در گزارش معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق تهران ترسیم شد:
روند تغییرات سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی/ برآورد ارزش افزوده 44 هزار میلیارد تومانی برای بخش کشاورزی/ زیربخشهای کشاورزی در حسابهای ملی ایران/ سهم شاغلان بخش کشاورزی بر حسب مناطق شهری و روستایی
معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی تهران در گزارشی مبتنی بر دادههای آماری بانک مرکزی و ترسیم نمودارهای مقایسهای زیربخشهای کشاورزی، روند تغییرات سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی، روند سالانه رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی،سهم شاغلان بخش کشاورزی بر حسب مناطق شهری و روستایی،متوسط سهم زیربخشهای مختلف از ارزش افزوده بخش کشاورزی و روند سالانه ارزش افزوده و ارزش تولید بخش دامپروری و شکار را آنالیز و بررسی کرده است.
معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی تهران در گزارشی مبتنی بر دادههای آماری بانک مرکزی و ترسیم نمودارهای مقایسهای زیربخشهای کشاورزی، روند تغییرات سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی، روند سالانه رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی،سهم شاغلان بخش کشاورزی بر حسب مناطق شهری و روستایی،متوسط سهم زیربخشهای مختلف از ارزش افزوده بخش کشاورزی و روند سالانه ارزش افزوده و ارزش تولید بخش دامپروری و شکار را آنالیز و بررسی کرده است.
به گزارش خبرنگار ایانا، در ابتدای این بررسی کارشناسی که تحت نظر پیام نوروزی از کارشناسان اتاق تهران صورت گرفته آمده است: بخش کشاورزی بهدلیل داشتن نقش حیاتی در تأمین غذای مورد نیاز مردم و بهعنوان زیربنای اصلی تحقق امنیت غذایی از مهمترین بخشهای اقتصاد جوامع محسوب میشود. در فرآیند توسعه بیشتر کشورها این بخش علاوه بر موارد مذکور، نقش تعیینکنندهای در ایجاد مازاد اقتصادی و تأمین ارز مورد نیاز از طریق صادرات داشته است. امروزه فعالیتهای کشاورزی در برخی از کشورهای در حال توسعه علاوه بر موارد مذکور به لحاظ ایجاد اشتغال نیز حائز اهمیت است. در بیشتر کشورهای توسعهیافته، نقش کشاورزی فراتر از تأمین غذای مورد نیاز بوده و شامل تأمین اولویتهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز شده و از این نظر غیرقابل جایگزین شمرده میشود. به همین جهت به استقلال بخش کشاورزی برای حذف زیانهای ناشی از وابستگی این بخش تأکید میکنند و سیاستهای حمایتی گوناگون را بهصورت اثربخش و در جهت نیل به ارتقاء کارایی، مصرف بهینه نهادهها و منابع کمیاب طبیعی در حوزههایی مانند تجارت، مالیات، اعتبارات، قیمتها و... در بخش کشاورزی تدوین و اعمال میکنند.
بخش کشاورزی بهعنوان کوچکترین بخش از تولید ناخالص داخلی ایران بوده که طی 20 سال گذشته سهمی حدود 8.3 درصد از تولید ناخالص داخلی به خود اختصاص داده است.
بهطور معمول همگام با توسعه اقتصادی کشورها و رشد بخشهای صنعتی و خدمات، روند تغییر سهم بخش کشاورزی از کل اقتصاد برای بیشتر کشورها، کاهنده است. روند میانگین جهانی این سهم از سال 1997 تا 2015 تقریباً برای همه گروههای درآمدی کشورها، کاهنده بوده است. متوسط جهانی سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در سال 1997 حدود شش درصد بوده که این نسبت در سال 2015 به 3.8 درصد کاهش یافته است، اما در ایران سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی دو روند متفاوت را طی کرده است. از سال 1997 تا سال 2011 سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی از 9.8 درصد به 5.9 درصد کاهش یافته و بعد از آن سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی روند فزایندهای را تجربه کرده است. بهطوریکه سهم این بخش در سال 2015 به 10.7 درصد افزایش یافته است (شکل یک). لازم به ذکر است که افزایش سهم بخش کشاورزی بیشتر تحت تأثیر کاهش رشد سایر بخشها، ازجمله بخش نفت و صنعت بوده است.
شکل 1- روند تغییرات سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی بین سالهای 2015-1997
در سال 1395 ارزش افزوده بخش کشاورزی به قیمتهای ثابت سال 1390 به میزان 44 هزار میلیارد تومان برآورد شد که نسبت به دوره مشابه سال قبل 4.2 درصد افزایش یافته است. این بخش در سال 1395 سهمی حدود 0.3 واحد درصد از رشد 12.5 درصدی تولید ناخالص داخلی را بر عهده داشته است. متوسط رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در دوره 1395-1384 حدود 2.54 درصد بوده است (شکل 2). همانطور که در شکل دو مشاهده میشود، روند رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی به قیمت ثابت سال 1390 تقریباً باثبات بوده است، به غیر از سال 1387 که بهعلت خشکسالی، ارزش افزوده این بخش بیش از 20 درصد کاهش مییابد.
شکل 2- روند سالانه رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی بین سالهای 1395-1384 به قیمت ثابت سال 1390
در سالهای اخیر سهم شاغلان بخش کشاورزی از کل اشتغال کشور روند نزولی را طی کرده است. سهم شاغلان بخش کشاورزی در سال 1384 حدود 24.7 بوده که در سال 1395 به 18 درصد کاهش یافته است.
شایان ذکر است که بیش از 50 درصد از شاغلان روستایی، در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. سهم این بخش از شاغلان روستایی طی سالهای اخیر روند نزولی را طی کرده است. بهطوریکه سهم بخش کشاورزی از شاغلان روستایی در سال 1384 حدود 57.5 درصد بوده که در سال 1395 به 50.3 درصد کاهش یافته است (شکل 3).
بنابراین بخش کشاورزی بهویژه در مناطق روستایی، مزیت نسبی درخور توجهی برای اشتغالزایی موقت تا زمان حل فراگیر مسئله اشتغال و بیکاری، برخوردار است.
شکل 3- سهم شاغلان بخش کشاورزی بر حسب مناطق شهری و روستایی بین سالهای 1395-1384 (درصد)
شایان ذکر است که سرعت گرفتن روند توسعه کشاورزی تنها راه کاهش نابرابری سطوح درآمدی در مناطق شهری و روستایی است. به ویژه در ایران که شتاب گرفتن رشد مناطق شهری باعث سرازیر شدن نیروی کار کم سواد از روستاها به حاشیه شهرها، پیدایش قشر عظیمی از جمعیت بیکار در مناطق شهری و به وجود آمدن نابرابری در سطوح درآمدی در مناطق شهری و روستایی شده است.
زیربخشهای کشاورزی در حسابهای ملی ایران
در حسابهای ملی ایران بخش کشاورزی به پنج زیربخش اصلی زراعت، دامپروری و شکار، جنگلداری، ماهیگیری و خدمات کشاورزی تقسیم میشود.
متوسط سهم زیربخشهای مختلف بخش کشاورزی بین سالهای 1394-1393 در شکل چهار نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود بهطور متوسط بخش زراعت 65.7 درصد، بخش دامپروری و شکار 26.8 درصد، ماهیگیری 4.4 درصد، خدمات کشاورزی 2.6 درصد و جنگلداری 0.5 درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است.
بررسی اجزای ارزش افزوده بخش کشاورزی در سال 1394 نشان میدهد 3.5 واحد درصد از رشد 4.6 درصدی ارزش افزوده کشاورزی متعلق به رشد ارزش افزوده بخش زراعت بوده است. همچنین بخشهای دامپروری و شکار، ماهیگیری، خدمات کشاورزی و جنگلداری به ترتیب سهمهای 0.8، 0.1-، 0.2 و 0.2 واحد درصد از رشد 4.6 درصدی ارزش افزوده بخش کشاورزی را داشتهاند.
شکل 4- متوسط سهم زیربخشهای مختلف از ارزش افزوده بخش کشاورزی بین سالهای 1394-1383
دو بخش زراعت و دامپروری و شکار بخش عمدهای از ارزش افزوده بخش کشاورزی را تشکیل میدهند. در دوره 1394-1383 بهطور متوسط حدود 93 از ارزش افزوده بخش کشاورزی ایران متعلق به این دو بخش بوده است، از این رو در ادامه روند ارزش افزوده این دو بخش مورد بررسی قرار میگیرد.
بخش زراعت
همانطور که اشاره شد زراعت همواره مهمترین زیربخش کشاورزی ایران بوده به نحوی که طی دوره 1394-1383 بهطور متوسط 65.7 درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
ارزش تولید و ارزش افزوده بخش زراعت در سال 1394 به قیمت ثابت 1390 به ترتیب 40 و 27 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب از رشد هشت و 9 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. برآوردهای انجامشده در این زمینه حاکی از آن است که تولید محصولات زراعی و باغی در سال 1395 نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب 8.2 و 6.1 درصد افزایش یافته است.
ویژگی منفی بخش زراعت در آن است که وابستگی شدیدی به شرایط محیطی دارد. به وجود آمدن خشکسالی در سال 1387 باعث شد ارزش تولید و ارزش افزوده این بخش به قیمت ثابت 1390، به ترتیب 27.4 و 25.1 درصد کاهش یابد (شکل 5). متوسط رشد ارزش تولید و ارزش افزوده این بخش در دوره 1394-1383 به ترتیب دو و 3.6 درصد بوده است.
شکل 5- روند سالانه ارزش افزوده و ارزش تولید بخش زراعت بین سالهای 1394-1383 به قیمت ثابت سال 1390
نسبت ارزش افزوده به ارزش تولید بخش زراعت ) به قیمت جاری ( در سال 1383 حدود 67.2 درصد بوده که این نسبت در سال 1394 به حدود 75.4 درصد افزایش یافته است. این مسئله نشان میدهد که بخش زراعت در سال 1394 نسبت به سال 1383 به ازای هر واحد تولید، ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرده است. همچنین متوسط نسبت ارزش افزوده به ارزش تولید این بخش در دوره 1394-1383 حدود 71.7 درصد بوده است.
شایان ذکر است بر اساس سرشماری عمومی کشاورزی مرکز آمار ایران در سال 1393، اراضی کشاورزی کشور (زراعی و باغی) حدود 16 هزار و 477 هکتار است. این اراضی توسط سههزار و 379 بهرهبردار کشاورزی استفاده میشود که سهم هر بهرهبردار بهطور متوسط 4.9 هکتار است. از کل اراضی کشور 46.2 درصد، اراضی کشاورزی آبی با میانگین 2.9 هکتار برای هر بهرهبردار و بقیه اراضی کشاورزی دیم با میانگین 6.9 هکتار برای هر بهرهبردار است.
مساحت اراضی زراعی کشور نیز 14 هزار و 687 هکتار بوده که 75.7 درصد آن زیر کشت محصولات سالانه و بقیه آیش (1) بوده است. این اراضی به دو قسمت تقسیم میشوند که مساحت اراضی زراعی آبی کشور پنجهزار و 997 هکتار بوده که 80.1 درصد آن زیر کشت و بقیه آیش بوده و مساحت اراضی زراعی دیم کشور نیز هشتهزار و 690 هکتار بوده که 72.7 درصد آن زیر کشت و بقیه آیش بوده است.
تعداد بهرهبرداریهای کشاورزی که به فعالیت زراعت مشغول بودهاند، بدون در نظر گرفتن کشت گلخانهای دوهزار و 482 واحد است. از این تعداد دوهزار و 470 بهرهبرداری زمین زراعی و بقیه دارای زراعت در زیر درختان باغ بودهاند. سطح کاشت زراعتهای انجامشده در اراضی زراعی ) شامل کاشت مجدد ( یا کاشت زیر درختان باغها 11 هزار و 589 هکتار است که پنجهزار و 214 هکتار به کشت محصولات سالانه آبی و گندم، دوهزار و 70 هکتار به کشت جو، 383 هزار هکتار به کشت برنج و بقیه به کشت سایر محصولات سالانه اختصاص داشته است.
مساحت باغ و قلمستان کشور نیز یکهزار و 790 هکتار متعلق به یک هزار و 704 بهرهبرداری است. از این مساحت، یکهزار و 623 هکتار آبی متعلق به یکهزار و 551 هزار بهرهبرداری و 167 هزار هکتار دیم متعلق به 177 هزار بهرهبرداری است. بر اساس نتایج حاصل از سرشماری سال 1393 حدود یکهزار و 290 هزار هکتار از اراضی باغ و قلمستان کشور بهصورت باغ ساده ) تکمحصولی ( و حدود 500 هزار هکتار بهصورت باغ مخلوط ) چندمحصولی ( بوده است.
بخش دامپروری و شکار
دامپروری و شکار دومین زیربخش مهم بخش کشاورزی ایران است که طی دوره 1394-1383 بهطور متوسط 26.8 درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
ارزش تولید و ارزش افزوده بخش دامپروری و شکار در سال 1394 به قیمت ثابت 1390 به ترتیب 28 و 11 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب از رشد 3.2 و 2.8 درصدی برخوردار است. ارزش تولید و ارزش افزوده این سال نسبت به سال 1383 به ترتیب ششهزار و دوهزار میلیارد تومان افزایش یافته است. برآوردهای انجامشده حاکی از آن است که تولید محصولات اصلی دامی در سال 1395 نسبت به دوره مشابه سال قبل 4.6 درصد افزایش یافته است.
متوسط رشد ارزش تولید و ارزش افزوده بخش دامپروری و شکار در دوره 1394-1383 به ترتیب 2.4 و 1.8 درصد بوده است. در دوره مذکور، روند رشد ارزش تولید و ارزش افزوده این بخش باثبات بوده، به غیر از سال 1387 که ارزش تولید و ارزش افزوده آن به ترتیب 10.3 و 11.1 درصد کاهش مییابد (شکل 6).
شکل 6- روند سالانه ارزش افزوده و ارزش تولید بخش دامپروری و شکار بین سالهای 1394-1383 به قیمت ثابت سال 1390
متوسط نسبت ارزش افزوده به ارزش تولید بخش دامپروری و شکار (به قیمت جاری) در دوره 1394-1383 حدود 46.7 درصد بوده است. نسبت ارزش افزوده به ارزش تولید این بخش در سال 1383 حدود 42.8 درصد بوده که این نسبت در سال 1394 به حدود 44.2 درصد افزایش یافته است؛ بنابراین همانند بخش زراعت، این بخش در سال 1394 نسبت به سال 1383 به ازای هر واحد تولید، ارزش افزوده بیشتری ایجاد میکند.
شایان ذکر است بر اساس سرشماری عمومی کشاورزی مرکز آمار ایران در سال 1393، در یکهزار و 164 بهرهبرداری پرورشدهنده دام سبک در مجموع 31 هزار و 421 رأس گوسفند و بره و 12 هزار و 333 رأس بز و بزغاله نگهداری میشود که حدود 32.2 درصد از این بهرهبرداریها دارای هر دو نوع دام هستند.
درباره دام سنگین، 696 هزار از بهرهبرداریهای کشاورزی کشور دارای فعالیت پرورش گاو و گوساله هستند. تعداد گاو و گوساله در این بهرهبرداریها چهارهزار و 232 رأس است که 75 درصد از آنها ماده هستند. همچنین در 12 هزار و 597 بهرهبرداری پرورش شتر و بچهشتر در مجموع 108 هزار و 584 نفر شتر و بچهشتر و در 16 هزار و یک بهرهبرداری پرورش گاومیش و بچهگاومیش تعداد 106 هزار و 517 رأس گاومیش و بچهگاومیش نگهداری میشود./
به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید
پینوشت:
1- آن قسمت از اراضی زراعی است که در تناوب کشت قرار دارد، اما برای برداشت در سال زراعی بررسی شده، زیر کشت نرفته است.
S-960511-01
دیدگاه تان را بنویسید