکید بر جبران کسری آبخوان‌ها .

6-احداث و بهره‌برداری از 24 سد مخزنی با ظرفیت آب قابل تنظیم سه هزار و 388 میلیون مترمکعب و حجم مخزن چهار هزار و 544 میلیون مترمکعب و آبگیری 6 سد مخزنی با ظرفیت قابل تنظیم 157 میلیون مترمکعب در راستای تنظیم آب‌های سطحی، کنترل سیلاب و خسارت‌های ناشی از آن و استفاده بهینه با حفظ و تأمین نیاز محیط زیستی .

7-احداث و بهره‌برداری از 187 هزارو 583 هکتار شبکه آبیاری به منظور افزایش تولیدات کشاورزی و صرفه‌جویی و مصرف بهینه منابع آب .

8-تأمین منابع مالی با استفاده از فاینانس خارجی، داخلی و سرمایه گذاری و مشارکت مردم جهت احداث طرح‌های بزرگ آبی .

و سایر پروژه‌هایی که با هدایت وزارت نیرو در حال اجرا و پیگیری است . در کنار تلاش‌های انجام گرفته و برنامه‌های در دست اجرا برای رسیدن به اقتصادی پویا و مبتنی بر اصول اقتصاد مقاومتی، ایفای نقش توسط مردم به‌ویژه در قالب تشکل‌ها، برای صرفه‌جویی، مدیریت مصرف و تقاضا با رعایت الگوهای مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب، بسیار تعیین کننده است .

با توجه به حساسیت موضوع و مبحث مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از اضافه برداشت و نصب کنتورهای حجمی و ابزارهای اندازه‌گیری برای آب‌های سطحی که نقش اساسی در حفظ منابع آب زیرزمینی و صرفه جویی دارد، انتظار می‌رود مردم به عنوان ذی‌نفعان اصلی مشارکت کرده و متصدیان ذی‌ربط را مساعدت کنند که این امر می‌تواند با هماهنگی دستگاه‌های دست‌اندرکار، راهگشا و نوید بخش شرایط مناسب تر باشد .

همچنین اقداماتی مانند استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، حمایت از توسعه گلخانه‌ها و انتقال کشت از فضای باز به فضای کنترل شده، رعایت الگوی کشت مناسب اقتصادی، سازگار به شوری و مقاوم به خشکی و منطبق با ظرفیت‌های آبی مناطق، افزایش عملکرد در واحد سطح با افزایش بهره‌وری و مصرف کمتر آب، به جای افزایش سطوح زیر کشت، اولویت دادن به محصولات و کالاهای استراتژیک و البته با نیاز آبی کمتر و استفاده عملیاتی از مفهوم آب مجازی، می‌تواند هدف‌گذاری مناسبی برای حفظ و پایداری منابع آب به لحاظ محیط زیستی و خودکفایی در تولیدات کشور باشد .

در بخش صنعت نیز احداث واحدهای صنعتی جدید با رعایت آمایش سرزمین و توجه کامل به ظرفیت‌های آبی و بازچرخانی و بهره‌برداری اصولی از منابع آب غیرمتعارف می‌تواند منجر به پایداری منابع آب و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی شود. امید است همگان عنایت لازم را در جهت حفظ کمی و کیفی منابع آب به عنوان میراث ارزشمند و حیاتی برای آیندگان با مشارکت و همدلی داشته باشند .