بررسی "موانع کشاورزی دانش بنیان"در گفتوگوی ایانا با دکتر مجید ولدان
ایران در آستانه دیپلماسی علمی و فناوری کشاورزی/ به فکر فروش دانش فنی به بازارهای بینالمللی هستیم/ ایجاد پارکهای ملی - تخصصی کشاورزی در دولت دوازدهم/ "فارمکت"، دیجیکالا کشاورزی به بازار میآید
افزایش درآمد کشاورزان، افزایش تولید، ارتقای کیفیت و پایداری اکوسیستم چهار هدف مهم بخش کشاورزی است؛ در این میان توسعه فعالیتهای دانشبنیان در حوزه کشاورزی میتواند در جهت تحقق چهار هدف مذکور، سهم صادراتی محصولات کشاورزی را به بیش از پنج میلیارد و ۶۸۶ میلیون دلاری سال 1395 افزایش دهد. این افزایش از آن جهت مهم است که کل صادرات غیرنفتی به لحاظ وزنی ۴,۴۸ درصد و از نظر ارزشی 12.97 درصد بوده است.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - مژگان ستار: افزایش درآمد کشاورزان، افزایش تولید، ارتقای کیفیت و پایداری اکوسیستم چهار هدف مهم بخش کشاورزی است؛ در این میان توسعه فعالیتهای دانشبنیان در حوزه کشاورزی میتواند در جهت تحقق چهار هدف مذکور، سهم صادراتی محصولات کشاورزی را به بیش از پنج میلیارد و ۶۸۶ میلیون دلاری سال 1395 افزایش دهد. این افزایش از آن جهت مهم است که کل صادرات غیرنفتی به لحاظ وزنی ۴,۴۸ درصد و از نظر ارزشی 12.97 درصد بوده است.
با این رویکرد، واگذاری تحقیقات به شرکت های دانشبنیان مورد تأکید مقام معظم رهبری و از برنامه های دولت تدبیر و امید است. برای توسعه شرکتهای دانشبنیان خواسته شده تا زمان توانمند شدن، از آن ها حمایت شود. در شرایط حاضر ایجاد 122 شرکت دانشبنیان و معرفی 487 یافته تحقیقاتی جدید در زیربخشهای کشاورزی از دستاوردهای وزارت جهاد کشاورزی در حوزه پژوهش و فناوری در دولت یازدهم بوده و قرار است در دولت دوازدهم ایجاد پارکهای ملی کشاورزی، درآمدزایی بیشتر از صندوق حمایت از توسعه پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی و صادرات دانش فنی به خارج از مرزها عملیاتی شود تا رفتهرفته کشاورزی ایران از کشاورزی سنتی و معیشتی به کشاورزی مبتنی بر بازار تغییر جهت پیدا کند. بر این اساس وضعیت موجود کشاورزی دانشبنیان، مشکلات و تنگناها، اهداف در افق چشمانداز و... را در گفتوگوی خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) با دکتر مجید ولدان، مدیرکل دفتر تجاریسازی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی مورد بررسی قرار داده ایم که در زیر از نظرتان می گذرد.
********
در سند چشمانداز چه آیندهای برای فعالیتهای دانشبنیان ترسیم شده است؟
بر اساس اهداف کمی سند چشمانداز، سهم کالا و خدمات دانشبنیان از کل صادرات کشور 50 درصد عنوان شده است، یعنی به ازای صادرات 100 تن محصول، حدود 50 درصد آن باید دانشبنیان باشد که بخش کشاورزی نیز در این اعداد مدنظر قرار گرفته است. بر اساس اطلاعات حاصلشده، ایجاد ارزش افزوده با تلفیق دانش فنی باعث افزایش 30 درصدی قیمت محصول میشود، در حالی که در بخش کشاورزی با وجود آن که از بحران آب رنج میبریم با صادرات محصولات فرآوری نشده، باعث صادرات آب مجازی نیز میشویم. ارزش واقعی محصول نیز کمتر از واقعیت خواهد بود.
در حال حاضر دانشبنیان سازی کشاورزی در چه مرحله ای قرار دارد؟
تولید در بخش کشاورزی تحت تأثیر اقلیم قرار دارد و علاوه بر آن سطح فرهنگ و سواد، بهرهبرداران این بخش با سایر بخشها متفاوت است. بخش کشاورزی و بهرهبرداران کشورمان سنتی هستند و فعالیت های دانشبنیان، از تکنولوژی" هایتک" بهره مند هستند که برای معرفی و پیادهسازی آن مشکلات مختلفی وجود دارد، بهگونهای که از 280 شرکت دانشبنیان تحت پوشش پارکهای علمی و فناوری تنها 6 شرکت کشاورزی به ثبت رسیده است، زیرا این مراکز شرکتهایی را تحت پوشش قرار میدهند که از هر لحاظ از نتیجه کارشان مطمئن بوده و مصداق بارز دودوتا چهارتا را داشته باشند نه آن که یک مخاطره باعث شود کل محصول یا بخشی از آن تحت تأثیر قرار گرفته و نابود شود.
ترویج تفکر دانشبنیان، از هشت سال گذشته در بخش کشاورزی کلید خورد و روند رو به رشدی را پیش گرفت بهگونهای که شاید وزارت جهاد کشاورزی در حوزه انتقال رسمی تکنولوژی جزو دستگاههای برتر کشور باشد.
همچنین از آن جا که بستهبندی مناسب نقش مهمی در مشتریپسندی دارد، تاکنون هر دانشی که تولید شده، در قالب پکیج عرضه شده است و تلاش شده که در قالب انتقال تکنولوژی رسمی، دانش خلقشده توسط اساتید دانشگاهی، در شرکتهای دانشبنیان تأسیس شده توسط خود محققان مورد استفاده قرار گیرد و در این راستا 146 شرکت از 570 شرکت دانشبنیان موجود توسط محققان اعضای هیأت علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج ایجاد شده و موانع قانونی را که یک فرد دولتی نمیتواند دوشغله باشد، نیز در حوزه تحقیقات مرتفع کردیم. تنها مشکلی که در حوزه فعالیت های دانشبنیان وجود دارد آن است که در بخش زیرساختها در وزارت کشاورزی خوب عمل نشده، در حالی که در دستگاههایی چون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه به موفقیتهای خوبی دست یافتهاند.
چگونه میتوان زیرساختهای لازم برای توسعه مراکز دانشبنیان در بخش کشاورزی را فراهم کرد؟
در حال حاضر 10 مرکز رشد کشاورزی بهصورت مشترک با معاونت علوم، تحقیقات و فناوری ایجاد شده که مورد حمایت این معاونت بوده است. در حال حاضر زیرساخت در بخش کشاورزی وجود دارد، اما تجربه و اعتبار کافی در بخش ناچیز است که برای رفع این مشکل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی دنبال ایجاد پارکهای علمی و فناوری تخصصی کشاورزی است که با توجه به تمرکز این شرکتها در تهران و البرز، تمامی مراکز جدید و مراکز مشترک به یکی از این استانها منتقل خواهد شد که امید میرود در دولت دوازدهم شاهد ایجاد پارکهای ملی تخصصی کشاورزی باشیم.
به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید
تغییر کشاورزی معیشتی به دانشبنیان چگونه امکانپذیر است؟ آیا زیرساختهای لازم در این زمینه داریم؟
برای ارتقای بهرهوری در بخش کشاورزی لازم است برنامهریزی داشته باشیم تا دانش فنی مورد نیاز را از بطن تحقیقات خارج کنیم و علاوه بر آن لازم است تا نهادههای دانشبنیان مورد نیاز ازجمله بذر، کود و سمی را که بدینترتیب تولید شده ، به عرصه تزریق کنیم که در این راستا لازم است تا بهرهبردار استفادهکننده از فعالیت دانشبنیان و کارخانه تولیدکننده این دانش، مورد حمایت ویژه قرار گیرد. بهعنوان مثال، کشور در زمینه کیت تشخیص بیماریهای دامی بهشدت به واردات وابسته است، اما بهدلیل موجود بودن دانش فنی، اگر بتوانیم سرمایهگذاران را به این عرصه جلب کنیم، دانش فوق اثرات مثبتی در کاهش واردات و جلوگیری از خروج ارز از کشور و افزایش راندمان تولید خواهد داشت.
برای انتقال دانشبنیان به عرصه، چه مراحلی باید طی شود و چه زمانی کشور به فعالیت کشاورز دانشبنیان تجهیز میشود؟
برای ورود فعالیت های دانشبنیان به عرصه لازم است آموزشهای لازم به بهرهبرداران را نیز آغاز کنیم و در این راستا فرهنگسازی نقش مؤثری در موفقیت دارد، اما قرار هم نیست که تمامی دانش فنیهای مورد نیاز بخش کشاورزی را از خارج وارد کنیم، بلکه میتوانیم آن دانش را وارد کرده و در کشور بومیسازی کنیم. با توجه به تحولات موجود، شاید کمتر از یک دهه دیگر کشاورزی کشور به مقوله دانشبنیان تجهیز شود، اما برخی عوامل چون خرد بودن و یکپارچه نبودن اراضی کشاورزی، پیادهسازی کشاورزی نوین در عرصه را کند کرده است که البته همراهی نهادهای قانونگذار در حل مسئله فوق میتواند مؤثر باشد؛ همانگونه که در قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشور نیز بر کمک نهادهای قانونی تأکید شده است.
اما مسئله دیگری که روند تغییرات نوین را در بخش کشاورزی کند کرده این است که وزارت جهاد کشاورزی و مراکز دانشگاهی با یکدیگر همراه نیستند و برای حل کردن این نقیصه میشود فرصتهای مطالعاتی استادان دانشگاهی را با ارائه مشوقهای خاص اعزام به خارج از کشور به فعالیت در بخشهای مختلف وزارت جهاد کشاورزی متمرکز کرد تا مطابق با نیازهای موجود در بخش، پروژههای تحقیقاتی تعریف شود.
آموزش تا چه میزان در تغییر کشاورزی معیشتی به مدرن و استفاده از تکنولوژیهای دانشبنیان مؤثر است؟
کشاورزان ایرانی بیشتر از آنچه به گوشهای شان اعتماد کنند، به چشمان خود اعتقاد دارند؛ بنابراین آموزشهای لازم را میتوان در قالب مزارع الگویی آموزش داد که این امر وظیفه بخش ترویج را سنگینتر میکند. بهعنوان مثال گفته میشود که نهالهای کشت بافتی در مقایسه با نهالهای بذری، اثرات اقتصادی فراوانی برای بهرهبرداران دارد که این مسئله باید با نشان دادن باغهای نوین به بهرهبرداران بخش نمایانده شود. بخش ترویج و آموزش کشاورزی در حوزه زیستفناوری بسیار موفق عمل کرده که لازم است در سایر حوزهها همچون کود و سم و... نیز وارد شود.
مهمترین عاملی که مانع بر سر راه کشاورزی دانشبنیان شده، چیست؟
محدودیتهای اعتباری در این بخش مانع بزرگی است که برای حل آن تفاهمنامه مشترکی بین وزارت جهاد کشاورزی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری منعقد شده که به موجب آن تأمین منابع مالی باید از محل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تامین شود. علاوه بر این، صندوق حمایت از توسعه پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی به استناد ماده 12 قانون تشکیل جهاد کشاورزی ایجاد شده که سهم حداقلی دولت 49 درصد و سهم بخش خصوصی که غالب شرکتهای دانشبنیان هستند، 51 درصد است. تاکنون نیز اعتباری معادل 537 میلیون تومان تامین شده که امیدواریم ظرف دو ماه آینده با تصویب هیأتمدیره افزایش سرمایه اتفاق بیفتد تا پایان سال جاری سرمایه صندوق به پنج میلیارد تومان برسد و به این ترتیب اعتبارات لازم برای تأمین هزینههای شرکتهای دانشبنیان و تولید نهادههای دانشبنیان چون کود، سم، بذر، نهال، ماشینآلات، واکسن، سرم و... فراهم شود.
چه ایدههای جدی دیگری در حوزه دانشبنیان کشاورزی میتواند جذب سرمایهگذاران را دربر داشته باشد؟
در حال حاضر محصولات تولیدشده بهخوبی معرفی نمیشوند، اما با ایجاد سامانه بازار مجازی که نوعی دیجیکالا در حوزه کشاورزی محسوب میشود، با نام پیشنهادی "فارمکت" فروشنده و خریدار بهصورت مستقیم به یکدیگر وصل میشوند و با دیدی مثبت و باز نسبت به خرید محصول مورد علاقه خود اقدام میکنند. در حال حاضر شرکتهای دانشبنیان از حضور یکدیگر بیاطلاع هستند؛ در صورتی که اگر اطلاعات غیرمحرمانه شرکتهای دانشبنیان کشاورزی، در شبکه قرار گیرد، تبادل اطلاعات بهراحتی امکانپذیر بوده و به افراد تازهوارد امکان دسترسی به فعالیت مورد نیاز بخش کشاورزی را میدهد.
چه آیندهای برای فعالیتهای دانشبنیان با شرایط موجود پیشبینی میکنید؟
با توجه به آن که سطح علمی و فنی کشور در مقایسه با کشورهای منطقه چون عراق، افغانستان و کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس بالاتر است، به فکر دیپلماسی علمی و فناوری و بازارهای بیرونی هستیم تا بتوانیم دانش تولیدشده را صادر کنیم . تاکنون دانش فنی تولیدشده توسط محققان ایرانی در قالب تجاریسازی به شرکتهای خصوصی با شرایط و قراردادهای خاص فروخته میشد، اما از این پس به فکر فروش دانش فنی به بازارهای بینالمللی هستیم./
M-960629-01
دیدگاه تان را بنویسید