عیسی کلانتری: پول‌های سرگردان در دنیا را جذب احیای دریاچه ارومیه کنیم

هشتمین جلسه کمیته سیاستگذاری (کمیته راهبری) ستاد احیای دریاچه ارومیه با حضورعیسی کلانتری رییس سازمان محیط‌زیست، مسعود تجریشی مدیر دفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد ، برخی از اعضاء کمیته سیاستگذاری و کارشناسان ستاد برگزار شد.

این جلسه در راستای بروزرسانی و تدقیق نقشه راه احیای دریاچه ارومیه برپا شد. عیسی کلانتری در این جلسه با اشاره عدم تخصیص کامل منابع مورد نیاز ستاد در سه سال و نیم اخیر از سوی دولت گفت: هنوز مشکلات مالی دولت به پایان نرسیده و در مقطع کنونی نیز با کمبود منابع روبرو است؛ به همین دلیل توصیه من رفتن به دنبال منابع دیگری غیر از منابع دولتی است. زیرا با منابع داخلی دریاچه ارومیه و محیط زیست کشور احیا نمی‌شود. اگر ستاد صرفا تمرکز و برنامه‌ریزی را روی منابع دولت کند، احیای دریاچه با تاخیر بیشتری مواجه می‌شود.

وی بیان کرد: بنابراین در جریان بازنگری نقشه را احیاء، برنامه‌ها باید متناسب با منابع باشد. اگر دولت سالانه صد درصد اعتبارات پیش‌بینی شده را پرداخت کند، صددرصد کار انجام شود و اگر اعتبارات کمتری تخصیص یافت، حجم کاری متناسب با آن تعریف شود؛ نه اینکه کار بخوابد یا ما صرفا متهم به کم کاری شویم.

دبیر و مجری ستاد احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: بنده پیشتر به آقای رییس جمهور نیز گفته بودم، محیط‌زیست صرفا برای ما نیست، برای نسل‌ها بعدی هم است و باید محیط زیست به جای اولویت آخر بودن، جزء اولین اولویت‌ها دولت باشد.

وی افزود:اگر ما صرفا صبر کنیم پول هنگفت برسد، بعد محیط زیست را نجات دهیم، محیط زیست از بین رفته است. الان باید سالی دو میلیارد دلار پول به محیط زیست تزریق شود تا بتواند جان بگیرد. الان آب‌های تجدید‌پذیر کشور از 130 میلیارد متر مکعب به 88 میلیارد متر مکعب رسیده است.

کلانتری تاکید کرد: ما باید به دنبال منابع دیگر برویم. باید به دنبال منابع مالی بین المللی برویم. چون هیچ چاره‌ای جزء استقراض از منابع بین المللی نداریم. الان در دنیا 12 هزار میلیارد دلار پول سرگردان وجود دارد که به دنبال محلی برای سرمایه‌گذاری است؛ این رویکرد 10 سال پیش نبود، ولی الان برای سرمایه‌گذاری در حوزه محیط‌زیست تقاضا زیاد است، پس ما باید از این فرصت‌ها استفاده کنیم.‌

در ادامه جلسه مدیر دفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد با تایید سخنان رییس سازمان محیط زیست دولت دوازدهم، گزارشی از روند فعالیت‌های ستاد به کمیته راهبری ارائه کرد. در گزارش تجریشی به فعالیت صندوق‌های خرد که از سال گذشته فعالیتشان را شروع کرده بودند، استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در راستای احیای دریاچه، همکاری با فائو در خصوص طرح معیشت جایگزین و کاهش 40 درصدی آب کشاورزی اشاره شد.

در گزارش وی، موضوع از سرگیری همکاری ستاد با جایکا و استفاده از مدل‌سازی هیدرولوژی برای پیشبرد برنامه‌ها و همچنین برنامه سازمان جهانی ایکاردا برای کاهش مصرف آب سخن به میان آمد.

سخنگوی ستاد احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: در جریان کاهش مصرف آب کشاورزی، ایکادا در کشور مصر تجربه خوبی دارد. با برنامه ایکاردا، مصر ظرف دو سال 30 درصد سطح آب مصرفیش را کاهش داد. ستاد قصد دارد همکاری را در این خصوص با تمرکز بر بررسی مناطق دیم‌زار حوضه آبریز انجام دهد.

تجریشی به همکاری ستاد با دانشگاه و مرکز تحقیقاتی واخنینگن و سازمان بین‌المللی یاسا اشاره کرد و توضیح داد: مهر ماه امسال از کشور مالزی نیز گروهی به ایران می‌آیند درخصوص همکاری در زمینه زنجیره ارزش غذایی. به دنبال پیگیری‌های ستاد دانشگاه یوتا نیز در زمینه بررسی اثرات میانگذر، کاهش مصرف آب و استحصال نمک ورود پیدا خواهد کرد. البته همکاری‌های ما صرفا با مجموعه‌های خارجی نیست بلکه ما از توان و دانش همه مجموعه‌هی علمی و دانشگاهی کشور نیز بهره‌ گرفته‌ایم.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیاء، پیرامون عملکرد وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با ستاد گفت: دستگاه‌های اجرایی به رغم ضعفشان با ما همراه هستند و ما از آنها تشکر می‌کنیم. البته در گزارش تجریشی بر عملکرد نسبتا ضعیف دستگاه‌های اجرایی اشاره شد.

وی در تشریح برخی از آنها توضیح داد: در دنیای پیشرفته یک طرح کشاورزی در سال اولش به صورت پایلوت 5 هکتار اجرا می‌شود و در سال دوم 50 هکتار به اجرا در می‌آید. اما در اینجا جهادکشاورزی بعد از گذشته سه سال و نیم هنوز گزارش‌هایی که ارائه می‌کند در قالب پایلوت است. براین اساس نیز به رغم اینکه بودجه مناسبی در این بخش به جهادکشاورزی تزریق شده عملکرد آنها در کاهش مصرف آب ضعیف است.

در گزارش تجریشی، به معیشت نامناسب مردم آذربایجان شرقی اشاره شد و موضوع کنترل گرد و غبار منطقه و بررسی اثرات گرد و غبار منطقه از سوی دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز مطرح شد.

وی به کارگاه‌های مقعطی همچون استحصال نمک، DSS و غیره اشاره کرد و گفت: در هر مقطع در راستای پیشبرد اهداف، مجموعه‌ های مختلفی شکل گرفته‌اند که در این زمینه ما از ظرفیت‌های بخش‌خصوصی و دانشگاه‌ها استفاده کرده‌ایم.

هشتمین جلسه کمیته راهبری ستاد احیای دریاچه ارومیه با گزارش‌هایی از سوی کارشناسان ارشد دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیاء آغاز شد. علی حاجی‌مرادی، مسوول واحد سیاستگذاری این دفتر سوال‌های کلیدی در خصوص برنامه‌ آتی ستاد مطرح کرد. سوال‌های از این دست که آیا هدف نهایی مندرج در نقشه راه احیای دریاچه ارومیه، نیاز به بازنگری در کیفیت و کمیت دارد؟ آیا توزیع عنوانی انتخاب شده برای منابع آب احیای دریاچه ارومیه کامل و جامع است؟ آیا ساختار کنونی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه پاسخگوی نیازهای نظارتی ستاد است؟ پیشنهاد در صورت وجود گزینه جایگزین چیست؟ آیا نیاز است نقشه راه احیای دریاچه ارومیه از حیث جغرافیایی به اجزای کوچک‌تری در سطح زیرحوضه و یا شهرستان تقسیم شود؟

در بخشی دیگر وی دلایل عدم تحقق اهداف پیش‌بینی شده ستاد را مطرح کرد ، دلایلی همچون عدم تطابق دوره زمانی ده ساله تکلیفی برای احیای دریاچه ارومیه با توان واقعی نظام فنی، اجرایی کشور، عدم چالاکی در دستگاه‌های اجرایی ، عدم همکاری کامل دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر و با ستاد احیای دریاچه ارومیه ، پرداخت صرفاً 26 درصد از اعتبارات درخواستی برای قریب 185 طرح موردنیاز برای احیای دریاچه ارومیه از منابع اعتباری مدیریت بحران کشور (ماده 10 و 12) و در نهایت توسعه سطح زیر کشت کشاورزی از 480 هزار هکتار در سال 1391 به 560 هزار هکتار در سال 1395 برخلاف مصوبه کارگروه احیای دریاچه ارومیه .

سپس بهداد چهره‌نگار، مسوول واحد هیدروانفورماتیک این دفتر گزارشی از نتایج اولین نشست تدقیق هدفگذاری احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه که در تیرماه برگزار شده بود، ارائه کرد.

براساس این گزارش، پیشنهاد ستاد، احیای اکولوژیک دریاچه به عنوان هدف نهایی بود که سایر اهداف را زیر چتر خود قرار می‌داد، اهدافی همچون بهداشت و سلامت، کمیت آب، کیفیت آب. اما سایر پیشنهادهای اولین نشست در خصوص تعریف عناوین تامین منابع آبی برای احیای دریاچه ارومیه، ساختاربندی جدول نقشه راه احیای دریاچه ارومیه از نظر مکانی و زمان، تهیه جداول پیشنهادات الزامات، نیازها و جزییات هر یک از ردیف‌های تامین منابع آبی و هدف زمانی هر یک از ردیف‌های تامین منابع آبی بود.

بررسی قطعی نقشه راه

در هشتمین جلسه کمیته سیاستگذاری ستاد احیای دریاچه ارومیه، حاضرین پس از ارائه گزارش‌ها و سخنان دکتر تجریشی نظراتشان را که عمدتا در تایید اصلاح نقشه را کنونی بود، مطرح کردند.

محمد کیافر، عضو کمیته نظارت بر عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره مسائل مطرح شده گفت: باید با واقع بینی‌ نقشه راه را ترسیم کنیم. نقشه راه جدید باید با مشارکت همه ذی‌نفعات باشد. گذشته از این باید ساختار موجود اصلاح شود.

وی معتقد است: درحال حاضر ستاد اقتدار کافی برای حفظ خود را ندارد، باید اقتدار قانونی داشته باشد که با هر تغییری در سطح کلان دولت از بین نرود.

کیافر افزود: روند حرکت نباید به هیچ وجه خطی باشد، باید بررسی شود، خروجی هر بخش و هر فعالیتی با اهداف تطابق دارد یا نه. ستاد باید براساس متغیرهایی همچون منابع و متغیرهای بارندگی که بر روند کار تاثیر زیادی می‌گذارند، مدل طراحی کند و هر شش ماه یکبار آن را بروز‌رسانی نماید. حتی ساختار نظارتی ستاد باید اصلاح شود و براساس زیر حوضه‌ها نظارت صورت بگیرد.

سید مرتضی موسوی، مدیرکل دفتر مدیریت بهم پیوسته منابع آب حوضه‌های آبریز دریای خزر و دریاچه ارومیه نیز در این نشست گزارشی از وضعیت بارش‌ در سال‌های مختلف و منابع تجدیدپذیر ارائه کرد. براساس این گزارش اگرچه از سال 1374 به بعد بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه کاملا دگرگون شد، ولی تا مدت‌ها دریاچه خودش را حفظ می ‌ کرد. اما به دنبال افزایش بی‌رویه برداشت‌ها دیگر دریاچه قادر حفظ خود نیست.

وی سپس در خصوص اینکه تدقیق نقشه راه گامی درست است؟ مطرح کرد: باید این بازنگری اتفاق بیفتد، چون آنچه پیش‌بینی شد محقق نشد، ما نتوانستیم برای کاهش مصرف 40 درصدی آب حق‌آبه بخریم.

موسوی سپس در نقد عملکرد دستگاه‌ ها بومی و اظهارات نمایندگان مجلس گفت: یکسری مکانیزهای سیستمایک و همگرا در دستگاه‌ها دیده نمی‌شود. برخی دستگاه‌ها بومی و برخی مجلسیان خیلی اراده راسخی برای احیای دریاچه ندارند. چون مکاتبات این گروه با سخنانشان در تربیون مجلس و رسانه‌ها تفاوت فاحشی دارد.

روند حرکت احیا را برای مردم ملموس کنیم

در این نشست رضا مکنون، عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر تهران و عضو کمیته نظارت بر عملکرد ستاد نیز حضور داشت؛ وی در خصوص مباحث مطرح شده، گفت: باید سیستم سخت‌افزاریی و نرم‌افزاریی-ساختار ستاد- اصلاح شود. باید برنامه‌ریزی شود تا با تغییر رییس جمهور در چهار سال آتی ستاد و فعالیت‌های آن از هم نپاشد تا فعالیت‌های انجام شده به ثمر نرسد.

وی تاکید کرد: باید در برنامه‌ریزی‌ بلند مدت، اهداف کوتاه مدت تعریف و شرایط دریاچه را ترسیم کنیم، مردم باید بدانند 2 سال دیگر دریاچه چه وضعی خواهد داشت. روند حرکت باید برای مردم ملموس باشد تا همکاری‌های خود را افزایش دهند. باید هدف‌گذاری زمانی را اصلاح کنیم، مردم باید سلامت و رفاه را در منطقه ببینند.

مکنون معتقد است: اگر پول نیست، اما یکسری امور همچون فاضلاب قادر است پول خودش را در آورد. باید مردم را وارد امور کنیم اگر مردم را در امور مشارکت دهیم آنها خودشان کارها را پیش می‌برند، البته همه چیز باید زیر نظر ستاد باشد.

عضو کمیته نظارت بر عملکرد ستاد افزود: براساس حکمرانی صحیح آب به دستگاه‌ها نقش جدید بدهیم. باید همه با هم کنار بیایم، با هم کار نکنیم کاری از پیش نمی‌رود.

عباس قلی جهانی، عضو کمیته سیاستگذاری ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز اصلاح نقشه راه را امری الزامی خواند و گفت: اصلاح نقشه راه سه پیش شرط دارد که بدون آن امکان‌پذیر نیست. این پیش شروط شامل یک، وارد کردن ذی‌نفعان در امور که اگر این اتفاق نیفتد هر برنامه‌ریزی به شکست منجر می‌شود. دو، با سیاست کلان، افکار عمومی را اغنا کنیم در غیر این صورت به مدار‌بسته می‌خورد و سوم،ضرورت تجدید نظر در نقشه راه و تبدیل کردن آن به یک گزارش است.

فرشاد فاطمی مدیر کمیته اقتصادی ستاد احیای دریاچه ارومیه، پیرامون مباحث مطرح شده گفت: ما نباید براساس محدویت منابع تعهد ایجاد کنیم. باید نظام حق‌آبه کشور را اصلاح کنیم. زیرا نظام حکمرانی آب کشور بیش از آنچه تصور می‌کنیم مشکل دارد . فشارهای سیاسی برخی نمایندگان برای جلوگیری از اجرای درست کار صرفا معضل کنونی نیست، ما خانواده‌هایی را داریم که معارض هستند و این هم منجر به کندی حرکت می‌شود.

حوضه آبریز جامع ببینیم

مسعود علایی، مشاور معاون آب و خاک وزیر جهادکشاورزی نیز در این نشست با تایید اهمیت موضوع بازنگری نقشه را تاکید کرد: بهترین راه برای حل مشکلات موجود اجرایی کردن طرح آمایش سرزمین است که 10 سال است در خصوص اجرایی شدن آن می‌شنویم، ولی هنوز به نتیجه نرسیده است.

وی معتقد است: اگر آمایش سرزمین انجام شود همه پازل‌های نقشه راه در جای مناسب قرار می‌گیرد و کارها با سرعت پیش‌می رود.

علایی توسعه آبی را موضوعی مهم خواند و گفت: ما علاوه بر آب آبی و خاکستری باید به آب سبز نیز توجه کنیم.

وی در بخشی دیگر از سخنانش فعالیت‌ها نمایندگان ستاد در منطقه را نقد کرد و گفت، ستاد در استان‌ها صرفا نماینده دارد، درحالی که آنها باید بتوانند جریان‌سازی کنند و نقش هم‌افزایی داشته باشد؛ باید از ابتدا تا انتهای کارها را بتواند پیش ببرند.‌

جعفر غفاری شیروان، عضو دیگر کمیته نظارت بر عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، نیز در این نشست در پاسخ به سوال‌های مطرح شده در آغاز جلسه گفت: باید هرچه زودتر بازنگری در خصوص نقشه راه صورت بگیرد. چون ساختار کنونی در مسیر اجرا پاسخگو نیست. ما باید حوضه آبریز را به پایداری برسانیم. باید ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی موضوع دیده شود. زیرا ما برای رسیدن به هدف نمی‌توانیم احیاء را از سایر مسائل جدا کنیم.

وی تاکید کرد: یکپارچگی در این مسیر مهم است، باید منابع طبیعی، زیستی و انسان‌ را درکنار هم در برنامه جامع احیاء ببینیم.

غفاری شیروان افزود: در برنامه جدید باید حوضه آبریز نیز به صورت جامع دیده شود و در دل این جامعیت برای هر دشت و هر رودخانه ساختار و حکمرانی مجزا تعریف شود.

وی در پایان از مدیر دفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد برای ارائه گزارش‌های بر روی سایت تشکر کرد.

در این نشست مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز با تاکید براینکه اجراب برنامه تدقیق نقشه راه احیای دریاچه ارومیه، توصیه کرد: مسائل را پیچیده نکنیم و برای سهولت در اجرا امور آنها را در دسته‌بندهای شفاف قرار دهیم.

وی سپس تشریح کرد: ما می‌توانیم شرایط کنونی را به دو دسته متغییرهای درونی و بیرونی تقسیم کنیم و براساس آنها برنامه‌ریزی شود. متغیرهای بیرونی منابع مالی و اقلیم است که چندان قابل مدیریت نیست و نوسان‌های متعددی دارد. اما متغیرهای درونی دانش افزایی، همکاری داخلی، شناخت ظرفیت‌ها و مشکلات است.

باقرزاده کریمی در بخش دیگر سخنانش با تایید نظر غفاری شیروان اظهار کرد: باید در جریان کار نگاه زیرحوضه‌ای باشد؛ مشخص کنیم هر زیر حوضه چقدر آب به دریاچه می‌رساند. منابع را برحسب دشت‌ها تزریق کنیم. باید مشخص کنیم، اگر دو زیر حوضه احیاء شده، تراز به چه سحطی خواهد رسید. در نهایت هم جریان زیست محیطی سقف احیاء نهایی را مشخص کند.

وی سپس با تایید سخنان کلانتری در خصوص تامین منابع مالی‌ای فراتر از بودجه دولتی، گفت: ما باید روی منابع خارجی، منابع خود دریاچه از جمله نمک دریاچه، منابع بخش خصوصی، منابع حاصل از گردشگری، منابع جوامع محلی بهره‌ بگیریم.

دفاتر استانی اصلاح شوند

مصطفی قنبری، دبیر اجرایی خانه کشاورز آذربایجان شرقی نیز در این نشست با تایید موضوع اصلاح ساختار کنونی ستاد گفت: در ساختار جدید باید کشاورزان به عنوان ذی‌نفعان حوضه بیشتر از گذشته وارد شوند.

وی در ادامه توصیه کرد: در جریان اصلاح ساختار جدید بیش از حد به کار ابعاد ندهید، چون در این صورت کار پیش نمی‌رود. از سوی ستاد باید در مورد اصلاح وضعیت دفاتر استانی به صورت سریع و جدی فکری کند.

قنبری در خصوص تامین منابع مالی به بهره‌گیری از صندوق توسعه ملی اشاره کرد و در خصوص اظهارات نمایندگان گفت: باید جلوی دخالت‌های بی‌مورد نمایندگان را که به بهانه حمایت از کشاورزان مطرح می‌شود، گرفت.

جعفری استاد دانشگاه تهران، در واکنش به اظهارات نمایندگان مجلس گفت: هنوز نمایندگان متوجه موضوع احیاء نیستند؛ ما باید آنها را آگاه کنیم. ما باید در ستاد بیشتر از گذشته از توان NGO ها استفاده کنیم، باید آنها وارد کار شوند. باید فرصت‌های مطالعاتی را برای دانشجویان فراهم کنیم و در این زمینه از وزارت علوم و جهادکشاورزی کمک بخواهیم. وی در بخش دیگری از سخنانش از تجریشی برای همراهی، پیگیری و مدیریت امور تشکر کرد.

اینجا موفق نشویم، هیچ جا موفق نمی‌شویم

در پایان جلسه مدیر دفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید براینکه برنامه بازنگری نقشه راه احیای دریاچه ارومیه باید به سرعت تکمیل شود؛ گفت: در خصوص موضوع ترسیم ساختار جدید یا تصویب مصوبه‌ای به عنوان ضمانت اجرایی کار ستاد باید بررسی شود. سپس اجرایی شود. ستاد باید کماکان از تمام ایده‌های داخلی و خارجی بهره‌ بگیریم.

تجریشی افزود: ستاد موظف است راه‌های دیگر تامین منابع مالی بررسی و دنبال کند. در نقشه راه جدید رویکرد از بالا به پایین پیشین با رویکرد از پایین به بالا ادغام شود؛ تا سرعت کار بیشتر شود.

وی در خصوص بازنگری در زمان احیاء نیز توضیح داد: حوضه آبریز موری دارلینگ در استرالیا یکی از حوضه‌های آبی است که برای احیای آن با 30 میلیارد دلار 20 سال زمان صرف شد تا احیاء شود. پس ستاد باید با دقت کارها را پیش ببرد و خود را صرفا محدود به زمان نکند. چون اگر اینجا موفق نشویم، در جاهای دیگر نیز موفق نخواهیم شد.