مدیریت آب در مزرعه در گرو اصلاح تخصیص‌ها

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی معتقد است: بدون اصلاح نظام تخصیص‌ها و نظارت جدی بر نحوه مصرف آب، امکان مدیریت بهینه آب در مزرعه فراهم نمی‌شود.

محمد مهدی نخجوانی مقدم در گفتگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: ما در ایران کشاورزانی داریم که با مصرف 4 هزار متر مکعب در کشت گندم به بهره‌وری یک رسیده‌اند و کشاورزی هم وجود دارند که با صرف 12 هزار متر مکعب آب به بهره‌وری یک در تولید گندم رسیده‌ است. حتی دو مزرعه کنار هم نیز ممکن است مصرف آب متفاوتی داشته باشند. کشاورزان معمولا راندمان را در فعالیت‌های خود دخیل نمی‌کنند.

وی افزود: کشاورزی که نظارتی روی مصرف آن نیست، پیشنهادات درباره بهبود بهره‌وری آب را قبول نمی‌کند. اول باید وضعیت تخصیص آب در مزارع مشخص شود و پس از آن الگوی کشت بر اساس تخصیص منابع آب طراحی شود. در غیر این صورت، مدیریت بهینه آب در مزرعه امکان‌پذیر نخواهد بود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی تاکید کرد: باید یک کشاورز بداند که 20 لیتر آب در زمان مشخص در اختیار دارد و کشت خود را با آب تخصیص یافته هماهنگ کند.

به گفته وی، مدیریت آب در مزرعه بر اساس مفاهیمی که در دانشگاه و بخش‌های تحقیقاتی پیگیری می‌شود، با مدیریتی که کشاورزان در مزارع خود اعمال می‌کنند، متفاوت است. کشاورزان بر اساس شرایط، امکانات و تجربه خود از آب در مزارع استفاده می‌کنند.

نخجوانی مقدم افزود: کشاورز دنبال حداکثر سود است. نوع رقم و محصولی که انتخاب می‌کند و میزان آب مصرفی بهینه نیست. بر اساس حق‌آبه‌ای که دارد -البته این حق‌آبه روز به روز محدودتر می‌شود- دنبال سود بیشتر می‌رود. این در حالی است که مدیریت آب در مزرعه از نظر تحقیقات و دانشگاه، تعیین نیاز آبی بر اساس تبخیر و تعرق گیاه است. متاسفانه این دانش به مزارع راه نیافته است.

وی درباره دلیل عدم راهیابی مفاهیم علمی به مزارع بیان کرد: مشکل این است که ارتباط بین تحقیقات و دانشگاه و مزرعه ضعیف است. باید یافته‌های تحقیقاتی ترویج شود. محققان خود را محدود به بخش‌های تحقیقاتی و دانشگاهی کرده‌اند. ارتباط آنها با مزارع کم بوده است. البته این مسئله در حال بهتر شدن است.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی از تلاش این موسسه برای تعیین میزان آب مصرفی 6 محصول شامل گندم، ذرت، چغندر، لوبیا و زعفران با همکاری معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی خبر داد.

وی اضافه کرد: اطلاعات ما درباره میزان مصرف آب محصولات کشاورزی خیلی ناقص است. اطلاعات کافی نداریم، بنابراین باید مقدار آب مصرفی محصولات را اندازه‌گیری کنیم تا وارد مراحل بعدی شویم.

نخجوانی مقدم گفت: اندازه‌گیری میزان آب مصرفی گیاه به ما کمک می‌کند تصمیم بهتری درباره کشت محصول بگیریم. به همین دلیل معاونت زراعت، باغبانی و آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به دنبال دقیق کردن اطلاعات مربوط به مصرف آب در گیاهان هستند. ما می‌خواهیم بدانیم که برای هر اقلیم خاص چه میزان آب برای تولید محصولات مصرف می‌شود.

به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید

وی به این پرسش که اطلاعات موجود در زمینه میزان مصرف آب محصولات کشاورزی از کدام منبع استخراج شده است، این گونه پاسخ داد: برخی داده‌ها تا کنون وجود داشته است اما این اطلاعات غیر دقیق بودند. ما میزان مصرف آب کشاورز در هر زمین و حجم تولید محصول را داشتیم اما اعداد استخراج شده قابل اتکا نبودند. اعداد ما پراکنده بود و پایگاه داده درستی نداشتیم.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی افزود: با وجود فعالیت‌های زیادی که در این حوزه انجام شده است اما اطلاعات پراکنده‌ای در زمینه نیاز آبی گیاهان در اختیار داریم.

وی با اشاره به اینکه کشاورزی ایران خرده مالکی است، اعمال مدیریت در چنین سیستمی را دشوار توصیف کرد.

به گفته نخجوانی مقدم، اجرای روش‌های مدیریت آب در مزرعه نیازمند تکنولوژی است در اراضی کوچک استقرار این تکنولوژی صرفه اقتصادی ندارد. زیرا برای کشاورز نمی‌صرفد که سیستمی را در مزرعه پیاده کند که آب را کمتر مصرف کند یا اینکه اگر سیستم‌های پیاده شده در مزرعه اشتباه باشد، نمی‌توان به کشاورز خرده مالک اعلام کرد که این سیستم را تعویض کند. زیرا چنین کشاورزانی به دنبال حداقل سود هستند.

وی افزود: کشاورزی در ایران معیشتی است و عده کمی در مناطق خاص به دنبال کشاورزی اقتصادی هستند.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی گفت: باید شرکت‌هایی تشکیل دهیم که اراضی خرد، یکپارچه شوند. بداید بدانیم چقدر آب داریم که در مزرعه مصرف کنیم. اما قدم اول آن است که دقیقا بدانیم چقدر آب باید برای تولید محصول مصرف شود. سپس الگوی کشت را اصلاح کنیم.

به اعتقاد وی در بسیاری از مناطق ایران کشاورزی جایگاه ندارد. زیرا مصرف آب برای تولید محصول بالاست. در کرمان از عمق 400 متر آب برای کشاورزی استخراج می‌شود. در جنوب خراسان، یزد، اصفهان آبی برای کشاورزی باقی نمانده است. بارها دولت اعلام کرده که برنج صرفا در سه استان شمالی باید کشت شود اما در یزد و مناطق دیگر با وجود ممنوعیت کشت، این محصول برداشت می‌شود. در کرمان با مصرف بالای آب گندم می‌کاریم.

نخجوانی مقدم افزود: همه این مسایل در قالب الگوی کشت باید اصلاح شود و کشاورزان خرده مالک باید ساماندهی شوند. زیرا اگر قصد توسعه گیاه کم آبی نظیر زعفران را هم داشته باشیم، بازار این محصول با مشکل مواجه می‌شود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی گفت: خرده مالکی مرتبط با مسئله فرهنگی است که باید برای آن تدبیری اندیشید. در سیستم خرده مالکی صرفا کشت محصولاتی که سود بیشتری عاید کشاورز می‌کند، نظیر زعفران به صرفه است.

وی گفت: 90 درصد اراضی ما خرده مالک هستند. کار کردن با صاحبان این اراضی سخت است تا زمانی که از نظر فرهنگی روی آنها کار نکنیم و به ما اعتماد نکنند، کاری از پیش نمی‌بریم.

وی تاکید کرد: دولت باید در مسئله ‌تخصیص آب وارد شود و نظام بهره‌برداری آب را در مناطق مختلف شکل دهد تا بر میزان برداشت آب توسط کشاورزان نظارت کند.

L-960614-03