خشکسالی گریبان 1.5 میلیون کشاورز را گرفت

سناریو خشکسالی بر اثر تغییرات اقلیمی، ماجرای واقعی و غم‌انگیزی برای بخش کشاورزی است که در سال‌های اخیر توانسته این حوزه را بسیار به بازی بگیرد.

ایران به علت داشتن تنوع بالای اقلیمی و زمین شناسی، از حیث بلاخیز بودن رتبه ششم را در جهان و رتبه چهارم را در آسیا بعد از چین، هند و بنگلادش به خود اختصاص داده است. طبق گفته کارشناسان از 40 نوع بلایای طبیعی در جهان، 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد که قسمت اعظمی از این بلایا بر روی بخش کشاورزی اثرات مخرب اجتناب‌ناپذیری دارد.

ناگفته نماند با وجود اینکه ایران بر روی کمربند خشک‌سالی قرار دارد، اما از آن جمله کشورهایی است که مخاطرات انسانی نقش بسیار اساسی و اصلی در دامن زدن به گسترش آن در کشور داشته.

براین اساس برای اینکه بتوانیم تازه‌ترین آمار و ارقام مربوط به وضعیت خشک‌سالی و اثرات تغییر اقلیم را در کشور بررسی کنیم به سراغ دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی رفتیم تا در این زمینه جدیدترین اطلاعات، آمار و ارقام را ارائه دهیم.

در این ‌باره محمد موسوی مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «در ایران بخش کشاورزی وسیع‌ترین عرصه مدیریتی را در بین وزارتخانه‌های متعدد کشور دارد، چراکه این حوزه حدود 90 درصد مساحت کشور را در برمی‌گیرد. براین اساس سطوح کشاورزی، باغداری، مرتع و بیابان‌ها به‌طور کامل مربوط به این وزارتخانه می‌شود. همچنین در حوزه آبی نیز به جرات می‌توان گفت که حدود 65 تا 70 درصد منابع آبی در اختیار این بخش قرار دارد. به همین دلیل این حوزه از حساس‌ترین بخش‌های کشور به حساب می‌آید، چراکه در حیطه تامین امنیت غذایی و حفظ پایداری منابع تولیدی کشور، اصلی‌ترین وظیفه را بر عهده دارد».

او با اشاره به اینکه فعالیت در بخش کشاورزی یک فعالیت بیولوژیک در فضای باز است و این مساله موجب شده به طور مداوم این حوزه در معرض تهدید خطرات متعدد، گسترده، شکننده و بعضاً غیرقابل کنترل قرار بگیرد، ادامه می‌دهد: «موضوعاتی که عنوان کردم سبب شده روند خسارات انواع مخاطرات همواره فزاینده و نگران‌کننده به نظر برسد. درهرحال با توجه به اینکه میزان مخاطرات طبیعی در این بخش بسیار بالاست باید تاکید کنم مدیریت ریسک و بحران یکی از هسته‌های پایدار در این بخش‌ است. اما موضوعی که به تازگی در این بخش بسیار خودنمایی می‌کند، پدیده تغییر اقلیم است که به عنوان چالش یکِ جهانی مطرح می‌شود. به طوری‌که این موضوع در دستور کار نشست اخیر سران 20 کشور جهان قرار گرفته است».

موسوی در عین‌حال با تاکید بر اینکه در بحران خشک‌سالی که بر اثر تغییرات اقلیمی به وجود آمده، قطعا علاوه بر عوامل طبیعی، دخالت‌های انسانی نیز نقش داشته، می‌گوید: «از جمله اثرات تغییر اقلیم جهانی می‌توان به پدیده گرمایش جهانی بین جَو و اقیانوس‌ها و همچنین افزایش دما اشاره کرد که کاهش میزان بارش برف و یخ‌های زمین را در پی‌داشته. از سال 2016 رقمی حدود 175 میلیارد دلار در جهان به خسارت مربوط به سوانح طبیعی اختصاص داده شده که چیزی حدود 70 درصد آن مربوط به تغییرات اقلیم است».

او با اشاره به آمار بارش‌ها در پنجاه سال اخیر کشور، عنوان می‌کند: «به طور میانگین بارش سالانه در کشور 1.2 میلی‌متر کاهش پیدا کرده و متوسط بارندگی سالانه کشور در هشت سال اخیر به 204میلی‌متر رسیده. لازم به ذکر است که دمای میانگین سالیانه کشور نیز 0.4 (چهار دهم) سانتی‌گراد در هر 10 سال افزایش داشته، بر این اساس افزایش میانگین مجموع تبخیر و تعرق در کشور حدود 10 میلی‌متر در سال بوده و این موضوع سبب  شده سهم هر یک از پهناهای اقلیمی کشور نیز دستخوش تغییر شود. بنابراین سطوح با اقلیم نیمه خشک، خشک و فراخشک افزایش پیدا کرده و سطوح با پهنه‌های اقلیمی مدیترانه‌ای، نیمه‌مرطوب، مرطوب و بسیارمرطوب کاهش داشته است».  

موسوی با اشاره به اینکه کارگروه خشکی و خشکسالی در وزارت جهاد کشاورزی مکلف است هر ساله این آمار و ارقام را تهیه و به وزارت کشور گزارش دهد، می‌افزاید: «بر این اساس در سال زراعی 96-95 مساحت مواجه با خشکی بر اساس شاخص خشکی، ‌چیزی حدود 0.96 مساحت کشور را در برگرفته که این مساحت با خشکی بسیار خفیف، خفیف، متوسط، شدید، بسیار شدید و استثنایی مواجه بوده. بر اساس جدیدترین آمار حدود 25 درصد خشکسالی شدید و حدود 18.1 مساحت کشور نیز با خشکی بسیار شدید و استثنایی مواجه است. همچنین از نظر شاخص اس. پی. آی، تقریبا چیزی حدود 87 درصد مساحت کشور نیز دارای خشکسالی خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید شده است».

او شور شدن اراضی کشاورزی را در کشور یادآوری می‌کند و معتقد است این شوری بی‌رویه بر اثر تغییرات اقلیمی و برداشت بی رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و همچنین تبخیر، تعرق و شیوه‌های آبیاری اشتباه در اکثر اراضی کشاورزی کشور رخ داده.

موسوی ادامه می‌دهد: «آفات و امراض نباتی نیز از موارد دیگری هستند که به تازگی به مشکلات کشاورزی و خشکسالی کشور بر اثر تغییرات اقلیمی اضافه شده‌اند؛ بنابراین برخی از آفات و امراضی که درجه دوم و سوم بودند به درجه یک و دو تبدیل شده و خسارت‌های ‌گسترده‌ای را ایجاد کرده‌اند. همچنین با بررسی سال زراعی جدید، متوجه می‌شویم 34 درصد بارندگی در دراز مدت در سال 97-96 کاهش یافته و این میزان یک سوم کاهش باران موثر را نشان می‌دهد. بر اساس بررسی‌های اولیه به طور میانگین افت هر میلی‌متر بارش در سطح کشور، حدود 52 هزار تن و در هر هکتار حدود هشت کیلوگرم افت تولید را درپی داشته است».

او با اشاره به اینکه در 13 استان ایران بالای 35 درصد کاهش بارش نسبت به مدت مشابه خود دیده شده عنوان می‌کند: «در کشور 90 درصد پهنه‌ها با خشکسالی مواجه هستند و همچنین در بلند مدت این رقم 96 خشکسالی هواشناسی را در بر می‌گیرد. باید تاکید کنم که این داستان متاسفانه پدیده فقر، مهاجرت و کاهش صادرات را در پی داشته و چیزی حدود یک و نیم میلیون نفر از کشاورزان تحت تاثیر این اتفاقات قرار گرفته‌اند».

با توجه به اینکه در حال حاضر خشکسالی در ایران گریبانگیر بخش عظیمی از کشاورزان کشور است و مواجه شدن با این بحران نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی کلی دارد، وزارت جهاد کشاورزی کار گروهی تحت عنوان مدیریت شرایط آب و بحران خشکسالی تشکیل داده.

این کار گروه به مسئولیت دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات بخش کشاورزی و مشارکت معاونت‌ها و سازمان‌های زیر ربط تشکیل شده است. از اهداف این کار گروه می‌توان به باز مهندسی برنامه‌ها جهت افزایش بهره‌وری، کاهش خسارت‌ها و صرفه‌جویی در میزان آب و همچنین تعادل بخشی مصرف آب در بخش کشاورزی اشاره کرد. باید منتظر ماند و دید آیا برنامه‌های در نظر گرفته شده می‌تواند مسیر درستی را برای احیای وضعیت خشکسالی کشور ایجاد کند یا خیر!