رئیس سازمان مرکزی تعاونی روستایی ایران در گفتوگو با ایانا از دستاوردها و چالشهای این سازمان در چهار سال گذشته گفت:
گسترش تعاون و همکاری در محیط روستایی/ تأسیس تعاونیهای جدید برای تشکیل زنجیره تولید
در حالی که بخش مهمی از اقتصاد ایران متکی به حوزه کشاورزی است، ساماندهی این بخش و ایجاد ساختارهایی برای عبور از کشاورزی سنتی به سمت مدرن، از مهمترین ضرورتهای توسعه بخش کشاورزی بهشمار میرود. در این میان، نهادهایی همچون سازمان تعاون روستایی ایران، تلاش میکنند با شبکهسازی و کمک به کشاورزان برای دسترسی به ساختارهای مدرن، بخش بزرگی از این بار را به دوش بکشند.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - سپیده قاسمی:
در حالی که بخش مهمی از اقتصاد ایران متکی به حوزه کشاورزی است، ساماندهی این بخش و ایجاد ساختارهایی برای عبور از کشاورزی سنتی به سمت مدرن، از مهمترین ضرورتهای توسعه بخش کشاورزی بهشمار میرود. در این میان، نهادهایی همچون سازمان تعاون روستایی ایران، تلاش میکنند با شبکهسازی و کمک به کشاورزان برای دسترسی به ساختارهای مدرن، بخش بزرگی از این بار را به دوش بکشند. ایانا در گفتوگو با مهندس حسین صفایی، رئیس هیأتمدیره و مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، به بررسی دستاوردها و چالشهای این سازمان در چهار سال گذشته پرداخته است.
***************
محدوده فعالیت و وظایف سازمان تعاون روستایی چیست؟
سازمان مرکزی تعاون روستایی در سال 1342 ایجاد شد و وظیفه تأمین موجبات پیشرفت، گسترش و تقویت تعاون در حوزه کشاورزی کشور و در محیطهای روستایی را عهدهدار شده و توسعه عملیات اقتصادی، بازاریابی، بازرگانی و خدمات در حوزه کشاورزی و روستایی نیز ازجمله اهداف اصلی تاأسیس سازمان مرکزی تعاون روستایی است. چند وظیفه حاکمیتی نیز پیشبینی شده که عبارتند از گسترش تعاونیها در محیط روستایی و کشاورزی، دوم نظارت و حسابرسی این تعاونیها، سوم هدایت، پشتیبانی و حمایت از شبکه تعاونیها که ازجمله وظایف راهبردی سازمان مرکزی تعاون روستایی است.
ما در ایران دو قانون تعاون داریم، یک قانون تعاون سال 1350 که سازمان مرکزی تعاون روستایی متولی اجرای آن است و دیگر، قانون تعاون مصوب 1370 که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسولیت اجرای آن را بر عهده دارد. این دو قانون از لحاظ ماهیت با یکدیگر تفاوتهایی دارند. آنچه که بهعنوان نخستین مختصات برجسته قانون تعاون 1350 که ما مجری آن هستیم، شناخته میشود، آن است که مالکیت در این تعاونیها مشاع هستند. به همین دلیل، داراییهایی که در تعاونیهای روستایی و کشاورزی ایجاد میشود، قابلیت خارج شدن از تعاونیها را نداشته و در ذیل این تعاونیها و تحت مالکیت این تعاونیها، داراییهای بین نسلی شکل گرفته است. مجموعه گستردهای از داراییهایی که زیرساختهای اصلی بخش کشاورزی هستند، الان تحت تملک این تعاونیها هستند و به کشاورزان ایران خدمات میدهند. ویژگی دوم این قانون، آن است که تعاونیها صرفاً برای تولید تأسیس نمی شوند، بلکه برای خدمات قبل و بعد تولید، یعنی خدمات مکمل زنجیره تولید کشاورزی در این تعاونیها شکل میگیرند. سومین ویژگی نیز ناظر بر فراگیر بودن این تعاونیها است.
تعداد تعاونیهایی که ذیل مسئولیتهای سازمان مرکزی تعاون روستایی تأسیس میشوند، از لحاظ تعداد زیاد نیستند، اما بهدلیل فراگیری، حداقل در هر رشتهای، دوسوم واجدین شرایط خودشان را تحت پوشش دارند. به همین سبب، فراگیرند. ویژگی بعدی تعاونیهای سازمان مرکزی تعاونی روستایی، شبکهای بودن آنها است؛ بهطوریکه به شکل زنجیره و شبکه از سطح روستا تا سطح مرکز کشور سازماندهی شدهاند. این مختصات اصلی تعاونیهایی است که به استناد قانون تعاون سال 1350 در کشور شکل گرفته و براین اساس، ما در حوزههای مربوط به تکمیل زنجیره تولید، نیاز به تأسیس تعاونیهای جدید داریم، یعنی یک فعالیت ممکن است در کشاورزی بر اساس سیاستهای دولت و اقتضای کشور، برجسته شود و روی آن تمرکز سرمایهگذاری صورت بگیرد که برای چنین فعالیتی، نیازبه تشکیل یک شبکه تعاونی دارد.
چند تعاونی داریم؟
در حال حاضر تعداد، دوهزار و 775 شرکت تعاونی روستایی، یکهزار و 902 شرکت تعاونی کشاورزی و 309 شرکت تعاونی زنان روستایی تحت پوشش اتحادیههای کشوری، استانی و شهرستانی و در حوزههای موضوعی و محصولی متنوع، سازماندهی شده و فعال هستند.
طی سالهای 1342 تا امروز، چند نسل و چند نوع تعاونی شکل گرفتهاند؟
بر اساس قانون، نخستین نوع تعاونیهایی که در ایران شکل گرفته تعاونیهای روستایی است که گستردهترین شبکه تعاونی هستند. اینها بهعنوان لجستیک بخش کشاورزی، شبکهای از زیرساختها و امکانات را در طول زمان ایجاد کردهاند و بهدلیل مالکیت مشاع در آنها، این داراییها طی سالها، تجمیع و بهینه شده و برای خدماتدهی به کشاورزان فعالیت میکنند. این شبکه مجموعه لجستیک بخش کشاورزی را تشکیل میدهد. میخواهم از حوزههای اصلی عمل تعاونی نام ببرم؛ یکی از نیازهای خدماتی کشاورزان در سطح کشور، تأمین انواع کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات است. برای این منظور، شبکه تعاونیهای روستایی در سال 94 حدود 33 درصد کود مورد نیاز کشاورزان را از طریق سههزار و 600 فروشگاه در سطح استانها توزیع کرده و این میزان در سال جاری به 60 درصد افزایش خواهد یافت تا نیاز به مراجعه به نقاط دوردست مناطق شهری نباشد. در همین راستا، توزیع آرد روستاییان نیز به میزان 850 هزار تن در سال قابل اشاره است.
تعداد فروشگاههایی که مواد سوختی را در اختیارشان قرار میدهد اکنون بیش از هفتهزار فروشگاه است که در جاهایی که نفت سفید، گازوئیل و حتی گاز مایع مصرف میشود، این فروشگاهها سالانه 3.5 میلیون تن مواد سوختی مختلف را در اختیار کشاورزان و روستاییان قرار میدهند. شبکه دیگر، شبکه انباری است که در اختیار آنها است. بیش از سههزار واحد انباری در سطح کشوربا حدود دو میلیون و 800 هزار تن ظرفیت، تحت مالکیت تعاونیها قرار دارد. فروشگاههای تعاونی مصرف و عرضه کالای مصرفی نیز برای تأمین نیازهای روستاییان ایجاد شده و اکنون به تعداد دوهزار و 300 فروشگاه برای ارائه خدمت به روستاییان و همینطور تعداد زیادی مراکز خرید محصولات کشاورزی در کشور فعال هستند.
موضوع مهمی که از مسائل اصلی کشور است، نوع دوم تعاونیهایی است که شکل گرفتهاند. اینها تعاونیهای تولید کشاورزی هستد که مکمل تعاونیهای روستایی عمل میکنند. مسئولیت آنها در اراضی تحت مالکیت تعاونیهای روستایی، یکپارچهسازی زمینهای کشاورزی و تجهیز و نوسازی و گسترش مکانیزاسیون در حوزه عمل خودشان است. اینها نوع و بستر کارشان متفاوت است. تعاونیهای روستایی به لجستیک و بازرگانی پرداخته و تعاونی کشاورزی، کار فنی در مزرعه انجام میدهند. چون مزارع ایران کوچک هستند؛ تعاونیهای تولید، تسهیلات یکپارچهسازی یا خدمات مشترک را در تعاونی برای کشاورزان تأمین میکنند. این نوع دوم تعاونیهایی است که در ایران تأسیس شده و الان تعدادشان به حدود 1340 تعاونی رسیده و حدود سه میلیون و 200 هزار هکتار از اراضی کشاورزی ایران را تحت مدیریت خود دارند.
به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید
البته نوع سومی از تشکل کشاورزی نیز به استناد قوانینی موجود، فعال و در حال گسترش است و آن شرکتهای سهامی زراعی هستند که در مناطقی میتوانند محقق شوند که کشاورزان مجاب شده و مالکیت آب و زمین خودشان را تبدیل به سهام کرده و سهامدار یک شرکت حرفهای محسوب شده و شرکت، مزارع آنها را اداره میکند. تحت این شرایط، کشاورزان دیگر مالک آب و زمین نیستند، البته این کار در ایران، از لحاظ فرهنگی با دشواریهایی روبهرو است و مردم به سختی از خود سلب مالکیت آب و زمین کرده و مالکیت خود را بهآسانی تبدیل به سهام یک شرکت نمیکنند. از لحاظ تعداد نیز، پیشرفت این نوع تشکل در کشور، خیلی محدود، اما تشکل بسیار مؤثری است و از کارکردهای آن یکپارچهسازی و شکل دادن یک کشاورزی بزرگ ذیل مدیریت واحد و مهمتر از همه، جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی است.
در چنین شرایطی، مالکان سهام دارند و اگر بخواهند دارایی خود را بفروشند، صرفاً بخشی از سهام خود را واگذار میکنند و مجبور به فروش همه زمین خود نخواهند بود. به همین دلیل، این نوع تشکل کمک میکند تا زمینها در بخش کشاورزی کوچکتر نشوند. یکی از مشکلات جاری ساختار بخش کشاورزی آن است که زمینها یا بهعلت ارث یا به دلایل دیگری فروخته و خرد میشوند. با این ساختارها، بخش کشاورزی مدیریت میشود و دولت برای اعمال سیاستهای خود، مخاطبان متشکلتر و محدودتری خواهد داشت تا از طریق آنها، گفتوگو و تفاهم کرده و سیاستهای خود را جاری کند.
نوع چهارم تعاونیها در ایران بیشتر بعد از انقلاب شکل گرفته و از دهه 70 به بعد، تعاونیهای محصولی برای تولید محصولات با اهمیت در کشور و بهصورت فراگیر، فعالیت میکنند. این فعالیتها عمدتاً بعد انقلاب توسعه پیدا کرده است. مثل صنعت مرغداری گوشتی و صنعت مرغداری تخمگذار، تولید شیر در کشور، تولید عسل و زنبور عسل یا تولید گل و گیاه. محصولاتی از این دست که بهصورت گسترده در کشور تولید شدهاند و سهم گستردهای پیدا کردند، در قالب شبکه تعاونی با همان قانون یعنی قانون پایه هر سه نوع تعاونی، یکی است. در این گروه سوم محصولی، مرغداران، دامداران کشور، تولیدکنندگان گل و گیاه، کشور از شهرستان تا سطح کشور، شبکه تعاونی دارند. بهدلیل اهمیت محصولات، این سه گروه تعاونی، بیشتر تعاونیهای محصولی هستند که ساختار مدیریتی بخش کشاورزی را شکل دادهاند.
مراکز بازاریابی چگونه عمل میکنند؟
از اقدامات جدید سازمان که به زودی در هفته دولت رونمایی میشود، راهاندازی سامانههای الکترونیکی است (همراه با اطلاعات بازار، خرید و فروش) که کشاورزان امکان عرضه محصولات خود را روی این سامانه خواهند داشت.
در طول این چهار سال، ۱۴شرکت تاسیس شده و قابلیت توسعه نیز دارند. ۱۲۲ تعاونی نیز تولید به ظرفیتهای قبلی اضافه شده است. اکنون، پنجهزار و ۳۷۵ شرکت جدید در بخش کشاورزی ایجاد کردهایم. در مجموع ۸۵۰ هزار کشاورز را تحت پوشش نظام صنفی قرار دادهایم. در این باره بهویژه، شبکه تعاونیهای روستایی و کشاورزی را در امر تولید بذرها فعال کرده و سال گذشته، ۱۸۴ هزار تن بذر مورد نیاز کشاورزان را تأمین و توزیع کردهایم.
سازمان تعاون روستایی در چهار سال گذشته چه شرایطی را تجربه کرده است؟
در کنار این وظایف، در سال 1387 یک وظیفه جدید به سازمان منتقل شده و آن وظیفه تأسیس نظام صنفی کارهای کشاورزی است. شما میدانید که در ایران صنوف شهری، حدود پنج دهه است که فعال هستند و الان یک سازماندهی خوبی برای صنوف شهری ایجاد شده است. با تشکیل اتحادیههای صنفی، مجامع امور صنفی و...، کار گسترش صنوف و نظارت بر فعالیتها، به خودشان واگذار میشود. این ایده، در خیلی از حوزهها مثل سازمان نظام پزشکی کشور، نظام سازمان نظام دامپزشکی کشور و نظام مهندسی شکل گرفته، اما در حوزه کشاورزی، با تأخیر زیاد انجام شد.
وظیفه دیگری که بهموجب قانون به سازمان مرکزی تعاون روستایی محول شده، اجرای خرید تضمینی، حمایتی و توافقی محصولات کشاورزی است. برای بخش زیادی از محصولات زراعی و باغی، سازمان ما مسئول اجرای قانون خرید تضمینی محصولات کشاورزی است. اکنون، 24 محصول زراعی و باغی مشمول خرید تضمینی میشود که عمده مسئولیتهایش بر عهده این سازمان است. در سال 92 حدود 5.3 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی از تولیدکنندگان خریداری شده که در سال 95 این رقم با 158 درصد رشد، به 9 میلیون تن رسیده است. این وظیفه خرید تضمینی و نظام صنفی کشاورزی در کنار آن وظایفی است که در متن قانون آمده و به وظایف سازمان اضافه شده است.
در حوزه لجستیک کشاورزی نیز که بر عهده تعاونیهای بخش کشاورزی است، چند برنامه به موازات هم پیگیری شده است. مراکز خرید، یکی از زیرساختهای تعاونیها برای خرید محصولات کشاورزی هستند و توانستهایم در طول این چهار سال، مراکز خرید را بازسازی و نوسازی کنیم، چون در گذشتهها ساخته شدهاند و الان باید استانداردسازی انجام شود. در خلال چهار سال گذشته، به جمع مراکز خرید و انبارهای گذشته که در شبکه تعاونیهای روستایی و کشاورزی وجود داشته، 147 انبار مکانیزه و چندمنظوره اضافه شده است.
اقدام دیگری که قابل اشاره است آنکه در راستای توسعه تعاونیها و در جاهایی که اقتضائات جدید داشتهایم مثل ماهیان سردآبی، پروژهای است که در یکی دو دهه گذشته توسعه پیدا کرده و الان از تولیدکنندگان بزرگ ماهیان سردآبی ایران بهشمار میرود. حدود 800 هزار تن ماهی سردآبی در دنیا تولید میشود که 20 هزار تن آن در رودخانهها و چشمههای ایران پرورش مییابد. برای این مهم، یک شبکه تعاونی در استانهای مستعد تأسیس شده است.
تشکلهای آببران نیز ازجمله دغدغههای سازمان در اعمال مدیریت بهینه بر منابع آب و شبکههای پاییندست سدهای کشور است و در این باره، 180 تشکل مختلف در کشور راهاندازی شده و مدیریت شبکههای آبیاری را عهدهدار شدهاند. برای گیاهان دارویی نیز که یک فعالیت جدید و یک ظرفیت با اهمیت و در راستای سیاستهای اقتصاد مقاومتی تلقی شده، تشکلهای جدیدی را ایجاد کردهایم. در مجموع 338 تعاونی و اتحادیه جدید به ظرفیت قبلی اضافه شده تا در زمینه محصولات مورد نیاز کشور، سازماندهی و فعال شوند.
چشمانداز سازمان را چگونه ارزیابی میکنید؟
سازمان در صدد اعطای کمکهای فنی - اعتباری به تشکلهای فراگیر روستایی و کشاورزی در جهت تکمیل فرآیندها در زنجیره تولید تا عرضه به بازارهای مصرف داخلی و خارجی است. در این راستا، یکهزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای 580 پروژه مختلف (سیلو، انبار و سردخانه) و صنایع عمل آوری در سال 96 پیشبینی شده است.
در طول برنامه ششم نیز، راهاندازی تعداد 1380 تشکل آببران، پیشبینی شده تا با مدیریت بهتر، حداکثر بهرهبرداری از منابع موجود آب در کشور بهعمل آید.
سازمان قصد دارد تا با توسعه زیرساختهای نرمافزاری و سختافزاری، فرآیند تولید، تأمین و توزیع تمام نهادههای بخش کشاورزی را از طریق شبکه اتحادیهها و تعاونیهای تحت پوشش، سازماندهی کند. همچنین، تبدیل تعاونیهای مصرف روستایی در قالب فروشگاههای زنجیرهای تعاونی مصرف روستایی را باید از اهداف سازمان در راستای تحقق عدالت اجتماعی و اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی دولت دوازدهم ارزیابی کرد./
G-960524-03
دیدگاه تان را بنویسید