اسفندیاری: ظرفیت فرآوری در دولت یازدهم به 48 میلیون تن رسید/ انصاری: پنج طرح برای کاهش ضایعات و افزایش درآمد کشاورزان تهیه کرده‌ایم/ مهاجران: صداوسیما برای کاهش ضایعات آموزش نمی‌دهد

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - مژگان ستار:

برای نخستین‌بار دکتر هدایت حسینی، مشاور رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور در سال‌های گذشته اعلام کرده بود ضایعات محصولات کشاورزی حدود 30 درصد کل محصولات کشاورزی است، هرچند برخی کارشناسان رقم مذکور را علمی و صحیح نمی‌دانستند، اما بر اساس برآوردی که سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد ( FAO ) داشته، میزان ضایعات تنها در گوشت حدود 11 درصد است که بخش عمده آن در حوزه مصرف یعنی پس‌مانده‌های غذا در رستوران‌ها، دانشگاه‌ها و مکان‌های عمومی و... روی می‌دهد.

ضایعات محصولات کشاورزی در بخش‌های مختلف تولید، پس از تولید، فرآوری، توزیع و مصرف اتفاق می‌افتد و وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش ضایعات طی چهار سال اخیر با حمایت از واحدهای فرآوری محصولات کشاورزی و توسعه ظرفیت سردخانه‌ها و انبارهای استاندارد اقدامات مؤثری انجام داده، به‌گونه‌ای که ظرفیت سردخانه‌ها از یک میلیون تن، با افزایش 1.5 میلیون تنی به 2.5 میلیون تن رسیده که با تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، این ظرفیت به عدد چهار میلیون تن خواهد رسید و علاوه بر آن ظرفیت واحدهای فرآوری که در 25 سال گذشته، 32 میلیون تن بود با افزایش 16 میلیون تنی در دولت تدبیر و امید در حال حاضر به 48 میلیون تن رسیده است.

مدیرکل دفتر صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی درباره اقدامات انجام‌شده، جهت کاهش ضایعات در کشور می‌گوید: "فرآوری و نگهداری محصولات کشاورزی روشی است که می‌تواند از ضایع شدن بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی جلوگیری کند."

چنگیز اسفندیاری می‌افزاید: "برای ضایعات، تعاریف مختلفی عنوان شده که گاهی ضایعات با دورریز، پسماند و محصولات جانبی اشتباه گرفته می‌شود و به‌دلیل همین اشتباه، میزان ضایعات هم اعداد متفاوتی است."

وی با بیان اینکه "وزارت جهاد کشاورزی از زمان تأسیس تا سال 1392 تنها یک میلیون سردخانه داشت که طی چهار سال اخیر 1.5 میلیون تن به ظرفیت انبارها و سردخانه‌های کشور اضافه شده" عنوان می‌کند: "علاوه بر آن حدود 1.5 میلیون تن دیگر از این ظرفیت نیز مجوز بالای 50 درصدی را دریافت کرده است که در صورت راه‌اندازی، تحول اساسی در حوزه نگهداری و کاهش ضایعات اتفاق خواهد افتاد."

اسفندیاری بیان می‌کند: "برای انبار کردن محصولات کشاورزی همچون سیب‌زمینی و پیاز نیز ظرفیت انبارها سه برابر شده است."

وی "به فرآوری به‌عنوان روشی برای کاهش ضایعات" اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: "در حالی که از سال 1366 تا سال 1392 ظرفیت فرآوری کشور تنها 32 میلیون تن بود، در دولت یازدهم، 16 میلیون تن به ظرفیت فرآوری کشور اضافه شد و بازسازی و نوسازی واحدهای موجود نیز همچنان ادامه دارد."

مدیرکل دفتر صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی اظهار می‌کند: "از یک‌هزار و 500 واحد شالیکوبی هدف‌گذاری شده، اکنون 740 واحد بازسازی و نوسازی شده که این مهم میزان شکستگی برنج را از 25 به 10 درصد کاهش داده است. در راستای اجرای برنامه‌های اقتصاد مقاومتی نیز افزودن 38 میلیون تن دیگر به ظرفیت فرآوری کشور مد نظر است."

اسفندیاری یادآور می‌شود: "در جهت حمایت از تولیدکنندگان، سال گذشته 490 میلیارد تومان سرمایه در گردش، 120 میلیارد تومان سرمایه ثابت به متقاضیان ایجاد واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی تخصیص یافت که منجر به افزایش چهار میلیون تنی ظرفیت در کشور شد و ظرفیت کلی تبدیل ماده خام به 48 میلیون تن رسید."

وی تأکید می‌کند: "بر اساس برآوردهای انجام‌شده یک‌سوم ضایعات در مراحل پس از برداشت و فرآوری اتفاق می‌افتد."

مصرف‌کنندگان متهم ردیف اول ضایعات محصولات کشاورزی

مدیرکل دفتر صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی بخش عمده‌ای از ضایعات را مربوط به حوزه مصرف می‌داند و اضافه می‌کند: "رفتار مصرف‌کننده نقش مهمی در ایجاد این بخش از ضایعات دارد، به‌گونه‌ای که گاهی در مهمانی‌ها، ادارات و ارگان‌های بزرگ بخش اعظمی از مواد خوراکی دورریز می‌شود، در حالی که هنوز قابلیت استفاده دارد. گاهی گفته می‌شود که پراکنش مناسبی برای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در مناطق مختلف نشده است، به‌طور مثال در قطب تولید سیب‌زمینی که به‌طور اعم استان‌های اردبیل و همدان است، صنایع فرآوری نداریم."

اسفندیاری در این باره توضیح می‌دهد که "میانگین تولید سیب‌زمینی در سال پنج میلیون تن برآورد شده که از این مقدار یک میلیون تن فرآوری می شود، اما به‌دلیل مصرف سرانه پایین فرنچ فرایز و چیپس، توسعه این صنایع باید بر اساس بازار مصرف و صادرات انجام شود."

توسعه مکانیزاسیون در کشور تا چه اندازه می‌تواند میزان ضایعات را کم کند؟

متخصص صنایع غذایی و مشاور واحدهای تولیدی صنایع غذایی درباره اثر استفاده از ادوات مکانیزه در کاهش ضایعات می‌گوید: "سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در تعریف ضایعات، آن بخش از مواد غذایی را که برای مصرف انسانی آماده شده بود، اما به‌دلایلی از دست رفته، ضایعات تلقی می‌کند."

مسیح انصاری مراحل برداشت و پس از آن، پروسینگ و فرآوری، حمل و نقل، توزیع و مصرف را ازجمله بخش‌هایی عنوان کرد که ممکن است محصول دچار ضایعات شود.

وی درباره وجود ضایعات 30 درصدی در محصولات کشاورزی بیان می‌کند: "نمی‌توان تمامی مراحل را رصد کرد که رقم 30 درصدی را تأیید یا رد کنیم و علاوه بر آن در محصولاتی مانند توت‌فرنگی ممکن است ضایعات تا 20 درصد هم برسد، اما می‌توان برآورد کرد حدود 10 تا 15 درصد محصولات کشاورزی ممکن است در مراحل مختلف ضایع شود"

این متخصص صنایع غذایی می‌افزاید: "هرچه ورود مکانیزاسیون به عرصه کشاورزی بیشتر شود، به‌طور قطع میزان ضایعات کمتر خواهد شد؛ به‌عنوان مثال اگر به جای چیدن زیتون با چوب، از شیکرهای (ادواتی که با تکان دادن درخت باعث ریزش محصول می‌شود) مخصوص استفاده شود، امکان ترک خوردن میوه که باعث اکسیده شدنش می‌شود، کمتر است. اگر از مبداء تولید امکان جداسازی محصولات ریز و درشت و آسیب‌دیده با نقاله فراهم شود، می‌توان از ضایعات جلوگیری کرد و علاوه بر آن برای محصول ارزش افزوده ایجاد کرد."

انصاری به طرحی پیشنهادی برای کاهش ضایعات اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: "در غرفه‌های میادین میوه و تره‌بار در حال حاضر میوه و سبزی دستچین شده با درهم دارای اختلاف قیمتی 300 تومانی است که اگر تنها نیمی از این پول به کشاورز داده شود که میوه‌های تولیدی را سر مزرعه تفکیک کند و ضایع‌شده‌ها و میوه‌های کوچک را از مابقی سوا کند، علاوه بر آن که میزان ضایعات در کل کاهش می‌یابد، مصرف‌کنندگان نیز رضایت بیشتری از خرید خود خواهد داشت."

وی تأکید می‌کند: "پنج پایلوت تدوین شده که آماده ارائه است، علاوه بر اشتغال‌زایی می‌تواند از ضایعات کاسته و بر درآمد کشاورزان بیفزاید."

صداوسیما آموزش نمی‌دهد

اما متهم دیگری که گفته می‌شود بر ضایعات محصولات کشاورزی می‌افزاید، بخش میوه و تره‌بار است که در این راستا رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و تره‌بار معتقد است که "گاهی به‌دلیل پایین بودن قیمت برخی محصولات همچون هندوانه و طالبی، کشاورزان اقدام به چیدن نمی‌کنند و ماندن محصول روی بوته باعث پخته شدن بیش از حد محصول شده و در زمان حمل، ضایعات افزایش می‌یابد."

حسین مهاجران اظهار می‌کند: "به‌عنوان نخستین مسئله باید کشاورز نسبت به زمان کاشت و برداشت آگاه شود و علاوه بر آن تفکیک در مبداء توسط خود وی صورت بگیرد به‌گونه‌ای که محصولات بیل‌خورده یا زیاد رسیده از سایر محصولات ریز و درشت جدا شود."

وی معتقد است که برای جلوگیری از ضایعات بیشتر رسانه ملی تأثیرگذارترین کانال برای آگاهی‌بخشی به بهره‌برداران بخش کشاورزی است اما آموزش در این حوزه مورد غفلت واقع شده است.

مهاجران خانه کشاورز را از دیگر ارگان‌هایی برشمرد که می‌تواند روی ترویج و آموزش کشاورزی روی کشاورزان تأثیر مثبت بگذارد، اما در حال حاضر میزگردهای مختلف جای حضور بهره‌برداران را پر کرده است.

رسانه ملی برای کاهش ضایعات وارد شود

ضایعات محصولات کشاورزی از دیرباز وجود داشته و با وجود افزایش امکانات و توسعه مکانیزاسیون همچنان ادامه دارد، اگر با آگاهی دادن، به کشاورز و سپس به سایر حلقه‌ها بتوانیم از همان ابتدا محصولات را تفکیک و برای هریک قیمت تعیین کنیم، شاید بخشی از ضایعات کاهش یابد. علاوه بر آن، توسعه مکانیزاسیون که با مساعدت‌های دولت باید عملیاتی شود می‌تواند کیفیت محصول تولیدی را بالا ببرد و باز هم بخش دیگری از ضایعات را کم کند و در نهایت تمامی این عوامل نیاز به آگاهی کشاورزان دارد که نقش رسانه ملی در این بین بسیار مؤثر است.

در پایان رویکرد وزارت جهاد کشاورزی در راستای کاهش ضایعات نخست، توسعه زنجیره‌ها و شبکه‌ها و خوشه‌ها؛ دوم، توسعه صنایع تبدیلی در قطب‌های تولید با مشارکت تولیدکنندگان؛ سوم، توسعه و احداث انواع سردخانه و انبارهای فنی؛ چهارم، بازسازی و نوسازی واحدهای موجود؛ پنجم، توسعه صنایع بسته‌بندی محصولات کشاورزی و ششم، توسعه تکنولوژی‌های پس از برداشت و... است.

همچنین با توجه به آنکه مکانیزاسیون کشاورزی می تواند در کاهش ضایعات مؤثر باشد، اما هنوز نمی‌توان برآورد دقیقی در این مهم داشت زیرا به اعتقاد کارشناسان، این بخش، بودجه و سرفصل مستقلی ندارد و انجام مطالعات و پژوهش آن نیز نیازمند اعتبار و زمان است و پرسش‌های این خبرگزاری دراین باره بی‌پاسخ ماند./

M-960503-01