Iranian Agriculture News Agency

کارشناسان "تغییر الگوی کشت باغ‌ها" را در میزگرد ایانا بررسی کردند

مهاجرت باغ‌ها/ توکلی: در برخی استان‌ها درخت پسته به جای گندم می‌کارند/ عزت‌آبادی: 25 سال آینده مهاجرت عظیم باغ‌های کشور رخ می‌دهد/ علوی: 29 استان از 31 استان در باغ‌ها پسته کاشته‌اند/ قیمت جهانی پسته از 12 دلار به 8.5 دلار سقوط کرد

تشدید کم‌آبی در سال‌های اخیر باعث شده وزارت جهاد کشاورزی در سیاستگزاری‌های خود به سمت برنامه "تغییر الگوی کشت در باغ‌ها" و "تبدیل مزارع به باغ" برود. این وزارتخانه هدف از اجرای برنامه تغییر الگوی کشت در باغ‌ها را حفظ امنیت غذایی کشور عنوان و با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی کشت محصولات جدید را به کشاورزان و باغداران هر منطقه توصیه می‌کند.

مهاجرت باغ‌ها/ توکلی: در برخی استان‌ها درخت پسته به جای گندم می‌کارند/ عزت‌آبادی: 25 سال آینده مهاجرت عظیم باغ‌های کشور رخ می‌دهد/ علوی: 29 استان از 31 استان در باغ‌ها پسته کاشته‌اند/ قیمت جهانی پسته از 12 دلار به 8.5 دلار سقوط کرد

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - سپیده قاسمی/ فروزان آصف‌نخعی:

تشدید کم‌آبی در سال‌های اخیر باعث شده وزارت جهاد کشاورزی در سیاستگزاری‌های خود به سمت برنامه "تغییر الگوی کشت در باغ‌ها" و "تبدیل مزارع به باغ" برود. این وزارتخانه هدف از اجرای برنامه تغییر الگوی کشت در باغ‌ها را حفظ امنیت غذایی کشور عنوان و با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی کشت محصولات جدید را به کشاورزان و باغداران هر منطقه توصیه می‌کند. هرچند تغییر الگوی کشت باغ‌ها به لحاظ شرایط آبی حاکم بر کشور منطقی است، اما نکته‌ای که درباره برنامه وزارت جهاد کشاورزی نیاز به تأمل دارد و مورد بحث کارشناسان قرار گرفته معرفی محصولات است که پیش از این خاستگاه مشخصی داشته‌اند، ولی اکنون در فهرست الگوهای جدید کشت باغ‌ها قرار گرفته‌اند. این محصولات که عمدتاً شامل پسته، بادام، زیتون، گل محمدی و زعفران می‌شوند علاوه بر مقاوم بودن در برابر کم‌آبی و کیفیت پایین خاک، بازار خوبی هم دارند و جزو محصولات مزیت‌دار و ارزآور کشور محسوب می‌شوند. کاشت انواع درختان با خاستگاه مشخص، در مناطقی که پیش از این کاشت نمی‌شدند در قالب طرح الگوی جدید کشت باغ‌ها یا به تعبیری "مهاجرت باغ‌ها" موضوعی است که خبرگزاری ایانا با تشکیل میزگردی با حضور دکتر علیرضا توکلی پژوهشگر و عضو هیأت علمی (دانشیار پژوهش) مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مهندس حمید عزت‌آبادی عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی، دکتر سیدمحمدابراهیم علوی دبیرکل انجمن پسته ایران پیرامون آن سعی در شناخت فرصت‌ها و آسیب‌های احتمالی آن دارد. این میزگرد از نظرتان می‌گذرد.

****************


چه الزاماتی ما را وادار به تغییر الگوی کشت در باغ‌ها کرده است و اگر این تغییرات صورت نگیرد چه پیامدهای برای کشور به همراه دارد؟

توکلی: ایران همانند بسیاری از کشورها متاثر از تغییرات عامل‌های اقلیمی است که اگر برای آن آماده نباشد پیامدهای جبران‌ناپذیری برای کشور به همراه دارد؛ این پیامدها می‌تواند شامل به خطر افتادن امنیت غذایی، استقلال و ادامه حیات یک کشور باشد. باید در نظر داشت که تغییرات پارامترهای اقلیمی تنها به معنی کاهش منابع آبی خلاصه نمی‌شود بلکه تغییر درجه حرارت روز و شب، کیفیت آب، کیفیت خاک و بسیاری از عوامل مهم را که برای رشد یک گیاه لازم است، نیز شامل می‌شود. با توجه به زوایای اقتصادی و اجتماعی این پدیده دو راهکار تطبیقی ارائه الگوی کشت و انتخاب استراتژی مناسب مدیریت مصرف آب مورد توجه وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته و بر این اساس، تدوین سند راهبردی آبیاری و الگوی کشت منطقه‌ای سازگار با روندهای اقتصادی - اجتماعی و اقلیمی بر پایه واحد حوضه‌های آبریز کشور پیشنهاد شده است.

عزت‌آبادی: کاهش منابع آبی مهم‌ترین نتیجه تغییر اقلیم در کشور است که ما را وادار به تغییر الگوی کشت می‌کند. کاهش منابع آبی، خود را به‌صورت کاهش سطح زیرکشت و عملکردها نشان می‌دهد، همچنین تغییرات اقلیم و بروز خشکسالی می‌تواند حضور و بروز آفات و بیماری‌های جدید، رشد علف‌های هرز و کاهش دسترسی به خاک مرغوب و مناسب برای رشد گیاه و در کل تغییر اکوسیستم‌های زراعی و باغی شود و در نهایت باعث گسترش فقر در جوامع را به همراه بیاورد.


سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی برای تغییر الگوی کشت در باغ‌ها چیست؟

توکلی: محوریت وزارت جهاد کشاورزی در تعیین الگوی کشت در باغ‌ها، ارتقای بهره‌وری آب و تولید است، به عبارت دیگر منابع آبی موجود در هر منطقه است که همراه با شاخص‌های اختصاصی گیاهی، خاک و اقتصاد تعیین می‌کند چه محصولاتی می‌توانند در هر یک از مناطق کشت شود، این یعنی تناسب کشت. بر همین اساس و مطابق با معیارها و ضوابط فنی و پژوهشی، لیستی از محصولات مناسب کاشت در هر منطقه تعیین و در اختیار بهره‌برداران قرار می‌گیرد و بهره‌برداران با توجه به آن می‌توانند نوع محصول را انتخاب کنند. بدیهی است در انتخاب نوع محصول هیچ اجباری وجود ندارد و از نظر قانونی وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند ممنوعیتی را برای کشت (به‌جز کشت برنج در برخی استان‌ها) در نظر بگیرد. وزارت جهاد کشاورزی در این موضوع بیشتر نقش هدایت‌گری و حمایتی دارد و از طریق آموزش و ترویج و توانمندسازی بهره‌برداران، قدرت تصمیم‌گیری و مشارکت‌پذیری آن‌ها را در ارتقای بهره‌وری و حفظ منابع آب و خاک افزایش می‌دهد. همچنین حفظ و افزایش اشتغال موجود، افزایش میزان تولید در واحد سطح و کاهش مصرف آب با توسعه روش‌های نوین آبیاری و افزایش راندمان و بهره‌وری آب در حوزه‌های مختلف از سیاست‌هایی است که در سطح وزارت و من‌جمله موضوع الگوی کشت پیگیری می‌شود.


سیدمحمدابراهیم علوی، دبیرکل انجمن پسته ایران


در فهرست محصولات تغییر الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی محصولاتی قرار دارند که پیش از این در مناطقی خاصی از کشور کاشته می‌شدند، یا به عبارت دیگر خاستگاه مشخصی داشته‌اند، اما در شرایط کنونی توسعه کشت محصولات مذکور در مناطق غیرخاستگاهی شدت بیشتری دارد ازجمله کشت پسته؛ آیا این تصمیم مشکلاتی را به همراه نخواهد داشت؟

توکلی: فارغ از نوع محصول باید به زیست بوم و پراکنش سرزمینی نیز توجه شود پسته ازجمله محصولاتی است که مقاوم به کم‌آبی و شوری آب و خاک بوده، همچنین از مزیت‌های اقتصادی خوبی نیز برخوردار است. شاید بتوان برای مدت محدودی بتوان برای یک محصول با این ویژگی‌ها و مزیت نسبی محدودیت قائل شد، اما شرایط اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی، ما را به سمتی سوق خواهد داد که شاهد توسعه کشت محصولات با ویژگی‌های خاص مانند پسته در مناطق دیگر باشیم. در این شرایط برای جلوگیری از بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی تنها راهکار مدیریت توسعه آن در سایر مناطق و ارتقای سطح دانش فنی بهره‌برداران و برخورداری از فناوری و دانش روز است که باید با دقت و ظرافت انجام شود.


آیا آنچه درباره پسته و محصولات مشابه آن در حال وقوع است، عملاً حذف باغ‌ها در یک منطقه و توسعه آن در مناطق دیگر یا به عبارت دیگر مهاجرت دادن باغ‌ها نیست؟

عزت‌آبادی: متأسفانه این اتفاق در حال رخ دادن است. ما با بی‌توجهی در حال از دست دادن باغ‌ها در خاستگاه اصلی آن‌ها و توسعه در مناطقی که قبل از این هیچ‌گاه کاشته نمی‌شد هستیم، به‌طور مثال هم‌اکنون در کرمان که خاستگاه پسته است به‌دلیل عدم رسیدگی، سالانه بیش از 20 هزار هکتار باغ پسته از بین می‌رود و در استان‌هایی که پیش از این پسته کاشت نمی‌شد با نام توسعه باغ‌های جدید پسته ایجاد می‌شود.

علوی: تغییر الگوی کشت بدون توجه به خاستگاه یک محصول، معنای دیگری به‌جز "مهاجرت دادن باغ‌ها" ندارد. ما به بهانه مشکل کم‌آبی درعمل در حال از دست بخشی از تولید و بحران در مناطق خاستگاهی محصولاتی مانند پسته هستیم. مدیریت، تنها توسعه کشت در مناطق جدید نیست، مدیریت می‌تواند به شکل کنترل منابع آبی در مناطق بحران‌زده باشد بدون این که بخواهیم بخشی از باغ‌ها را از دست بدهیم و شرایط سختی را برای تولیدکنندگان ایجاد کنیم.


آقای توکلی چرا وزارت جهاد کشاورزی سیاست "حفظ باغ‌ها" را به جای "مهاجرت باغ‌ها" در پیش نمی‌گیرد، فکر نمی‌کنید نتایج اقتصادی و اجتماعی اجرای این سیاست کمتر از مهاجرت باشد؟

توکلی: ظرفیت آبی برخی مناطق متناسب با تخصیص آب و ظرفیت منابع نبوده است، به‌طور مثال در استان کرمان حدود 270 هزار هکتار باغ پسته وجود دارد که بسیار بیشتر از ظرفیت منابع آبی این استان است، در این شرایط بدیهی است که امکان حفظ باغ‌ها وجود نداشته باشد؛ چرا که آب موجود در این استان‌ پاسخگوی نیاز باغ‌ها نیست و زوال باغ‌ها به نوعی تاوان فقدان برنامه توسعه و صدور مجور برداشت‌هاست. برای ما حفظ باغ‌ها نیز بسیار اهمیت دارد بر همین اساس وزارت جهاد کشاورزی برای حفط باغ‌ها برنامه‌هایی را همچون استفاده از روش‌های آبیاری نوین و اصلاح باغ‌ها با ارقام مقاوم به خشکی تدوین کرده است.

علیرضا توکلی، پژوهشگر و عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی


از دست دادن باغ‌ها به معنی از دست دادن بخشی از سرمایه کشور است که هم‌اکنون در چرخه تولید قرار دارد!

توکلی: با شرایطی کم‌آبی شدیدی که برخی استان‌ها به آن دچارند قطعاً بخشی از باغ‌ها از دست خواهد رفت، اما این به معنی به خطر افتادن چرخه تولید نیست؛ چرا که همزمان با از دست دادن باغ‌ها در استان‌های کم‌آب، جایگزینی آن‌ها در استان‌هایی که شرایط مناسب‌تری از لحاظ منابع آبی دارند در حال انجام است. آنچه که اهمیت دارد به تغییر رویکرد به سمت کاهش مصارف غیرمفید، تلفات تبخیر و ارتقای بهره‌وری جهت‌دهی است.

علوی: برای ایجاد باغ‌های جدید و رسیدن به مرحله بهره‌برداری نیاز به زمان است، در این زمان خواب سرمایه اتفاق می‌افتد. درباره پسته حداقل 10 سال زمان نیاز است که درختان آن به بازده تجاری برسند و کشور را از سرمایه‌گذاری جدید در توسعه باغ‌ها بهره‌مند کنند، در حالی که باغ‌های پسته چند ده ساله در استان‌های پسته خیر در حال خشک شدن هستند و شاهد هدررفت سرمایه هستیم.


یکی از راهکارهای که هم‌اکنون برای حفظ باغ‌ها در استان‌های کم‌آب مطرح می‌شود، راه‌اندازی "بازار آب" است، این راهکار تا چه اندازه می‌تواند کارساز باشد؟

عزت‌آبادی: ایجاد بازار آب یکی از راهکارهای است که می‌تواند علاوه بر حفظ باغ‌ها از هدررفت سرمایه نیز جلوگیری کند، با تشکیل بازار آب، استان‌هایی که از منابع آبی مناسبی برخوردار هستند، اما امکان کشت را ندارند و فروش آب برای آنان به‌صرفه‌تر از کشت است حق‌آبه خود را به سایر استان‌ها که هم‌اکنون باغ‌های مثمر دارند منتقل و بهای آن را دریافت می کنند، به این شکل آب قیمت پیدا می‌کند و کشاورزان می‌توانند به جای کاشت محصولات کم‌بهره از سود فروش حق‌آبه خود منفعت بیشتری ببرند.

توکلی: تا امروز موضوع فروش آب کاملا تبیین نشده و بازار آبی شکل نگرفته است چراکه انتقال آب به‌ویژه انتقال آب بین حوضه‌ای باید با احتیاط و رعایت همه جوانب و حقوق بالادست باشد. همچنین بر اساس قانون، حق‌آبه‌ کشاوزان مختص زمین مشخصی است، به این معنی که حق‌آبه برای یک زمین خاص تعریف می‌شود. ضمن این که تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد انتقال آب بین منطقه‌ای شکست خورده است و نتایج وخیم زیست‌محیطی را به همراه دارد، به همین دلیل فعلاً نمی‌توان زیاد به موضوع انتقال آب پرداخت و اساساً این مباحث در حیطه وظایف وزارت نیرو بوده و وزارت کشاورزی در مصرف آب بخش کشاورزی و تولید غذا و محقق کردن امنیت غذایی فعال هست.


آقای توکلی طرح "کشت میان‌منطقه‌ای" نیز ازجمله طرح‌هایی است که اجرای آن علاوه بر جلوگیری از خروج سرمایه امکان حفظ باغ‌ها را نیز فراهم می‌کند. دلیل عدم اجرای این طرح از سوی نهادهای مسئول چیست؟

توکلی: مشارکت مناطق مختلف در کشت نیز به معنای انتقال آب میان حوزه‌ای است که همانطور که توضیج دادم موانع قانونی و مشکلات حقوقی و معضلات اجتماعی خاص خود را دارد حتی در صورت فقدان موانع قانونی، کشت میان‌منطقه‌ای بر اساس انتقال آب بدون رعایت اصول فنی کشاورزی و شاخص بهره‌وری آب، نمی‌تواند موفق باشد.


در تعیین الگوی کشت جدید باید به چه مواردی توجه کرد تا شاهد تکرار مهاجرت باغ‌ها در سال‌های آینده نباشیم؟

توکلی: ضوابط و معیارهای الگوی کشت برای هر منطقه بر اساس مطالعات پژوهشگران و اعضای هیأت علمی بخش تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی تعیین می‌شود، در این تحقیقات، شرایط اقلیمی، آب و خاک، ویژگی‌های گیاهی، آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز، دانش و بینش مردم، ظرفیت‌های محیطی منطقه، کشش بازار، ریسک، فرآوری، نگهداری، در نظر گرفته می‌شود. اگر کشاورزان به این فهرست توجه داشته باشند و بر اساس توصیه‌های کارشناسان جهاد باغ‌های خود را مدیریت کنند تا سال‌ها نیاز به تغییر دوباره در الگوی کشت نخواهیم داشت.

عزت‌آبادی: یک الگوی کشت برای باغ‌ها باید بر اساس پایداری منابع آبی یک منطقه تعریف شود به این معنا که منهای مدت‌زمان لازم برای رسیدن به بهره‌وری تجاری یک باغ، باید حداقل 50 سال امکان تداوم تولید را داشته باشد، اما متأسفاته در حال حاضر هیچ برآوری دقیقی از میزان آب هر منطقه برای سال‌های آینده وجود ندارد با این شرایط به‌نظر می‌رسد تا 25 سال آینده شاهد یک مهاجرت عظیم دیگر در حوزه باغ‌های کشور باشیم که تبعات بزرگ‌تر اقتصادی، اجتماعی را نسبت به مهاجرتی که هم اکنون شاهد آن هستیم به همراه خواهد داشت.

به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید

تجربه نشان داده با وجود تعیین الگوی کشت تمایل مردم به کشت یک محصول بیشتر از سایر محصولات است، به‌طور مثال توسعه کشت پسته نسبت به سایر محصولات از شدت بیشتری برخوردار است، چگونه می‌توان این موضوع را مدیریت کرد تا توازن برقرار شود؟

توکلی: وزارت جهاد کشاورزی نظرات ارشادی و هدایتگری و تبیین و فهم مسئله را دنبال کرده و برخی سیاست‌های تشویقی (مانند بذر و نهال اصلاح‌شده، خرید تضمینی، خدمات فنی و مشاوره‌ای اختصاصی و...) را نیز دارد، اما این کشاورزان هستند که بر اساس اقتصاد و معیشت خود نوع محصول را انتخاب و کشت می‌کنند. ایجاد محدودیت و ممنوعیت برای کشاورزان امکان‌پذیر نیست و بر اساس قانون هیچ‌کس نمی‌تواند مانع آن‌ها در انتخاب یک محصول خاص بشود (مگر باعث بروز خسارت به مردم و طبیعت و مضر مشهود باشد) به همین دلیل است که شاهد توجه آن‌ها به یک محصول خاص هستیم.

علوی: اگر کشاورزان در سطحی از آگاهی بودند که خود توان انتخاب نوع مناسب محصول را داشتند همان‌طور که شما گفتید ما شاهد توسعه بی‌رویه پسته در کرمان و خشک شدن درختان نبودیم. در این موضوع جهاد کشاورزی باید نقش هدایت‌گری خود را به‌خوبی ایفا کند و حداقل کشاورزان را از واقعیت موجود پیش رو درباره منابع آبی و آینده‌ای که در انتظار آن‌ها است مطلع کند. ما 100 درصد با محدویت مخالف هستیم، اما متولیان تولید باید حداقل کشاورزان را نسبت به آینده‌ای که در انتظار آن‌ها است مطلع کند. تنها اعلام این که منطقه‌ای مستعد کاشت یک محصول خاص است کافی نیست نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید محصول تا بازار و سفره مردم است تا دچار چرخه معیوب توسعه و تکرار مهاجرت باغ‌ها نباشیم.

حمید عزت‌آبادی، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع و معاون و کشاورزی


کشش بازار مصرف محصولاتی که در حال توسعه هستند، از دیگر موضوعاتی است که توجه به آن برای پایداری تولید اهمیت بسیاری دارد. توسعه کشت یک محصول در حالی که تولید آن در خاستگاه اصلی همچنان ادامه دارد ما را به افزایش حجم تولید مواجه خواهد کرد، آیا این اتفاق کشور را در آینده با مازاد تولید ومشکل تنطیم بازار روبه‌رو نخواهد کرد؟

عزت‌آبادی: در حال حاضر بازار جهانی کشش همین مقدار از تولید پسته کشور را ندارد و مدیریت بد صادرات باعث شده رقبا سال‌ها پیش از ما عبور کنند و از بازارجهانی جا مانده‌ایم. با همین ظرفیت تولیدی و بازار مصرف داخلی و خارجی که داریم مقداری از پسته ما می‌ماند در این شرایط توسعه بی‌برنامه منطقی نخواهد داشت و نتیجه‌ای جز ورشکستگی یک صنعت کشاورزی را نیز به همراه ندارد.

علوی: بر اساس آماری که انجمن پسته تهیه کرده است از 31 استان کشور در 29 استان توسعه کشت باغ‌های پسته انجام شده یا در حال انجام است. هم‌اکنون کشت پسته به‌جز استان مازندران و گیلان در تمام استان‌ها انجام می‌شود که به این معناست ما به‌زودی با حجم زیادی از تولید روبه‌رو خواهیم شد. شرایط خاص آب و هوایی ایران و ارزآوری این محصول موضوعاتی است که باعث شده که کشاورزان به تصور آینده خوب بازار به کشت پسته روی بیاورند، اما واقعیتی که نمی‌دانند و به آن‌ها اطلاع‌رسانی نشده این است که قیمت پسته طی دو سال اخیر از 12 دلار برای هر کیلوگرم به هفت تا 8.5 دلار سقوط کرده و امکان کاهش قیمت آن با توجه به رشد تولید در جهان وجود دارد. شناخت دقیق از بازار و آینده محصولاتی که در الگوی تغییر کشت قرار دارند از اهمیت زیادی برخوردار است، اما مهم‌تر از آن مطلع کردن کشاورزان از آینده این صنعت است، چرا که برنامه‌ریزی برای آینده بدون اطلاعات دقیق ممکن نیست. همچنین به‌نظر می‌رسد توجه به فرآوری و ایجاد ارزش افزوده موضوعی است که در تولیدات محصولات کشاورزی با هدف حضور در بازار فراموش شده که باید بیشتر به آن پرداخت.

توکلی: مشکلی که ما در بازار صادراتی با آن روبه‌رو هستیم تولید بیشتر یک محصول نیست. برای حضور در بازار جهانی باید محصولاتی تولید کنیم که مطابق با استانداردهای بین‌المللی، سالم یا ارگانیک باشد یعنی عاری از هر نوع باقیمانده سموم و مواد شیمیایی بوده یا در حد مجازی قرار داشته باشند. بهتر است به جای محدود کردن تولید، تمرکز خود را بر تولید محصول قابل رقابت و سالم بگذاریم تا امکان حضور بیشتر در بازارهای جهانی را به‌دست آید.


در تغییر الگوی کشت "تبدیل مزارع به باغ‌ها" اتفاقی دیگریست که در حال رخ دادن است. این اتفاق چگونه ارزیابی می‌کنید و چه پیامدهایی را برای ما به همراه خواهد داشت؟

توکلی: همان‌طور قبلاً هم گفتم وزارت جهاد کشاورزی الگوی کشت و تناسب و سازگاری کشت محصولات مختلف را بر اساس شاخص‌ها و معیارهای علمی و پژوهشی سازمان تحقیقات، به کشاورزان اطلاع‌رسانی می‌کند، اما در نهایت این کشاورزان هستند که بر اساس مسائل اقتصادی و معیشتی خود نوع محصول را انتخاب می‌کنند. به‌طور مثال اگر کشاورزی تشخیص دهد از لحاظ اقتصادی کاشت درخت پسته به جای گندم اقتصادی‌تر است وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند کشاورز را به کاشت گندم وادار کند، اتفاقی که هم‌اکنون نیز در برخی استان‌ها و مناطق در حال رخ دادن است و کشاورزان به این نتیجه رسیده‌اند با توجه به شرایط سخت آب و هوایی و اقتصادی و نقصان کمی و کیفی آب و خاک بهتر است نوع کشت خود را عوض کنند. در این شرایط به نظر می‌رسد اگر تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی نقش و وظایف خویش را شناخته و علاوه بر جنبه‌های تجاری، به کل مبحث کشاورزی توجه و ارتباط عمیق‌تری با بهره‌برداران برقرار کنند، قطعاٌ خواهند توانست در پایداری تولید، ارتقای بهره‌وری آب، بهبود کیفیت محصولات و مدیریت منابع آب و خاک نقش‌آفرین باشند.

عزت‌آبادی: این اتفاق منافع ملی را تأمین نمی‌کند زمانی می‌توان گفت طرحی منافع ملی را تأمین می‌کند که بتوان برای طولانی‌مدت از آن بهره برد. با توجه به دوره طولانی رسیدن به بهره‌وری اقتصادی باغ و محدودیت منابع آبی که وجود دارد در آینده‌ای نزدیک تولید این محصول نیز در این استان‌ها مانند سایر استان‌های کم‌آب دچار مشکل خواهد شد.

علوی: اشتغال و درآمدزایی موضوع‌هایی هستند که کشاورزان را به سمت انتخاب محصولاتی اقتصادی‌تر سوق می‌دهند، اما پرسش اینجاست آیا بهتر نیست به جای کشت گندم با صرفه اقتصادی پایین یا تبدیل مزارع به باغ با آینده نامعلوم منابع آبی باقیمانده را مدیریت و در اختیار باغ‌هایی قرار دهند که هم‌اکنون در مرحله تولید تجاری هستند؟ به عبارت دیگر نه تبدیل مزارع به باغ‌ها و نه کاشت محصولات با بهره اقتصادی پایین راهکارهای مناسبی برای شرایط کنونی کشور نیستند.


مهاجرت باغ‌ها تغییر بافت اجتماعی را نیز به همراه خواهد داشت. خالی شدن روستاها همراه با مهاجرت، تغییر کاربری اراضی و خروج سرمایه از مناطق کم‌آب، کاهش اشتغال و... نتایج اجتماعی این اتفاق است، برای به حداقل رساندن این آسیب‌ها چه باید کرد؟

توکلی: این موضوع را نمی‌توان تنها به تغییر و اصلاح الگوی کشت یا به گفته شما مهاجرت باغ‌ها نسبت داد، اما در کل تغییرات عامل های اقلیم نتایج و تبعاتی را به همراه خواهد داشت که از آن گریزی نیست. همانگونه که شاهد آن هستیم بسیاری از روستاها به‌دلیل نبود آب کافی خالی از سکنه شده‌اند و این روند با ادامه خشکسالی رو به افزایش است در این شرایط تنها اقدامی که می‌توان برای به حداقل رساندن نتایج منفی آن انجام داد مدیریت و محافظت از منابع آبی باقیمانده با استفاده از آبخوانداری، آبخیرداری و روش نوین آبیاری و... است تا تغییرات اجتماعی از این طریق به به تأخیر بیفتد. شاید بتوان با توجه به آب سبز و کاهش تلفات تبخیری بارش راه برون‌رفت از وضع موجود را تعریف کرد. هم اکنون در ایران 70 درصد بارش‌ها به‌صورت تبخیر مستقیم از دست می‌رود (که با توجه به کل بارش، میزان آن حدود 280 میلیارد مترمکعب می‌شود) اگر فقط 10 درصد از این تلفات با روش‌های استحصال آب باران، مهار و به تغذیه آب‌های زیرزمینی برسد، 28 میلیارد متر مکعب آب تولید و بخش عمده نگرانی‌ها برطرف خواهد شد. ضمن این که ما کماکان بر ارتقای شاخص بهره‌وری آب (هم در اراضی آبی و هم در اراضی دیم)، توجه به مزیت نسبی کشت، کاهش تلفات تبخیر بارش، کاهش تلفات تبخیر آب آبیاری، مدیریت و پایش کیفی آب و خاک و بهره گیری ار فناوری و تکنولوژی تاکید داریم.

عزت‌آبادی: اجرای مدیریت مناسب در باغ‌های باقیمانده از خشکسالی با استفاده از تجمیع حق‌آبه‌ها و بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری، بالا بردن بهره‌وری در تولید و تولید محصول با توان رقابتی بالا می‌تواند تا حد بسیار زیادی در حفظ روستاها و بافت اجتماعی مناطق بحران‌زده جنوب کشور کار ساز باشد، همچنین توجه به صنایع وابسته و با ایجاد کارخانه و صنایع فرآوری نیز در حفظ بافت اجتماعی این مناطق مؤثر است.

علوی: حرکت به سمت صنعتی شدن و کاهش وابستگی به بخش کشاورزی از راهکارهایی است که می‌توان در مناطق تحت تأثیر خشکسالی برای جلوگیری از خروج سرمایه و ایجاد اشتغال، به‌کار برد، جذب توریست و گردشگرهای داخلی و خارجی نیز راهکار عملی دیگر برای حفظ بافت اجتماعی و جلوگیری از مهاجرت‌ها در مناطق جنوبی و کم‌آب کشور است./

G-960519-01

عکس‌ها: سارا کریمی‌جم

انتهای پیام

دیدگاه تان را بنویسید