به تعاونی‌های روستایی هویت و اعتبار ببخشیم/ مفتح: دولت موفقیت در خرید تضمینی گندم را مدیون تعاونی‌های روستایی است/ اکبری: نتوانستیم تعاونی‌ها را آنقدر میدان‌دار کنیم تا بتوانند خوب و بد کار خود را تشخیص دهند

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)- الهام آبایی| در حال حاضر به دلیل کارکرد نامناسب تعاونی‌های روستایی، نه تنها روستاییان از منافع آن ها بی‌نصیب مانده‌اند بلکه هر ساله با مشکلات متعددی که در بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی رخ می‌دهد، دولت هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شود.

هم در قانون اساسی و هم در برنامه‌های توسعه‌ای سهم مشخصی از رشد اقتصادی باید از بخش تعاونی تامین شود. اما کارشناسان بر این باورند که کارکرد نامناسب تعاونی‌ها در اقتصاد ایران به این دلیل است که دولت‌های مختلف هیچ‌گاه به تعاونی‌ها اعتماد نداشته‌اند و همین امر سبب شده تا این ارکان اقتصادی کشور رفته رفته ضعیف‌تر شود.

البته تعاونی‌های روستایی در این میان در برخی زمینه‌ها توانسته‌اند بسیار موفق عمل کنند که در این زمینه کارشناسان یکی از بهترین کارکردهای تعاونی‌های روستایی را در مساله خرید تضمینی دولت می‌دانند و بر این باورند که بدون حضور تعاونی‌ها دولت در حوزه خریدهای تضمینی کاری بسیار سخت در پیش خواهد داشت. به باور کارشناسان، برای تقویت نقش تعاونی های روستایی دولت باید از توانمندی‌های تعاونی‌های روستایی از مراحل نخست تا پایان فعالیت‌های کشاورزی شامل سیاست‌گزاری، کشت، بازاریابی و فروش بهره بگیرد.

تعاونی روستایی؛ ابزار قدرتمند تنظیم بازار

محمدصادق مفتح، دبیر کل اتاق تعاون ایران بر این باور است که اگر شکوفایی اقتصاد روستا را یکی از وظایف دولت بدانیم، تقویت تعاونی‌های روستایی باید در راس برنامه‌ریزی دولت قرار بگیرد.

مفتح در گفت و گو با خبرگزاری "ایانا" با بیان این که شکوفایی اقتصاد روستایی یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است، اظهار کرد: "ابزاری موثرتر از تعاونی وجود ندارد که بتواند به سرعت اقتصاد روستا را متحول کند. علاوه بر این، تقویت تعاونی‌ها در سطح کشور به اجرای اصول اقتصاد مقاومتی کمک می‌کند و در عین حال، جلوی مهاجرت جمعیت از روستا به شهر را می‌گیرد. بنابراین اصل حضور تعاونی‌ها در اقتصاد پذیرفته شده است؛ اما متاسفانه باید گفت که در حال حاضر جایگاه تعاونی‌ها با نقشی که برای آن‌ها در قانون ترسیم شده است، فاصله زیادی دارد."

وی با اشاره به نقش مهم تعاونی‌های روستایی در خریدهای تضمینی محصولات کشاورزی، اظهار کرد: "اگر ابزار تعاونی‌های روستایی را نداشته باشیم، خریدهای تضمینی بسیار دشوار خواهد بود. به برکت وجود تعاونی‌ها است که دولت می‌تواند به راحتی سالانه حدود 10 تا 12 میلیون تن خرید تضمینی گندم را بسته به شرایط انجام دهد. بنابراین اگر در مورد سایر محصولات هم از توانمندی‌های تعاونی‌ها استفاده شود، ابزار بسیار قدرتمندی برای تنظیم بازار در اختیار دولت خواهد بود و در عین حال، از اتلاف منابع هم جلوگیری به عمل خواهد آمد."

مفتح افزود: "هر ساله مشکلات متعددی در مورد محصولات کشاورزی داریم و در برخی سال‌ها مجبوریم بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی را معدوم کنیم که این اتفاق به این دلیل است که تعاونی‌های روستایی نقش خود را در دادن سیاست‌های کشت به کشاورزان اجرا نمی‌کنند. به گونه‌ای که متاسفانه همه امور در دست دولت است؛ اما اگر دولت از تعاونی‌ها به عنوان ابزار سیاستی استفاده کند، شاهد اینگونه کشت‌های بی‌رویه نخواهیم بود."

دولت توانایی تعاونی‌ها را به کار نگرفت

دبیر کل اتاق تعاون ایران با بیان اینکه در تعاونی‌های روستایی فاصله زیادی بین چیزی که هست و چیزی که باید باشد، وجود دارد، اظهار کرد: "این روند در 30 سال گذشته وجود داشته و بحث یک دولت خاص نیست. بی‌اعتمادی بدنه دولت به سازمان تعاونی‌های روستایی مهمترین عاملی بوده که سبب شده تا از پتانسیل‌های این بخش استفاده نشود. در 30 سال گذشته کمتر موقعیتی وجود داشته که تعاونی‌ها در آن نقشی را که باید داشته باشند، ایفا کنند. مهمترین مقصر هم دولت است."

مفتح با بیان این که بر اساس قانون اساسی، بخش تعاون باید حداقل 25 درصد از اقتصاد ملی را بر عهده بگیرد، افزود: "در حال حاضر این سهم در خوشبینانه‌ترین حالت کمتر از 5 درصد است. این نشان می‌دهد برنامه‌ریزان دولت در سه دهه گذشته نقش جدی را برای بخش تعاون و در روستاها برای تعاونی‌های روستایی در نظر نگرفته‌اند. در این میان بیشترین ضرر را هم دولت متحمل می‌شود. مشکلاتی که در تنظیم بازار، خرید تضمینی و... ایجاد می‌شود ناشی از این است که از تعاونی‌های روستایی به خوبی استفاده نشده است."

خریدهای تضمینی و نقش تعاونی‌ها

دبیر کل اتاق تعاون ایران بهترین عملکرد تعاونی‌های روستایی را در خرید تضمینی گندم عنوان کرد و افزود: "در مورد خرید تضمینی گندم که یکی از بهترین عملکردها را برای دولت به جای گذاشت، اگر از تعاونی‌های روستایی استفاده نمی‌شد کار بسیار سختی پیش روی دولت بود. ستون فقرات در خریدهای تضمینی تعاونی‌های روستایی هستند. هر سال که برای تنظیم بازار در مقاطع مختلف همچون شب عید از شبکه تعاونی‌های روستایی استفاده کردیم، تنظیم بازار را با کمترین هزینه و گرفتاری انجام داده‌ایم. اما هرگاه دولت خودش را از این ابزار قدرتمند محروم کرد، به مشکل برخورد و تنظیم بازار هم آن گونه که باید، انجام نشد."

وی در خصوص ریشه‌های کمرنگ بودن نقش تعاونی‌ها در اقتصاد کشور توضیح داد: "بی‌سلیقگی مدیران دولتی هر بخش سبب شده تا در گذر سال‌های متمادی نقش تعاونی‌ها کمرنگ‌تر شود. این در حالی است که اگر می‌خواهیم اقتصاد مقاومتی پیشرو باشد و قصد داریم اقتصاد روستاها را متحول کنیم و از مهاجرت روستاها جلوگیری کنیم، باید در تمام حلقه‌های سیاست‌گزاری، کشت و برداشت از شبکه تعاونی‌های روستایی استفاده کنیم."

اعتباردهی و هویت‌بخشی به تعاونی‌ها

علی اکبری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، بر این باور است که با آموزش و پشتیبانی‌های مادی و معنوی از تعاونی‌های روستایی می‌توان آن ها را به مهمترین ارکان اقتصاد روستا بدل کرد.

اکبری در گفت و گو با "ایانا" با تاکید بر این که باید به تعاونی‌های روستایی اعتبار و شخصیت ویژه ببخشیم، اظهار کرد: "اگر در چیدمان ارکان تعاونی‌ها، اطلاعات لازم را به سهامداران آن ها بدهیم و آموزش و پشتیبانی‌های مادی لازم را برای آن ها در نظر بگیریم، تعاونی‌ها آنقدر اعتبار و شخصیت خواهند یافت که مشکلات تولیدکنندگان را حل و نقش بخش خصوصی واقعی در اقتصاد نمود پیدا می‌کند."

وی افزود: "امروزه متاسفانه تعاونی‌ها چنین جایگاهی ندارند و در حد توزیع‌کننده هستند که این تنها بخشی از وظایف تعاونی‌ها است. به دلیل این که دخل و خرج تعاونی‌ها به خود روستا برمی‌گردد و می‌توانند در اقتصاد روستا ایفای نقش کنند، باید آن ها را از نگاه دولت مورد حمایت قرار داد. در این راستا، باید تسهیلات کافی در اختیار تعاونی‌ها قرار داد تا بتوانند با سهامداران وارد مذاکره شوند و حتی بتوانند برای محصولات خود بازاریابی کنند."

در خریدهای تضمینی نقش اول را به تعاونی‌ها بدهیم

اکبری با اشاره به نقش تعاونی‌های روستایی در خریدهای تضمینی و تنظیم بازار محصولات کشاورزی، اظهار کرد: "باید در خریدهای تضمینی نقش اول را به تعاونی‌ها داد تا اگر منافعی وجود دارد وارد چرخه اقتصادی تعاونی‌های روستایی شود و بدین ترتیب کشاورزان و روستاییان از آن بهره ببرند. متاسفانه امروزه توانایی لازم در تعاونی‌ها وجود ندارد که بخش عمده آن به دلیل نوع نگاهی است که در طول سال‌ها، دولت به تعاونی‌ها داشته است. البته تعاونی‌ها در برخی حوزه‌ها نتوانستند خوب عمل کنند اما در برخی زمینه‌های دیگر عملکرد خوبی داشته‌اند."

وی در خصوص لازمه‌های بهبود کارکرد تعاونی‌های روستایی، توضیح داد: "در بخش‌هایی که در راس ارکان تعاونی‌ها افراد تحصیل‌کرده وجود داشته یا افراد از دانش و آموزش کافی برخوردار بودند، عملکردهای خوبی برجا مانده است. البته ممکن است مزیت‌های منطقه‌ای هم دخیل بوده باشد؛ اما باید در درجه نخست روی توانمندسازی ارکان تعاونی‌ها متمرکز شد."

اکبری با انتقاد از سهم ناچیز تعاونی‌ها در اقتصاد کشور، اظهار کرد: " با توجه به قانون اساسی، تعاون یکی از بخش‌های سه‌گانه اقتصاد ایران است. در برنامه ششم توسعه هم توصیه شده است که دستگاه‌ها فشرده شوند و از وظایف خود کم کنند که اگر بنا بر کاهش وظایف دولت باشد، باید بخش‌های تعاونی را گسترده‌تر کنیم. تعاونی‌ها شخصیت حقوقی دارند و به ویژه در حوزه روستاها و عشایر می‌توانند مسوولیت‌هایی را به عهده بگیرند."

تعاونی‌ها اعتماد به نفش و اعتبار ندارند

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس افزود: "ایراد این‌جاست که ما کار را به تعاونی‌ها ارجاع نمی دهیم و می‌خواهیم همه امور را با نگاه دولتی اداره کنیم. در چنین شرایطی، مسلم است که بخش‌های تعاونی هم توانمند نیستند و نمی‌توانند به وظایف خود عمل کنند. اما باید توجه کرد که اگر بخش‌های تعاونی اعتماد به نفس و اعتبار کافی ندارند که مسائل خود را حل کنند، مقصر دستگاه‌های متولی است که همه کارها را متمرکز کرده‌اند و مسوولیتی بر عهده تعاونی‌ها نگذاشته‌اند."

وی در خصوص حوزه‌هایی که تعاونی‌های روستایی می‌توانند در آن موفق عمل کنند، اظهار کرد: "باید خرید و فروش‌ها با عاملیت تعاونی‌ها صورت گیرد و حتی صادرات بعضی کالاها باید بر عهده تعاونی‌ها گذاشته شود. اگر بخواهیم صرفاً با نگاه دولتی همه مسائل را دنبال کنیم، تعاونی‌ها هم هیچگاه توانمند نمی‌شوند. مسوولان تعاونی‌ها هم افرادی جسور و گستاخ نیستند که با زور در این حوزه مطالبه‌گری کنند. دستگاه‌های دولتی بسیار چندلایه پیچیده و کند هستند که همین امر سبب می‌شود مسوولان تعاونی‌ها هم به وضعیت موجود راضی باشند. بنابراین، باید در تفویض اختیارات، مسوولیت‌ها و اعتبار کافی را به این بخش بدهیم و بعد به تناسب آن، عملکرد را مورد نقد قرار دهیم."

تعاونی‌ها را در فرآیند تولید وارد کنیم

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان اینکه تعاونی‌های روستایی گسترده‌ترین شبکه‌هایی هستند که در اغلب روستایی‌ها حضور فیزیکی دارند، اظهار کرد: "سرمایه و ارکان تعاونی‌های روستایی هم بومی و از مردم همان روستا هستند که می‌تواند در اقتصاد روستایی موثر باشد. البته اثرگذاری تعاونی‌های روستایی در اقتصاد نیازمند الزاماتی است. در درجه نخست، باید هویت و شخصیتی برای این تعاونی‌ها قائل باشیم و آن ها را در فرآیند تولید وارد کنیم. به این معنا که حداقل در بازاریابی، تامین نهاده‌ها، ارائه تسهیلات و یا در جاهایی که تولیدکننده‌ها دچار مشکل می‌شوند، تعاونی‌ها باید آنقدر اعتبار و توانایی داشته باشند که بتوانند وارد عرصه شوند و مشکلات را حل کنند."

وی با اشاره به ضرورت تغییر نگاه دستگاه‌های دولتی به تعاونی‌ها، اظهار کرد: "در کشوری مثل هند تعاونی‌ها بسیار خوب کار می‌کنند و دارای نقش اساسی در اقتصاد هستند؛ اما در ایران با وجود این که در قانون اساسی تاکید شده اما به تعاونی‌ها بها داده نشده است. در این خصوص باور من این است که اگر تعاونی‌ها نتوانسته‌اند موفق عمل کنند بیشتر دستگاه‌های دولتی مقصر هستند و نه تعاونی‌ها."

اعتباربخشی به تعاونی‌ها مهمترین مطالبه‌ای است که از زبان فعالان و کارشناسان این بخش می‌توان شنید. قطعا با تقویت تعاونی‌‎های روستایی، نه تنها روستاییان منتفع خواهند شد بلکه دولت هم با کاهش برخی مسوولیت‌های خود در حوزه کشاورزی می‌تواند نقش تولی‌گری را رها کرده و نقش نظارتی خود را بهتر ایفا کند. علاوه بر این، تعاونی‌های روستایی می‌توانند به بازوهای قدرتمند اقتصاد روستایی تبدیل شوند که با افزایش گردش اقتصادی روستاها، رفاه را برای روستاییان به ارمغان بیاورند.